DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0075
Porządki architektoniczne w późnobarokowych kościołach Lubelszczyzny
69
statyczne) pseudopilastry. Jednocześnie zerwana tu została uświęcona klasyczna
zasada "trafiania" osi podpór górnych na osie podpór dolnych kondygnacji42
1 to podwójnie - przez jej skrzywienie, a także przez zmianę sposobu podparcia
- zdwojone (jednostronnie) pilastry kondygnacji dolnej zastąpione zostały parą
podpór, co miało ten skutek, że zewnętrzna para pilastrów spocząć musiała "za-
stępczo" i niezbyt dokładnie na podporach (pseudopilastry) należących już do
bocznych przęseł zakrystii, rozszerzając strefę oddziaływania kondygnacji grónej
na całość dolnej partii tej elewacji. Natomiast wewnętrzna para zachowuje
pewną dozę "klasyczności" - ich bazy wypadają nad głowicami dolnych pila-
strów, zaś wygięcie górnej części równe jest jej szerokości. Pozwala to na zacho-
wanie w tej partii kondygnacji proporcji wewnętrznego pola zbliżonej do kwa-
dratowej, tyle że w odpowiedniej skali. Jest to istotna zaleta takiego ro-
związania, dzięki niej znajdzie ono zastosowanie także w późniejszych kościołach
tej grupy43.
b) Włodawa
Stosując podobną metodę pomiaru w prętach, zanalizujemy wstępnie rzut
kościoła we Włodawie. Załączony rysunek (ił. VI) ukazuje pewną zmianę w
sposobie nałożenia siatki, spowodowaną zmniejszonymi (w porównaniu z Lubar-
towem) wymiarami nawy i całego kościoła. Polega ona głównie na przeniesieniu
linii rozdziału nawy do prezbiterium i kruchty przebiegającej tu na wysokości
zewnętrznych krawędzi łuków i ościeży obu wielkich arkad znajdujących się na
dłuższej osi założenia, przy zachowaniu tej samej liczby prętów (4), tak więc
wewnętrzny wymiar nawy uległ skróceniu o dwie grubości pilastrów impostowych
tychże arkad (4 pręty 1800 cm - 2 x 80 cm = 1640).
Oto inne ważniejsze dane liczbowe ujęte w funkcji pręta: dł. całk. kościoła
- 7,3 pręta (109 stóp — 3270 cm), dł. bez wież - 7,1 pręta (lOó1/^ stopy —
3190 cm) w tym 0,1 pręta — ryzalit prezbiterium; dł. wewn. prezbit. — ok.
2 pręty (910 cm), łączna dł. zakrystii wewn. i ściany zewn. - 2 pręty; szer.
całk. — 4,7 pręta (ok. 70 stóp); szer. całk. fasady — ok. 4,5 pręta; szer. prezbi-
terium - 3,1 pręta w tym zakrystia wewn. — 1 pręt; całk. szer. prezbit. -
1,7 pręta (765 cm), wewn. -1,3 pręta (580 cm); max. szer. nawy — ok. 2,3 prę-
ta (1035 cm); max. szer. wnętrza — 4,4 pręta; max. głębokość ramion łącznie z
42 Mimo wygięcia ku środkowi (o 2 mod. tj. całą szer. pilastra) osie górnych odcinków zewnętrznej
pary pilastrów wypadają na przedłużeniu zewnętrznej krawędzi dolnego pilastra dzięki przesunięciu wzglę-
dem dołu ol1/, mod. Różnica jest wynikiem wprowadzenia dodatkowego interkolumnium między górnymi
pilastrami.
43 Wyjątek stanowi Chełm, gdzie motyw ten nie występuje.
69
statyczne) pseudopilastry. Jednocześnie zerwana tu została uświęcona klasyczna
zasada "trafiania" osi podpór górnych na osie podpór dolnych kondygnacji42
1 to podwójnie - przez jej skrzywienie, a także przez zmianę sposobu podparcia
- zdwojone (jednostronnie) pilastry kondygnacji dolnej zastąpione zostały parą
podpór, co miało ten skutek, że zewnętrzna para pilastrów spocząć musiała "za-
stępczo" i niezbyt dokładnie na podporach (pseudopilastry) należących już do
bocznych przęseł zakrystii, rozszerzając strefę oddziaływania kondygnacji grónej
na całość dolnej partii tej elewacji. Natomiast wewnętrzna para zachowuje
pewną dozę "klasyczności" - ich bazy wypadają nad głowicami dolnych pila-
strów, zaś wygięcie górnej części równe jest jej szerokości. Pozwala to na zacho-
wanie w tej partii kondygnacji proporcji wewnętrznego pola zbliżonej do kwa-
dratowej, tyle że w odpowiedniej skali. Jest to istotna zaleta takiego ro-
związania, dzięki niej znajdzie ono zastosowanie także w późniejszych kościołach
tej grupy43.
b) Włodawa
Stosując podobną metodę pomiaru w prętach, zanalizujemy wstępnie rzut
kościoła we Włodawie. Załączony rysunek (ił. VI) ukazuje pewną zmianę w
sposobie nałożenia siatki, spowodowaną zmniejszonymi (w porównaniu z Lubar-
towem) wymiarami nawy i całego kościoła. Polega ona głównie na przeniesieniu
linii rozdziału nawy do prezbiterium i kruchty przebiegającej tu na wysokości
zewnętrznych krawędzi łuków i ościeży obu wielkich arkad znajdujących się na
dłuższej osi założenia, przy zachowaniu tej samej liczby prętów (4), tak więc
wewnętrzny wymiar nawy uległ skróceniu o dwie grubości pilastrów impostowych
tychże arkad (4 pręty 1800 cm - 2 x 80 cm = 1640).
Oto inne ważniejsze dane liczbowe ujęte w funkcji pręta: dł. całk. kościoła
- 7,3 pręta (109 stóp — 3270 cm), dł. bez wież - 7,1 pręta (lOó1/^ stopy —
3190 cm) w tym 0,1 pręta — ryzalit prezbiterium; dł. wewn. prezbit. — ok.
2 pręty (910 cm), łączna dł. zakrystii wewn. i ściany zewn. - 2 pręty; szer.
całk. — 4,7 pręta (ok. 70 stóp); szer. całk. fasady — ok. 4,5 pręta; szer. prezbi-
terium - 3,1 pręta w tym zakrystia wewn. — 1 pręt; całk. szer. prezbit. -
1,7 pręta (765 cm), wewn. -1,3 pręta (580 cm); max. szer. nawy — ok. 2,3 prę-
ta (1035 cm); max. szer. wnętrza — 4,4 pręta; max. głębokość ramion łącznie z
42 Mimo wygięcia ku środkowi (o 2 mod. tj. całą szer. pilastra) osie górnych odcinków zewnętrznej
pary pilastrów wypadają na przedłużeniu zewnętrznej krawędzi dolnego pilastra dzięki przesunięciu wzglę-
dem dołu ol1/, mod. Różnica jest wynikiem wprowadzenia dodatkowego interkolumnium między górnymi
pilastrami.
43 Wyjątek stanowi Chełm, gdzie motyw ten nie występuje.