DOI chapter:
Lileyko, Jerzy: Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740, tak zwane Elekcyjne. Przyczynek do związków polityki i sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0098
92
Jerzy Li ley ko
elekcji, mimo że prawo nominowania monarchy przysługiwało jedynie arcy-
biskupowi gnieźnieńskiemu67. Z tym właśnie wydarzeniem wiążą się oma-
wiane widoki i plany Warszawy, a zwłaszcza seria nazwana Elekcyjną.
Celem wykonania serii nie były więc względy dokumentacyjne czy arty-
styczne, nie chodziło o przedstawienie ówczesnego wyglądu miasta czy archi-
tektonicznej urody polskiej stolicy, lecz o rozpropagowanie elekcji na Ra-
mionku i udowodnienie legalności tego aktu. Nie trzeba dodawać, że elekcja
odbyta nie na Woli i uświęconym tradycją polu elekcyjnym, dokonana przez
mniejszość sejmową bez udziału prymasa-interrexa, była w świetle prawa właś-
nie aktem nielegalnym, i tak ją oceniała ówczesna opinia publiczna. Seria Elek-
cyjna miała być próbą polemiki z tą opinią.
Pierwszą pozycję, niejako otwierającą serię, stanowił widok Pragi, a ściślej
osad położonych na wschodnim brzegu Wisły. Przedstawiono tu pole elekcyjne
na Ramionku, gdzie ogłoszono elektora saskiego królem, i znajdujące się w
pobliżu dawne miejsce elekcji Henryka Walezego z 1573 r. Przypomnienie tego
historycznego miejsca miało stanowić argument przeciwko twierdzeniu, że
legalna elekcja może się odbyć tylko na Woli, a tym samym elekcja na Ra-
mionku nie musi być sprzeczna z polską tradycją. Na widoku oznaczono też
kościół farny św. Stanisława w Skaryszewie, gdzie po ogłoszeniu elektora kró-
lem odśpiewano Te Deum laudamus, i praski pałac, a raczej dwór, Andrzeja
Stanisława Załuskiego, w którym prawdopodobnie zgromadzona szlachta podpi-
sywała akt elekcji. Tradycyjnie Te deum śpiewano w warszawskiej kolegiacie
św. Jana, także po wyborze Walezego, a akt elekcji podpisywano w pałacu
prymasowskim, oficjalnej siedzibie interrexa. Budowle na praskim brzegu speł-
niły więc niejako funkcję zastępczą, ponadto dwór Załuskiego był tu jedyną
okazalszą rezydencją, nadającą się do dopełnienia aktu elekcji. Wykorzystano
ją więc, najpewniej bez zgody właściciela, który jeszcze wówczas należał do
stronników Leszczyńskiego i w zjeździe na Ramionku nie brał udziału. Trzeba
też dodać, że w 1733 r. nie był jeszcze kanclerzem wielkim koronnym. Wymie-
nienie jego nazwiska i późniejszej godności w legendzie, sugerujące współ-
udział Załuskiego w tych wydarzeniach, jest więc swego rodzaju nadużyciem
politycznym i historycznym.
W doborze wszystkich elementów widoku wyraźnie starano się wywołać
wrażenie, że na Ramionku wszystko przebiegało zgodnie z tradycją i prawem,
jak podczas każdej elekcji. Nie zauważono jednak, że w sprzeczności z tradycją
i prawem jest obecność na polu elekcyjnym obcych wojsk, choćby tylko dla od-
dania salwy honorowej.
67 O sytuacji politycznej w tym czasie zob.: Sz. Askenazy, Dwa stulecia, t. 1, War-
szawa 1901; J. G i e r o w s k i, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wrocław 1953.
Jerzy Li ley ko
elekcji, mimo że prawo nominowania monarchy przysługiwało jedynie arcy-
biskupowi gnieźnieńskiemu67. Z tym właśnie wydarzeniem wiążą się oma-
wiane widoki i plany Warszawy, a zwłaszcza seria nazwana Elekcyjną.
Celem wykonania serii nie były więc względy dokumentacyjne czy arty-
styczne, nie chodziło o przedstawienie ówczesnego wyglądu miasta czy archi-
tektonicznej urody polskiej stolicy, lecz o rozpropagowanie elekcji na Ra-
mionku i udowodnienie legalności tego aktu. Nie trzeba dodawać, że elekcja
odbyta nie na Woli i uświęconym tradycją polu elekcyjnym, dokonana przez
mniejszość sejmową bez udziału prymasa-interrexa, była w świetle prawa właś-
nie aktem nielegalnym, i tak ją oceniała ówczesna opinia publiczna. Seria Elek-
cyjna miała być próbą polemiki z tą opinią.
Pierwszą pozycję, niejako otwierającą serię, stanowił widok Pragi, a ściślej
osad położonych na wschodnim brzegu Wisły. Przedstawiono tu pole elekcyjne
na Ramionku, gdzie ogłoszono elektora saskiego królem, i znajdujące się w
pobliżu dawne miejsce elekcji Henryka Walezego z 1573 r. Przypomnienie tego
historycznego miejsca miało stanowić argument przeciwko twierdzeniu, że
legalna elekcja może się odbyć tylko na Woli, a tym samym elekcja na Ra-
mionku nie musi być sprzeczna z polską tradycją. Na widoku oznaczono też
kościół farny św. Stanisława w Skaryszewie, gdzie po ogłoszeniu elektora kró-
lem odśpiewano Te Deum laudamus, i praski pałac, a raczej dwór, Andrzeja
Stanisława Załuskiego, w którym prawdopodobnie zgromadzona szlachta podpi-
sywała akt elekcji. Tradycyjnie Te deum śpiewano w warszawskiej kolegiacie
św. Jana, także po wyborze Walezego, a akt elekcji podpisywano w pałacu
prymasowskim, oficjalnej siedzibie interrexa. Budowle na praskim brzegu speł-
niły więc niejako funkcję zastępczą, ponadto dwór Załuskiego był tu jedyną
okazalszą rezydencją, nadającą się do dopełnienia aktu elekcji. Wykorzystano
ją więc, najpewniej bez zgody właściciela, który jeszcze wówczas należał do
stronników Leszczyńskiego i w zjeździe na Ramionku nie brał udziału. Trzeba
też dodać, że w 1733 r. nie był jeszcze kanclerzem wielkim koronnym. Wymie-
nienie jego nazwiska i późniejszej godności w legendzie, sugerujące współ-
udział Załuskiego w tych wydarzeniach, jest więc swego rodzaju nadużyciem
politycznym i historycznym.
W doborze wszystkich elementów widoku wyraźnie starano się wywołać
wrażenie, że na Ramionku wszystko przebiegało zgodnie z tradycją i prawem,
jak podczas każdej elekcji. Nie zauważono jednak, że w sprzeczności z tradycją
i prawem jest obecność na polu elekcyjnym obcych wojsk, choćby tylko dla od-
dania salwy honorowej.
67 O sytuacji politycznej w tym czasie zob.: Sz. Askenazy, Dwa stulecia, t. 1, War-
szawa 1901; J. G i e r o w s k i, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wrocław 1953.