DOI Kapitel:
Lileyko, Jerzy: Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740, tak zwane Elekcyjne. Przyczynek do związków polityki i sztuki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0097
Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740
91
estetyki, że Schmidt nie mógł jej pominąć ze względów estetycznych, a do
tego, żeby pałac przedstawić zgodnie z zasadą kształtowania ówczesnej rezy-
dencji, wcale nie musiał widzieć dawniejszych projektów. Widok, który nam
przekazał, jest historycznie fałszywy, lecz gdyby tę oficynę zbudowano, nawet
później, niż powstał rysunek Schmidta, to musiałaby wyglądać tak samo jak
oficyna lewa, czyli tak jak na omawianym rysunku.
To samo można powiedzieć o widoku pałacu Krasińskich, którego okazałe
założenie miał Schmidt przedstawić według nie zrealizowanej koncepcji Tył-
mana. Nie wiemy jednak, czy znał tę koncepcję i czy ówczesny właściciel
pałacu, Błażej Krasiński, zresztą nieprzejednany przeciwnik Sasów, udostępnił
mu projekty sprzed pół wieku. Brak oficyny zamykającej z lewej strony dzie-
dziniec paradny oraz posągów i wazonów na attyce korpusu głównego był
oczywistym skutkiem niedokończenia architektonicznej kompozycji i aby ją
uzupełnić o te elementy, Schmidt nie musiał znać projektów Tylmana. Zdaje
się o tym świadczyć kształt architektoniczny bramy wjazdowej. W spuściźnie
Tylmana nie znaleziono projektów tej bramy66. Wydaje się to zrozumiałe,
gdyż jej architektura jest bliższa tej fazy baroku, jaka rozwijała się w drugiej
ćwierci XVIII w. Brama może więc być własną kompozycją Schmidta. Spo-
strzeżenie to jest ważne dlatego, że inne widoki mogą zawierać podobne wtręty,
wprawdzie świadczące o talencie rysownika, ale mogące wprowadzić w błąd.
Omówiony widok Warszawy powstał w 1740 r., w sytuacji politycznej od-
miennej od tej, jaka istniała w końcu 1733 r., kiedy Hübner sporządzał plan
miasta. Panowanie Augusta III w Polsce stało się faktem. Zanim jednak do tego
doszło, trzeba przypomnieć wypadki wcześniejsze, które były powodem zaini-
cjowania serii Elekcyjnej.
Zebrany 25 sierpnia 1733 r. na Woli sejm elekcyjny, pod laską Franciszka
Radzewskiego, wybrał na króla Polski Stanisława I Leszczyńskiego i 12 wrześ-
nia interrex prymas Teodor Potocki ogłosił ten wybór przy powszechnym aplau-
zie senatorów i sejmującej szlachty, zebranej w liczbie około 13 tysięcy. Elek-
cja ta była wolna i w świetle prawa legalna. Jednak poparcie kandydatury Wet-
tina przez carową Annę Iwanowną i wysłanie do Polski rosyjskiego korpusu
interwencyjnego wpłynęło na zmianę orientacji politycznej kilku senatorów i
małej grupy szlachty. Druga elekcja, pod osłoną obcych wojsk, odbyła się na
wschodnim brzegu Wisły, we wsi Kamionek, gdyż Warszawa i pole elekcyjne
na Woli pozostawały pod władzą stronników Leszczyńskiego. W tym zjeździe
uczestniczyło zaledwie tysiąc szlachty i dwóch biskupów: poznański - Sta-
nisław Hozjusz, i krakowski - Jan Lipski, który ogłosił wynik tej rzekomej
66 Mossakowski, Pałac Krasińskich, s. 133, il. 2; s. 149, il. 24; tenże, Tylman,
s. 38-41, 141-151, il. 90; Miło będzki, jw., il. XII/2.
91
estetyki, że Schmidt nie mógł jej pominąć ze względów estetycznych, a do
tego, żeby pałac przedstawić zgodnie z zasadą kształtowania ówczesnej rezy-
dencji, wcale nie musiał widzieć dawniejszych projektów. Widok, który nam
przekazał, jest historycznie fałszywy, lecz gdyby tę oficynę zbudowano, nawet
później, niż powstał rysunek Schmidta, to musiałaby wyglądać tak samo jak
oficyna lewa, czyli tak jak na omawianym rysunku.
To samo można powiedzieć o widoku pałacu Krasińskich, którego okazałe
założenie miał Schmidt przedstawić według nie zrealizowanej koncepcji Tył-
mana. Nie wiemy jednak, czy znał tę koncepcję i czy ówczesny właściciel
pałacu, Błażej Krasiński, zresztą nieprzejednany przeciwnik Sasów, udostępnił
mu projekty sprzed pół wieku. Brak oficyny zamykającej z lewej strony dzie-
dziniec paradny oraz posągów i wazonów na attyce korpusu głównego był
oczywistym skutkiem niedokończenia architektonicznej kompozycji i aby ją
uzupełnić o te elementy, Schmidt nie musiał znać projektów Tylmana. Zdaje
się o tym świadczyć kształt architektoniczny bramy wjazdowej. W spuściźnie
Tylmana nie znaleziono projektów tej bramy66. Wydaje się to zrozumiałe,
gdyż jej architektura jest bliższa tej fazy baroku, jaka rozwijała się w drugiej
ćwierci XVIII w. Brama może więc być własną kompozycją Schmidta. Spo-
strzeżenie to jest ważne dlatego, że inne widoki mogą zawierać podobne wtręty,
wprawdzie świadczące o talencie rysownika, ale mogące wprowadzić w błąd.
Omówiony widok Warszawy powstał w 1740 r., w sytuacji politycznej od-
miennej od tej, jaka istniała w końcu 1733 r., kiedy Hübner sporządzał plan
miasta. Panowanie Augusta III w Polsce stało się faktem. Zanim jednak do tego
doszło, trzeba przypomnieć wypadki wcześniejsze, które były powodem zaini-
cjowania serii Elekcyjnej.
Zebrany 25 sierpnia 1733 r. na Woli sejm elekcyjny, pod laską Franciszka
Radzewskiego, wybrał na króla Polski Stanisława I Leszczyńskiego i 12 wrześ-
nia interrex prymas Teodor Potocki ogłosił ten wybór przy powszechnym aplau-
zie senatorów i sejmującej szlachty, zebranej w liczbie około 13 tysięcy. Elek-
cja ta była wolna i w świetle prawa legalna. Jednak poparcie kandydatury Wet-
tina przez carową Annę Iwanowną i wysłanie do Polski rosyjskiego korpusu
interwencyjnego wpłynęło na zmianę orientacji politycznej kilku senatorów i
małej grupy szlachty. Druga elekcja, pod osłoną obcych wojsk, odbyła się na
wschodnim brzegu Wisły, we wsi Kamionek, gdyż Warszawa i pole elekcyjne
na Woli pozostawały pod władzą stronników Leszczyńskiego. W tym zjeździe
uczestniczyło zaledwie tysiąc szlachty i dwóch biskupów: poznański - Sta-
nisław Hozjusz, i krakowski - Jan Lipski, który ogłosił wynik tej rzekomej
66 Mossakowski, Pałac Krasińskich, s. 133, il. 2; s. 149, il. 24; tenże, Tylman,
s. 38-41, 141-151, il. 90; Miło będzki, jw., il. XII/2.