Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (20.2013)

Małgorzata
Nowara

Malarze
belgijscy
z kolekcji
Edwarda hr.
Raczyńskiego

Na przełomie XIX i XX w., wielu artystów
belgijskich opuściło swój kraj, by szukać
uznania i sławy za granicą1. Sukcesy2 odnie-
sione przez wielu z nich potwierdzają pry-
watne kolekcje tworzone w tamtych czasach,
czego dobrym przykładem w Polsce jest ko-
lekcja hrabiego Edwarda Aleksandra Ra-
czyńskiego (1847-1926)3.
Dawniej kolekcja liczyła jedenaście dzieł
autorstwa ośmiu malarzy belgijskich. Do
dziś przetrwało tylko dziesięć obrazów sied-
miu artystów4.
Celem niniejszego studium jest analiza
pokaźnego zbioru malarstwa belgijskiego
znajdującego się w tej kolekcji5, jak również
popularyzacja przedmiotowych dzieł zarów-
no w Polsce, jak i w Belgii6.
Brak bezpośrednich źródeł7 oraz wcze-
śniejszych studiów o charakterze naukowym
otwiera możliwość szerszych poszukiwań.
Dla potrzeb naszej pracy korzystaliśmy
z archiwów8 i publikacji z tamtych czasów,
w tym z katalogów Salonów paryskich9.
Wiele pytań nadal pozostaje bez odpowie-
dzi, zwłaszcza te dotyczące okoliczności na-
bycia obrazów i kontaktów międzynarodo-
wych hrabiego.
Nasze poszukiwania przysporzyły więcej
informacji na temat dzieł malarstwa belgij-
skiego, ułatwiając tym samym zrozumienie
pobudek przyświecających hrabiemu przy
dokonywaniu ich wyboru.
Aby lepiej zrozumieć wybór konkretnych
obrazów ówczesnych malarzy belgijskich, na-
leży przede wszystkim odnieść się do sytuacji
historycznej obu państw na przełomie XIX
i XX w. Podczas gdy Polsl<a, utraciwszy niepod-
ległość w wyniku rozbiorów, znajdowała się
pod panowaniem trzech zaborców10, Belgia, po
odzyskaniu niepodległości w 1830 r., budo-

wała swą jedność polityczną i narodową". Ta
zasadnicza różnica odzwierciedla się w ówcze-
snej sztuce: gdy sztuka polska domaga się wol-
ności utraconej, to w Belgii artyści wysławiają
wolność odzyskaną.
Oryginalność tego nowego malarstwa
belgijskiego wynika z wolności postawy ar-
tystycznej i upodobań, autentycznego bogac-
twa i ludowości; podobnego przykładu nie
przedstawia żadna inna szkoła z tamtych
czasów"12. Odzyskanie niepodległości za-
owocowało w Belgii prawdziwym odrodze-
niem malarstwa po roku 1830, a szczegól-
nie w drugiej połowie XIX w.
Według Macieja Piotra Michałowskiego,
wszystko wskazuje na to, że zakupy dzieł do
kolekcji malarstwa europejskiego były doko-
nane zasadniczo w latach 1892-1914, tak
więc w okresie dość krótkim, w dwóch cen-
trach ówczesnego europejskiego życia arty-
stycznego: w Paryżu13 i w Monachium14.
Według słów Edwarda Raczyńskiego, syna
założyciela kolekcji, hrabia „kupował obra-
zy głównie w Paryżu, dokąd wyjeżdżał
w maju na coroczny Salon sztuki"15, zaś je-
sienią udawał się do Monachium16. Zakupy
pochodziły zatem głównie z bieżących wy-
staw w obu wymienionych miastach, rza-
dziej z galerii czy z domów aukcyjnych17.
W ten sposób hrabia Raczyński dał począ-
tek kolekcji dzieł malarskich reprezentują-
cych różne prądy artystyczne epoki: znajdują
się tam zarówno obrazy impresjonistyczne,
postimpresjonistyczne, jak i symbolistyczne.
Natomiast sam zbiór malarstwa belgij-
skiego zawiera z jednej strony obrazy impre-
sjonistyczne i postimpresjonistyczne18,
z drugiej zaś dzieła, które można określić
mianem szczególnych przypadków19. Wio-
dącymi tematami belgijskiej części kolekcji

52