(Studia nad sztuką renesansu i baroku, Lublin, 1993)

88

Roman Zwierzchowski

niecałkowitą liczbą prętów i to zarówno dotyczącą linii wewnętrznych jak i
zewnętrznych arkad. W poszukiwaniu tego istotnego problemu musimy uciec się
do mniej precyzyjnej, lecz lepiej unaoczniającej analizy graficznej (il. XI).
Wynika z niej, iż wewnętrzna dyspozycja poszczególnych części kościoła wzglę-
dem całości nosi bardziej regularny charakter niżby to wynikało bezpośrednio
z arytmetycznego stosunku liczb określających w modułach wewnętrzne wymiary
poszczególnych członów kościoła. Podstawowym odcinkiem jest tu odległość
dzieląca czołową linię wielkich arkad od najdalszego punktu wklęsłej ściany obu
ramion oraz zakrystii (będącej zarazem promieniem tejże krzywizny), który mie-
ści się w długości nawy 3-krotnie, w długości prezbiterium 2, 5-krotnie (łącz-
nie więc w całkowitej długości wnętrza 6,5-krotnie), w szerokości nawy 2-krotnie
(zatem w całkowitej szerokości na osi ramion 4-krotnie). W rzeczywistości dłu-
gość tego odcinka jest nieco większa dla pomiaru wzdłużnego - ok. 533 cm -
mniejsza zaś dla poprzecznego - ok. 520 cm56.
Jednakże ani pręt, ani łokieć czy stopa nie są jednak właściwym rodzajem
modułu, rządzącym w całym tym kościelnym wnętrzu. Nakłada się nań moduł
inny, dla nas ważniejszy, o nie spotykanym dotychczas wymiarze ok. 35 cm. Jest
to połowa przeciętnej szerokości wielkich pilastrów nawy, a także, co również
wyjątkowe wśród omawianej grupy kościołów, dotyczy on wszystkich innych pi-
lastrów (węgarów) wnętrza, niezależnie od ich bezwzględnej i względnej skali.
Tym samym zerwana tu zostaje zasada proporcjonalności modułu w stosunku
do części, w jakiej został użyty, widoczna w dwóch poprzednich kościołach (a
także w Lublinie)57 na rzecz pełnej uniwersalności jednego modułu, określają-
cego wielkość wszystkich ważniejszych partii wnętrza budowli łącznie z dwuwie-
żową fasadą. Jest on większy od stopy o % (o ok. 5 cm), dlatego też bez
większych trudności możliwe było przetransponowanie "pierwotnego" pomiaru
na nowe (?) jednostki, co ukazuje poniższe zestawienie: dł. wnętrza prezbit. -
(44 s) 36 mod. w tym partia zamknięcia — 4 mod., szer. pilastrów - 2 mod.;
rozstaw pilastrów - (35 s) 30 mod.; arkada tęczowa (głębokość) — 2 mod.; dł.
nawy - (54 s) 46 mod.; arkada chóru muzycz. — 2 mod.; max. dł. przęsła
kruchty - (H1/^ s) 13 mod.; szer. wnętrza nawy - (35 s) 30 mod.; arkady chóru
- 2 mod.; max. dł. ramion - (H1/^ s) 13 mod.; dł. (głębokość) przęseł kaplicz-
nych - (13 s) ok. 11 mod.; szer. prezbiterium - (22% s) 19% mod.; szer. ra-

56 Gdyby próbować ustalić "idealny" wymiar modularny kościoła, przyjmując za podstawę krótszy
wymiar odcinka (17,5 mod.), otrzymalibyśmy przy tych samych wartościach wymiaru poprzecznego zmienio-
ne nieco wymiary podłużne — odpowiednio 17,5 mod. dla kruchty, 52,5 mod. dla nawy i 43,75 mod. dla
prezbiterium. W nawiasach podano wielkości w stopach (s).
57 Analogiczną cechę zdradzają rzuty dawnego kościoła ss. brygidek w Brześciu nad Bugiem,
jeśli można wierzyć mało dokładnym opublikowanym rycinom. Zob. wprowadzenie przyp. 16
oraz il. XXI.