DOI Artikel:
Pawlaczyk, Mateusz: Ze Studiów nad Ikonografia Zespołu Pałacowego w Rogalinie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.74935#0102
98 MATEUSZ PAWLACZYK
projekty (poz. kat. 42-44) nie doczekały się realizacji.
Przewidywały zresztą obiekt zbyt mały na pomieszczenie
rogalińskich zbiorów malarstwa. Badowa nastąpiła do-
piero w 1912 r. w oparciu o projekty Powidzkiego. Jedyny
zachowany z tych planów, a właściwie tylko ich aneks
(poz. kat. 45) przedstawia hall galerii wraz ze schodami
prowadzącymi do korytarza łączącego pawilon z oficyną
południową. Projekty Powidzkiego powstały w 1910 r.,
omawiany aneks nosi datę stycznia 1911 r. Tenże architekt
wykonał jednocześnie dwa projekty (poz. kat. 45, 47):
figarni usytuowanej na tarasie przy galerii poniżej muru
oporowego od strony dziedzińca oraz ogrodu zimowego
lokalizowanego w formie przeszklonej przyb udówki u styku
południowego skrzydła z pałacem. Projekt pierwszy zre-
alizowno tylko częściowo, wykonując balustradę tarasu
i elewację muru oporowego. Całkowicie zaniechano
natomiast realizacji drugiego projektu, co zresztą skru-
pulatnie odnotował na rysunku jakiś Niemiec przegląda-
jący plansze w 1943 r.
Oprócz omówionych wyżej projektów związanych te-
matycznie z Rogalinem, „teka" zawiera kilka innych ry-
sunków: trzy spośród nich (poz. kat. 52-54) przedsta-
wiają obiekty bliżej niezidentyfikowane. Są to: projekt
żelaznej balustrady i kartusza o pięknym regencyjnym
rysunku, rzut piwnic nieznanego budynku i rysunek
jakiegoś fragmentu wnętrza przypominającego stolarkę
szaf w „starej bibliotece" w pałacu. Cztery ostatnie (poz.
kat. 43-51) odnoszą się do budowlanych inicjatyw Ra-
czyńskich nie związanych z Rogalinem. Na uwagę za-
sługuje tu nieopisany rysunek z poprzecznym przekrojem
budowli dwu- i póltraktowej i czterokondygnacyjnej.
Rysunek ten, sygnowany przez Abichta, jest niewątpliwie
jednym z projektów uzupełniających do wybudowanej
w 1829 r. przez Edwarda Biblioteki Raczyńskich w Pozna-
niu. Z tą ostatnią wiązać można również projekt konstrukcji
belkowego stropu „über zweiten Etage", niesygnowany,
jednakże proporcjami przedstawionej tam budowli (szer.
52 stopy) zgodny z projektem poprzednim. Ciekawy jest
ponadto ołówkowy projekt epitafium Katarzyny z Bra-
nickich Potockiej (matki Róży Raczyńskiej), wykonany
w skali 1:1 przez Hendla oraz rysunek fasady pałacu
w Siernikach, będący kopią projektu wykonanego przez
Kamsetzera ok. 1786 r. dla Katarzyny z Raczyńskich
Ridolińskiej, kuzynki Kazimierza, która za jego radą
i przy jego pomocy dokonała wyboru architekta42.
Omówione wyżej rysunki i projekty wyczerpują już
zawartość „teki rogalińskiej". W całości tworzą zespół
dość przypadkowy, który dopiero uporządkowany pod
względem rzeczowym i chronologicznym pozwala na
prawidłową ich interpretację i ocenę. Próba rekonstrukcji
dawnej ich systematyki okazała się bezcelowa. Bowiem
tylko kilka plansz posiada stare sygnatury. Za takie przy-
najmniej uważam zaznaczone na odwrocie rysunków
ołówkowe niebieskie cyfry obwiedzione kółkiem. Sygna-
tury takie znajdują się na pięciu planszach (poz. kat. 48.
51, 26, 27, 34) tworząc niepełny i dość szczupły zespół
rysunków opatrzonych cyframi kolejno: 2, 3, 4, 5. 7,
Zespół ten nie wyróżnia się niczym szczególnym, a jedyną
ich cechę wspólną jest fakt, że wszystkie należą do naj-
starszych i pochodzą prawdopodobnie sprzed roku ok.
1820. Trudno zatem przypuszczać, by były to sygnatury
inwentarza archiwalnego Raczyńskich, tym bardziej, że
rysunki opatrzone tymi cyframi tworzą maleńką część
zawartości „teki" nie mówiąc już o całości zbiorów dawne-
go archiwum.
„Teka rogalińska" jest więc — przy olbrzymich stra-
tach wynikłych w czasie ostatniej wojny — jedynym dziś
zespołem przekazów ikonograficznych dotyczących pierw-
szego okresu dziejów rezydencji w Rogalinie, a jednym
z nielicznych w ogóle.
PRZYPISY
L. Durczykiewicz, Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańs-
kiem, Poznań 1912, s. 31 n; T. Stryjeński, Pałace wiejskie i dwory
z czasów saskich, Stanisjawa Augusta i Księstwa Warzsawskiego...,
Warszawa 1929, s. 35-45; J. Dobrzycki, Studia nad wiejskimi
pałacami wielkopolskimi z doby neoklasycyzmu, „Prace Komisji
Historii Sztuki PAU", V, 1930-35, Sprawozdanie z posiedzeń,
s. XV-XVII; Tenże, Palac hr. Raczyńskich w Rogalinie, tamże
s. X-XIII; E. Kręglewska-Foksowicz, E.Linette, J. Powidz-
ki, A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce, „Biuletyn Historii
Sztuki", XXI, 1958, nr 1, s. 84-90; Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, t. V woj. poznańskie pod red. T. Ruszczyńskiej i A.
Sławskiej, z. 25 pow. śremski oprac. Z. Białłowicz-Krygie-
rowa, Warszawa 1961, s. 36-44; Pawlaczyk, Palac w Rogalinie.
Muzeum Wnętrz i Galeria Malarstwa, Poznań 1974.
2 Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej
połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969.
3 W zbiorach Gabinetu Rycin Muzeum Narodowego w Poznaniu,
nr inw. MNP Gr 1483 I-XLVII.
4 E. Raczyński, Rogalin i jego Mieszkańcy, Londyn 1964, s. 8-11,
87-88, 215.
5 J. Dobrzycki, Palac..., s. XI; T. Stryjeński, op. cit. s. 36-42;
por. poz. kat. 1-3 omawiające trzy pierwotne projekty pałacu oraz
poz. kat. 9-24 gdzie przy okazji omawiania kopii wspomniano
o niezacbowanych oryginałach Kamsetzera.
projekty (poz. kat. 42-44) nie doczekały się realizacji.
Przewidywały zresztą obiekt zbyt mały na pomieszczenie
rogalińskich zbiorów malarstwa. Badowa nastąpiła do-
piero w 1912 r. w oparciu o projekty Powidzkiego. Jedyny
zachowany z tych planów, a właściwie tylko ich aneks
(poz. kat. 45) przedstawia hall galerii wraz ze schodami
prowadzącymi do korytarza łączącego pawilon z oficyną
południową. Projekty Powidzkiego powstały w 1910 r.,
omawiany aneks nosi datę stycznia 1911 r. Tenże architekt
wykonał jednocześnie dwa projekty (poz. kat. 45, 47):
figarni usytuowanej na tarasie przy galerii poniżej muru
oporowego od strony dziedzińca oraz ogrodu zimowego
lokalizowanego w formie przeszklonej przyb udówki u styku
południowego skrzydła z pałacem. Projekt pierwszy zre-
alizowno tylko częściowo, wykonując balustradę tarasu
i elewację muru oporowego. Całkowicie zaniechano
natomiast realizacji drugiego projektu, co zresztą skru-
pulatnie odnotował na rysunku jakiś Niemiec przegląda-
jący plansze w 1943 r.
Oprócz omówionych wyżej projektów związanych te-
matycznie z Rogalinem, „teka" zawiera kilka innych ry-
sunków: trzy spośród nich (poz. kat. 52-54) przedsta-
wiają obiekty bliżej niezidentyfikowane. Są to: projekt
żelaznej balustrady i kartusza o pięknym regencyjnym
rysunku, rzut piwnic nieznanego budynku i rysunek
jakiegoś fragmentu wnętrza przypominającego stolarkę
szaf w „starej bibliotece" w pałacu. Cztery ostatnie (poz.
kat. 43-51) odnoszą się do budowlanych inicjatyw Ra-
czyńskich nie związanych z Rogalinem. Na uwagę za-
sługuje tu nieopisany rysunek z poprzecznym przekrojem
budowli dwu- i póltraktowej i czterokondygnacyjnej.
Rysunek ten, sygnowany przez Abichta, jest niewątpliwie
jednym z projektów uzupełniających do wybudowanej
w 1829 r. przez Edwarda Biblioteki Raczyńskich w Pozna-
niu. Z tą ostatnią wiązać można również projekt konstrukcji
belkowego stropu „über zweiten Etage", niesygnowany,
jednakże proporcjami przedstawionej tam budowli (szer.
52 stopy) zgodny z projektem poprzednim. Ciekawy jest
ponadto ołówkowy projekt epitafium Katarzyny z Bra-
nickich Potockiej (matki Róży Raczyńskiej), wykonany
w skali 1:1 przez Hendla oraz rysunek fasady pałacu
w Siernikach, będący kopią projektu wykonanego przez
Kamsetzera ok. 1786 r. dla Katarzyny z Raczyńskich
Ridolińskiej, kuzynki Kazimierza, która za jego radą
i przy jego pomocy dokonała wyboru architekta42.
Omówione wyżej rysunki i projekty wyczerpują już
zawartość „teki rogalińskiej". W całości tworzą zespół
dość przypadkowy, który dopiero uporządkowany pod
względem rzeczowym i chronologicznym pozwala na
prawidłową ich interpretację i ocenę. Próba rekonstrukcji
dawnej ich systematyki okazała się bezcelowa. Bowiem
tylko kilka plansz posiada stare sygnatury. Za takie przy-
najmniej uważam zaznaczone na odwrocie rysunków
ołówkowe niebieskie cyfry obwiedzione kółkiem. Sygna-
tury takie znajdują się na pięciu planszach (poz. kat. 48.
51, 26, 27, 34) tworząc niepełny i dość szczupły zespół
rysunków opatrzonych cyframi kolejno: 2, 3, 4, 5. 7,
Zespół ten nie wyróżnia się niczym szczególnym, a jedyną
ich cechę wspólną jest fakt, że wszystkie należą do naj-
starszych i pochodzą prawdopodobnie sprzed roku ok.
1820. Trudno zatem przypuszczać, by były to sygnatury
inwentarza archiwalnego Raczyńskich, tym bardziej, że
rysunki opatrzone tymi cyframi tworzą maleńką część
zawartości „teki" nie mówiąc już o całości zbiorów dawne-
go archiwum.
„Teka rogalińska" jest więc — przy olbrzymich stra-
tach wynikłych w czasie ostatniej wojny — jedynym dziś
zespołem przekazów ikonograficznych dotyczących pierw-
szego okresu dziejów rezydencji w Rogalinie, a jednym
z nielicznych w ogóle.
PRZYPISY
L. Durczykiewicz, Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańs-
kiem, Poznań 1912, s. 31 n; T. Stryjeński, Pałace wiejskie i dwory
z czasów saskich, Stanisjawa Augusta i Księstwa Warzsawskiego...,
Warszawa 1929, s. 35-45; J. Dobrzycki, Studia nad wiejskimi
pałacami wielkopolskimi z doby neoklasycyzmu, „Prace Komisji
Historii Sztuki PAU", V, 1930-35, Sprawozdanie z posiedzeń,
s. XV-XVII; Tenże, Palac hr. Raczyńskich w Rogalinie, tamże
s. X-XIII; E. Kręglewska-Foksowicz, E.Linette, J. Powidz-
ki, A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce, „Biuletyn Historii
Sztuki", XXI, 1958, nr 1, s. 84-90; Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, t. V woj. poznańskie pod red. T. Ruszczyńskiej i A.
Sławskiej, z. 25 pow. śremski oprac. Z. Białłowicz-Krygie-
rowa, Warszawa 1961, s. 36-44; Pawlaczyk, Palac w Rogalinie.
Muzeum Wnętrz i Galeria Malarstwa, Poznań 1974.
2 Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej
połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969.
3 W zbiorach Gabinetu Rycin Muzeum Narodowego w Poznaniu,
nr inw. MNP Gr 1483 I-XLVII.
4 E. Raczyński, Rogalin i jego Mieszkańcy, Londyn 1964, s. 8-11,
87-88, 215.
5 J. Dobrzycki, Palac..., s. XI; T. Stryjeński, op. cit. s. 36-42;
por. poz. kat. 1-3 omawiające trzy pierwotne projekty pałacu oraz
poz. kat. 9-24 gdzie przy okazji omawiania kopii wspomniano
o niezacbowanych oryginałach Kamsetzera.