Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Barbara Jancz-Kostuch

desek, tribulów, wideł czy grabi. W drugim
miejscu objaśnia, że w celu osiągnięcia obfi-
tych zbiorów wysokiej jakości zboże powin-
no być przeniesione na specjalne klepisko,
gdzie ziarno oddziela się od słomy przy
użyciu pary wołów i tribulum, wykonanego
z drewnianej deski z podniesionym przo-
dem i wyposażonego od spodu w kamienne
ostrza lub żelazną piłę, które pod dużym
naciskiem ciągnięte jest przez połączone ze
sobą muły, oddzielając ziarno od słomy36.
Najbardziej znaną i pełną publikacją do-
tyczącą rzymskiego rolnictwa starożytnego
jest napisana w I w. n.e. Naturalis historia
Pliniusza Starszego, składająca się z 37 ksiąg
(jedyne w pełni zachowane dzieło starożyt-
nego Rzymu, które w nienaruszonym stanie
dotrwało do naszych czasów). W księdze
siedemnastej i częściowo w osiemnastej Pli-
niusz opisuje sposoby omłotu, między innym
za pomocą tribulum37.
Z okresu średniowiecza brakuje tekstów
i zapisów związanych z rolnictwem. History-
cy nie potwierdzają istnienia jakichkolwiek
dokumentów lub tekstów wspominających
o używaniu tribulum. Można jedynie wyde-
dukować na podstawie wcześniejszych zapi-
sów, że ta technika omłotu nie zanikła, była
stosowana również w okresie średniowiecza
i dalej w okresie odrodzenia aż do czasów nam
współczesnych. Można przyjąć, że tribulum
w prawie niezmienionym kształcie dotrwało
w Europie do lat 50. XX w. i wyparte zostało
definitywnie przez mechaniczne młocarnie
i kombajny. Przetrwało jeszcze na odległych te-
renach Afryki północnej i na Bliskim Wscho-
dzie oraz na górzystych terenach Kaukazu.
Tribulum w opracowaniach
etnograficznych
w innych językach
O dziwo, w literaturze etnograficznej
innych krajów tribulum również nie do-
czekało się pełniejszej monografii. W Hisz-

panii, gdzie prawie w każdym regionalnym
muzeum znajduje się tribulum, nie natrafi-
łam na szersze, etnograficzne opracowanie
tego tematu. W Bułgarii również brakuje
większych opracowań na temat tribulum,
o czym wspomina Maria Gurova: „Niestety,
oprócz ogólnych badań na temat narzędzi
rolniczych, sanie młócące (po bułgarsku
„dikania”) nie zostały poddane szczegóło-
wej analizie”38. O występowaniu tribulum
w Macedonii pisała Milena Filipović w Biu-
letynie Muzeum Etnograficznego w Belgra-
dzie, gdzie podała, że w latach 1931-1935
prowadziła badania w Macedonii m.in. nad
występowaniem tribulum (po macedońsku
„dikjan”, „dikanja”), ale szerszego opraco-
wania tej autorki nie znalazłam39.
W dniach 20-22 września 2008 r.
w macedońskiej Ochrydzie odbyła się
międzynarodowa konferencja pod tytułem
„Społeczne i duchowe aspekty kultury
materialnej”, podczas której Wasilka Di-
mitrovska z Uniwersytetu w Belgradzie
wygłosiła referat zatytułowany „Etnoarche-
ologiczne dowody na istnienie tribulum
w Macedonii”. Niestety, poza szeregiem
slajdów udostępnionych w Internecie
trudno znaleźć inny ślad publikacji z tej
konferencji. Wykorzystałam jedynie slajd
przedstawiający etymologię nazwy tribu-
lum w językach słowiańskich oraz greckim,
tureckim, hebrajskim, arabskim, perskim40.
W niniejszym opracowaniu korzystałam
głównie z anglojęzycznej wersji hasła w Wi-
kipedii („Threshingboard”), wzorowanej na
wersji hiszpańskiej („Trillo”).
Ponowne zainteresowanie tribulum przy-
niosły współczesne badania etnoarcheolo-
giczne neolitycznych ostrzy krzemiennych
i obsydianowych, które znaleziono w dużej
ilości na stanowiskach archeologicznych
w Syrii, Turcji, Iraku, Izraelu i na Bałkanach
(w Bułgarii i Macedonii). Na podstawie
wysoko specjalistycznych badań mikrosko-
powych ostrzy krzemiennych znalezionych

30