DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0241
Porządki architektoniczne w późnobarokowych kościołach Lubelszczyzny
235
nych, stanowiących bezpośrednie sąsiedztwo posągu, tj. piedestału i pilastra
(kolumny). Oba te elementy, poza swą dotychczasową rolą w artystycznej tkance
budowli, otrzymały możliwość symbolizowania nie tylko ogólnie znanych treści
humanistycznych, lecz także nabierały konkretnych cech "osobowych", przekazy-
wanych przez postacie umieszczone przed pilastrami. Także dostojny charakter
wielkich pilastrów w tle przenoszony jest na same posągi.
Tak pomyślany zespół pozwolił uniknąć swoistych ograniczeń znaczenio-
wych127, właściwych rzeźbionym podporom w rodzaju kariatyd czy herm, dając
możność większego doboru prezentowanych osób — postaci alegorycznych, ale
i historycznych - bez narażania pamięci o nich niezbyt stosowną dla nich funk-
cją dosłownego podpierania (dźwigania) elementów strukturalnych gmachu.
Istotny zysk polegał również na możliwości, a nawet konieczności zróżnicowania
skal - oba te elementy posąg i pilaster zachowały rozmiary sobie najwłaściwsze,
bez szkody dla samej wymowy alegorycznej. Przeciwnie - uległa ona wzmocnie-
niu na zasadzie wzajemnej projekcji.
To swoiste spostrzeżenie znaczeń, trochę zbliżone w swych ogólnych propor-
cjach do oddziaływania (jednostronnego) tych elementów w pokrewnym motywie
posągu w interkolumnium, posiada odeń znacznie większą siłę oddziaływania
właśnie ze względu na istnienie owych podwójnych więzi, i to zarówno w warst-
wie plastycznej - kompozycyjnej - jak i treściowej128.
Podobnie jednokierunkowe, w sensie treściowym, oddziaływanie obserwujemy
w przypadku statuy na kolumnie - to postać jest wywyższana lub apoteozowana
przez kolumnę, pozostającą semantycznie na dawnym "normalnym" poziomie, je-
dynie w sferze plastycznej dzięki temu zyskuje cechę indywidualizmu, szczególnie
w przypadku układu wolno stojącego pomnika129.
Zatem lokacja postaci na tle pilastra ma szczególnie doniosłe znaczenie w
konfrontacji z innymi, już omówionymi układami z racji wymienionych czyn-
ników, dających w efekcie potężne współbrzmienie całości.
Nic więc dziwnego, że tak wyrazista forma znalazła uznanie w oczach niektó-
rych twórców barokowych, szukających sposobu zespolenia tych rodzajów sztuki,
dla lepszego — bo wielostronnego - oddziaływania na widza. Jednym z istot-
niejszych mediów zezwalających na to był określony program treściowy, dzięki
127 W przeciwieństwie do kariatydy lub hermy w przypadku tego motywu istnieje "dolna" granica nie
pozwalająca na zbyt dosłowne jego interpretowanie.
12S Por. s. ** niniejszego rozdziału.
Całkowicie odmienne zdanie wyrażał Evers (jw. s. 100), pisząc: Aber es ist falsch, wenn man sich
unter diesen SSulen nur ein Traggerilst fhr die eigentlich gemeinten Statuen denkt. SSule und Statuę gehd-
ren gleichwertig nebeneinander”. Trudno jednak nie brać pod uwagę ich wzajemnego ustawienia — to
kolumna "służy" posągowi, jest więc w sensie znaczeniowym (nie artystycznym — tu Evers ma całkowitą
rację) podporządkowana figurze (tamże s. 101).
235
nych, stanowiących bezpośrednie sąsiedztwo posągu, tj. piedestału i pilastra
(kolumny). Oba te elementy, poza swą dotychczasową rolą w artystycznej tkance
budowli, otrzymały możliwość symbolizowania nie tylko ogólnie znanych treści
humanistycznych, lecz także nabierały konkretnych cech "osobowych", przekazy-
wanych przez postacie umieszczone przed pilastrami. Także dostojny charakter
wielkich pilastrów w tle przenoszony jest na same posągi.
Tak pomyślany zespół pozwolił uniknąć swoistych ograniczeń znaczenio-
wych127, właściwych rzeźbionym podporom w rodzaju kariatyd czy herm, dając
możność większego doboru prezentowanych osób — postaci alegorycznych, ale
i historycznych - bez narażania pamięci o nich niezbyt stosowną dla nich funk-
cją dosłownego podpierania (dźwigania) elementów strukturalnych gmachu.
Istotny zysk polegał również na możliwości, a nawet konieczności zróżnicowania
skal - oba te elementy posąg i pilaster zachowały rozmiary sobie najwłaściwsze,
bez szkody dla samej wymowy alegorycznej. Przeciwnie - uległa ona wzmocnie-
niu na zasadzie wzajemnej projekcji.
To swoiste spostrzeżenie znaczeń, trochę zbliżone w swych ogólnych propor-
cjach do oddziaływania (jednostronnego) tych elementów w pokrewnym motywie
posągu w interkolumnium, posiada odeń znacznie większą siłę oddziaływania
właśnie ze względu na istnienie owych podwójnych więzi, i to zarówno w warst-
wie plastycznej - kompozycyjnej - jak i treściowej128.
Podobnie jednokierunkowe, w sensie treściowym, oddziaływanie obserwujemy
w przypadku statuy na kolumnie - to postać jest wywyższana lub apoteozowana
przez kolumnę, pozostającą semantycznie na dawnym "normalnym" poziomie, je-
dynie w sferze plastycznej dzięki temu zyskuje cechę indywidualizmu, szczególnie
w przypadku układu wolno stojącego pomnika129.
Zatem lokacja postaci na tle pilastra ma szczególnie doniosłe znaczenie w
konfrontacji z innymi, już omówionymi układami z racji wymienionych czyn-
ników, dających w efekcie potężne współbrzmienie całości.
Nic więc dziwnego, że tak wyrazista forma znalazła uznanie w oczach niektó-
rych twórców barokowych, szukających sposobu zespolenia tych rodzajów sztuki,
dla lepszego — bo wielostronnego - oddziaływania na widza. Jednym z istot-
niejszych mediów zezwalających na to był określony program treściowy, dzięki
127 W przeciwieństwie do kariatydy lub hermy w przypadku tego motywu istnieje "dolna" granica nie
pozwalająca na zbyt dosłowne jego interpretowanie.
12S Por. s. ** niniejszego rozdziału.
Całkowicie odmienne zdanie wyrażał Evers (jw. s. 100), pisząc: Aber es ist falsch, wenn man sich
unter diesen SSulen nur ein Traggerilst fhr die eigentlich gemeinten Statuen denkt. SSule und Statuę gehd-
ren gleichwertig nebeneinander”. Trudno jednak nie brać pod uwagę ich wzajemnego ustawienia — to
kolumna "służy" posągowi, jest więc w sensie znaczeniowym (nie artystycznym — tu Evers ma całkowitą
rację) podporządkowana figurze (tamże s. 101).