DOI Kapitel:
Panfil, Monika: Antoni Nuceni - polski malarz XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0310
302
Monika Panfil
bowzięcia107. Jakże różni się ten sposób przedstawiania Najświętszej Marii
Panny unoszonej do nieba od całkiem przeciwnej maniery: chłodnej, niemiec-
kiej, z jaką mamy do czynienia w obrazach Strobla z Radzynia i Koprzyw-
nicy108, choć malowidła te powstały niemal w tym samym czasie. Madonna
z Koprzywnicy, ku której wychyla się Chrystus, to zawieszona w powietrzu
dama dworu, łaskawie wysłuchująca modlitw. Maria z Sulisławic sama jest
jakby pogrążona w modlitwie, Jej twarz robi wrażenie portretu pięknej, młodej
kobiety.
Postacie Apostołów w sulisławickim Wniebowzięciu są zupełnie inne niż te
z Zaśnięcia - pochylona głowa św. Piotra, jego sumiaste wąsy, szeroka twarz
nie mają już tej subtelności. Niektóre typy Apostołów w obu obrazach to
odbicia osób rzeczywiście istniejących, może przez artystę podpatrzone,
spotykane na co dzień, np. stojący za św. Piotrem Apostoł z łysiną kątową nie
wygląda na postać abstrakcyjną (fot. 5). Nawet szaty, choć archaizowane, mają
współczesne elementy wykończenia: trafia się kołnierzyk, zapinany mankiet,
szeroki pas. Podobny weryzm cechuje postacie ludzkie z Męczeństwa św. Woj-
ciecha. Ten obraz przejawia najwięcej cech wspólnych z malarstwem gotyckim
i jest świadectwem trwania wpływów tego malarstwa przez wieki. Symulta-
niczne ukazanie wydarzeń ma w sobie wiele z tradycji średniowiecznej, a wra-
żenie to pogłębia kompozycja samej sceny zabójstwa, zaczerpnięta wprost z
Biczowań szkoły krakowskiej. Uderza realizm stłoczonych na pierwszym planie
postaci. Oprawcy są jakby z niewielkimi zmianami przeniesieni z Naigrawania
Haberschracka (fot. 30, 31). W szczególności zwraca uwagę łysy zabójca, zada-
jący zza ołtarza cios włócznią - takie typy spotyka się w oddanych z okrut-
nym realizmem obrazach biczowań i zabójstw109. Męczeństwo św. Wojciecha
przedstawiano w średniowieczu często110; długą tradycję mają również inne
sceny mordu przed ołtarzem: sceny śmierci św. Stanisława111. Zatem układ
107 Przykładem ujęcia tego tematu w płaskorzeźbie jest dzieło z 2. ćwierci XVII w. w koś-
ciele filialnym Św. Ducha w Dolsku (fot. 28), gdzie Maria wśród mnóstwa obłoków, otoczona
aniołkami, upozowana jest jako Virgo gloriosa.
108 Obraz z Koprzywnicy reprodukowany jest w Katalogu zabytków sztuki w Polsce, t. 3:
Województwo kieleckie, z. II: Powiat sandomierski, il. 243.
109 Por. zestawienie fot. 30 z Męczeństwem św. Wojciecha na fot. 29. Dobrymi przykładami
przedstawienia analogicznych typów fizjonomicznych są obrazy: Biczowanie Mistrza Pasji Domini-
kańskiej, ok. 1460-1470, Biczowanie z Poliptyku Kaliskiego warsztatu śląsko-wielkopolskiego z
pocz. XVI w. (fot. 32), Biczowanie z ołtarza Wniebowzięcia NMP w Szydłowcu z pocz. XVI w.
Wszędzie tam oprawcy otaczają swą ofiarę ciasnym kręgiem na pierwszym planie. Potraktowanie
ich ubiorów z drobiazgową dokładnością występuje i u Nuceniego.
110 Np. bardzo znane Męczeństwo św. Wojciecha z tryptyku z Nowego Sącza z 2. ćwierci
XV w. w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.
111 Przykładem Zabójstwo św. Stanisława z ok. 1518 r. w kościele w Kobylinie.
Monika Panfil
bowzięcia107. Jakże różni się ten sposób przedstawiania Najświętszej Marii
Panny unoszonej do nieba od całkiem przeciwnej maniery: chłodnej, niemiec-
kiej, z jaką mamy do czynienia w obrazach Strobla z Radzynia i Koprzyw-
nicy108, choć malowidła te powstały niemal w tym samym czasie. Madonna
z Koprzywnicy, ku której wychyla się Chrystus, to zawieszona w powietrzu
dama dworu, łaskawie wysłuchująca modlitw. Maria z Sulisławic sama jest
jakby pogrążona w modlitwie, Jej twarz robi wrażenie portretu pięknej, młodej
kobiety.
Postacie Apostołów w sulisławickim Wniebowzięciu są zupełnie inne niż te
z Zaśnięcia - pochylona głowa św. Piotra, jego sumiaste wąsy, szeroka twarz
nie mają już tej subtelności. Niektóre typy Apostołów w obu obrazach to
odbicia osób rzeczywiście istniejących, może przez artystę podpatrzone,
spotykane na co dzień, np. stojący za św. Piotrem Apostoł z łysiną kątową nie
wygląda na postać abstrakcyjną (fot. 5). Nawet szaty, choć archaizowane, mają
współczesne elementy wykończenia: trafia się kołnierzyk, zapinany mankiet,
szeroki pas. Podobny weryzm cechuje postacie ludzkie z Męczeństwa św. Woj-
ciecha. Ten obraz przejawia najwięcej cech wspólnych z malarstwem gotyckim
i jest świadectwem trwania wpływów tego malarstwa przez wieki. Symulta-
niczne ukazanie wydarzeń ma w sobie wiele z tradycji średniowiecznej, a wra-
żenie to pogłębia kompozycja samej sceny zabójstwa, zaczerpnięta wprost z
Biczowań szkoły krakowskiej. Uderza realizm stłoczonych na pierwszym planie
postaci. Oprawcy są jakby z niewielkimi zmianami przeniesieni z Naigrawania
Haberschracka (fot. 30, 31). W szczególności zwraca uwagę łysy zabójca, zada-
jący zza ołtarza cios włócznią - takie typy spotyka się w oddanych z okrut-
nym realizmem obrazach biczowań i zabójstw109. Męczeństwo św. Wojciecha
przedstawiano w średniowieczu często110; długą tradycję mają również inne
sceny mordu przed ołtarzem: sceny śmierci św. Stanisława111. Zatem układ
107 Przykładem ujęcia tego tematu w płaskorzeźbie jest dzieło z 2. ćwierci XVII w. w koś-
ciele filialnym Św. Ducha w Dolsku (fot. 28), gdzie Maria wśród mnóstwa obłoków, otoczona
aniołkami, upozowana jest jako Virgo gloriosa.
108 Obraz z Koprzywnicy reprodukowany jest w Katalogu zabytków sztuki w Polsce, t. 3:
Województwo kieleckie, z. II: Powiat sandomierski, il. 243.
109 Por. zestawienie fot. 30 z Męczeństwem św. Wojciecha na fot. 29. Dobrymi przykładami
przedstawienia analogicznych typów fizjonomicznych są obrazy: Biczowanie Mistrza Pasji Domini-
kańskiej, ok. 1460-1470, Biczowanie z Poliptyku Kaliskiego warsztatu śląsko-wielkopolskiego z
pocz. XVI w. (fot. 32), Biczowanie z ołtarza Wniebowzięcia NMP w Szydłowcu z pocz. XVI w.
Wszędzie tam oprawcy otaczają swą ofiarę ciasnym kręgiem na pierwszym planie. Potraktowanie
ich ubiorów z drobiazgową dokładnością występuje i u Nuceniego.
110 Np. bardzo znane Męczeństwo św. Wojciecha z tryptyku z Nowego Sącza z 2. ćwierci
XV w. w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.
111 Przykładem Zabójstwo św. Stanisława z ok. 1518 r. w kościele w Kobylinie.