DOI issue:
Studia
DOI article:Salamon-Radecka, Agnieszka: Artystyczna edukacja ekspresjonisty. Cykl graficzny „Gryfia” Stefana Szmaja (1893–1970) i okoliczności jego powstania
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72618#0107
Artystyczna edukacja ekspresjonisty. Cykl graficzny „Gryfia” Stefana Szmaja (1893-1970) i okoliczności jego powstania
15 Bogdan Szembek (1880-1956) uczęszczający do
ostrowskiego gimnazjum od 1894, tak wspominał
lekcje ze Skowrońskim: „Lekcje rysunków dawał na-
uczyciel ze szkoły miejskiej, pan Skowroński. U niego
działy się dzikie sceny - rzucanie kasztanami, kulanie
kamieni pod ławką, naśladowanie głośne zwierząt,
aż biedak płakał” (B. Szembek, Ostrowskie gimnazjum
u schyłku XIX wieku, [ w: ] Księga pamięci Non Omnis
Moriar..., s. 31).
16 Jako pozaetatowy nauczyciel w gimnazjum ostrow-
skim, Skowroński uczył przez osiemnaście lat od 1896
do 1914 r., zob. J. Pietrzak, J. Poradzewska-Pietrzak,
dz. cyt., s. 184.
17 59. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1905, Ostrowo 1905, s. 4-5, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ]. Z tego powodu nie mógł być w tym
czasie nauczycielem Szmaja, co podaje mylnie autor
biogramu Skowrońskiego (Nauczyciele nieetatowi
[pomocniczy, stażyści] [w:] Księga pamięci Non Ommis
Moriar..., s. 95).
18 59. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1905, Ostrowo 1905, https://digital.
ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/ periodical/titleinfo
/6695209?query=ostrowo [data dostępu: 18 marca
2021 ], s. 14.
19 Urodził się 2 sierpnia 1872 r. w Glogau (poi. Głogów).
Pracę w gimnazjum ostrowskim rozpoczął w roku
szkolnym 1902/1903 jako pozaetatowy nauczyciel
śpiewu chóralnego. Etatowym nauczycielem przedmio-
tów technicznych (gimnastyka, rysunki, śpiew, śpiew
chóralny) został w 1905 i pracował nieprzerwanie
do 1919 r. W latach 30. XX w. mieszkał i pracował we
Wrocławiu, gdzie zmarł 8 grudnia 1940r. (LVII. Schul-
nachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu Ostrowo.
Ostem 1903, Ostrowo 1903, s. 4-5, https://digital.
ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/ periodical/titleinfo
/6695209?query=ostrowo [data dostępu: 18 marca
2021 ]; LVIII. Schulnachrichten des Koniglichen Gym-
nasiums zu Ostrowo. Ostem 1904, Ostrowo 1904, s. 4-5,
https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/perio-
dical/ titleinfo/6695209 ?query=ostrowo [ data do-
stępu: 18marca2021 ]; 59. Schulnachrichten..., s. 4-5,
Archiwum Państwowe w Lesznie, 34/441/0/2.1/96;
USC Rydzyna, Księga małżeństw, 22/1895; Breslauer
Adressbuch 1931, s. 587, https://www.sbc.org.pl/
dlibra/publication/95394/edition/90015/content
[ data dostępu: 20 kwietnia 2021 ]; J. Pietrzak, J. Pora-
dzewska-Pietrzak, dz. cyt., s. 183).
20 60. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1906, Ostrowo 1906, s. 16, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
21 Urodził się 3 lipca 1862 r. w Kronstadt (poi. Wołczyn),
data i miejsce śmierci nieznane, uczył się w Kónigliches
Katholisches Schullehrer-Seminar zu Oberglogau
(Królewsko-Katolickie Seminarium Nauczycielskie
w Głogówku), 1 maja 1889 r. rozpoczął pracę jako
nauczyciel techniczny w gimnazjum w Wągrowcu
(Kónigliches Gymnazium zu Wongrowitz). 1 kwietnia
1900 r. został przeniesiony na to samo stanowisko do
gimnazjum w Lesznie (Kónigliches Comenius-Gym-
nasium zu Lissa), gdzie uczył do 1905 r. Następnie
uczył w gimnazjum w Ostrowie. Pod koniec roku szkol-
nego 1909/1910 został przeniesiony do gimnazjum
w Wolsztynie (Kónigliche Realschule zu Wollstein)
(A. von Sanden, Zur Geschichte der Lissaer Schule
1555-1905., Lissa 1905, s. 76, https://www.wbc.
poznan.pl/dlibra/show-content/publication/editio-
n/51491 ?id= 51491 [data dostępu: 8 marca 2021 ];
61. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1907, Ostrowo 1907, s. 2-3, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ]; 64. Schulnachrichten des Koniglichen
Gymnasiums zu Ostrowo. Ostern 1910, Ostrowo 1910,
s. 11, https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/
periodical/titleinfo/6695209?query=ostrowo [data
dostępu: 18 marca 2021 ]; F. Kóssler, Personenlexikon
von Lehrern des 19. Jahrhunderts : Berufśbiographien
aus Schul-Jahresberichten und Schulprogrammen
1825-1918mit Verdjfentlichungsverzeichnissen, Gielśen
2008, http://geb.uni-giessen.de/geb/volltex-
te/2008/6130/pdf/Koessler-Waag-Wytzes.pdf [ data
dostępu: 14 marca 2021).
22 61. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1907, Ostrowo 1907, s. 12, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
23 62. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1908, Ostrowo 1908, s. 14, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
24 63. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1909, Ostrowo 1909, s. 8, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
25 Urodził się 10 kwietnia 1887 r. w Rintełn (Dolna
Saksonia), data i miejsce śmierci nieznane, w 1908 r.
w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Dussel-
dorfie (Kónigliche Kunstakademie) zdał egzamin
na nauczyciela rysunków. Od 1909 r. miał również
uprawnienia nauczyciela gimnastyki. W Gimnazjum
w Ostrowie uczył od stycznia 1910 r. Od końca
września 1911 r. pracował jako nauczyciel rysunków
i gimnastyki w Gimnazjum Realnym w Trzciance
(Kónigliche Realschule zu Schónlake). F. Kóssler,
Personenlexikon von Lehrern...
26 Zob. 64. Schulnachrichten..., s. 2-3,12. Równocześnie
w stanowisko nauczyciela rysunków przekształcono
jedno z dwóch dotychczasowych stanowisk przezna-
czonych dla tzw. nauczycieli technicznych, co było
wyraźną nobilitacją tego przedmiotu (tamże, s. 10).
27 65. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums
zu Ostrowo. Ostern 1911, Ostrowo 1911, s. 6-7, 11,
https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/pe-
riodical/ titleinfo/6695209 ?query= ostrowo [data
dostępu: 18 marca 2021 ].
28 63. Schulnachrichten..., s. 10.
29 64. Schulnachrichten..., s. 10.
30 S. Szmaj, Pamiętnik, 16 II1914, k. nlb.
31 Hermann Gróber (1865-1935), niemiecki malarz
i ilustrator, od 1907 r. prowadził lekcje rysunku aktu
na akademii monachijskiej, od 1914 r. w randze profe-
sora tejże uczelni ( Saur Allgemeines Kunstler-Lexikon.
Die Bildenden Kunstler aller Zeiten und Vdlker, Band
62: Greyerz - Gondoli, Munchen-Leipzig 2009,
s. 422-423).
32 S. Szmaj, Życiorys własny...
33 Angelojank (1868-1940), niemiecki malarz, grafik,
rysownik, ilustrator, plakacista. W latach 1907-1937
profesor akademii monachijskiej (De Gruyter All-
gemeines Kunstler-Lexikon. Die Bildenden Kunstler
105
15 Bogdan Szembek (1880-1956) uczęszczający do
ostrowskiego gimnazjum od 1894, tak wspominał
lekcje ze Skowrońskim: „Lekcje rysunków dawał na-
uczyciel ze szkoły miejskiej, pan Skowroński. U niego
działy się dzikie sceny - rzucanie kasztanami, kulanie
kamieni pod ławką, naśladowanie głośne zwierząt,
aż biedak płakał” (B. Szembek, Ostrowskie gimnazjum
u schyłku XIX wieku, [ w: ] Księga pamięci Non Omnis
Moriar..., s. 31).
16 Jako pozaetatowy nauczyciel w gimnazjum ostrow-
skim, Skowroński uczył przez osiemnaście lat od 1896
do 1914 r., zob. J. Pietrzak, J. Poradzewska-Pietrzak,
dz. cyt., s. 184.
17 59. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1905, Ostrowo 1905, s. 4-5, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ]. Z tego powodu nie mógł być w tym
czasie nauczycielem Szmaja, co podaje mylnie autor
biogramu Skowrońskiego (Nauczyciele nieetatowi
[pomocniczy, stażyści] [w:] Księga pamięci Non Ommis
Moriar..., s. 95).
18 59. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1905, Ostrowo 1905, https://digital.
ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/ periodical/titleinfo
/6695209?query=ostrowo [data dostępu: 18 marca
2021 ], s. 14.
19 Urodził się 2 sierpnia 1872 r. w Glogau (poi. Głogów).
Pracę w gimnazjum ostrowskim rozpoczął w roku
szkolnym 1902/1903 jako pozaetatowy nauczyciel
śpiewu chóralnego. Etatowym nauczycielem przedmio-
tów technicznych (gimnastyka, rysunki, śpiew, śpiew
chóralny) został w 1905 i pracował nieprzerwanie
do 1919 r. W latach 30. XX w. mieszkał i pracował we
Wrocławiu, gdzie zmarł 8 grudnia 1940r. (LVII. Schul-
nachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu Ostrowo.
Ostem 1903, Ostrowo 1903, s. 4-5, https://digital.
ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/ periodical/titleinfo
/6695209?query=ostrowo [data dostępu: 18 marca
2021 ]; LVIII. Schulnachrichten des Koniglichen Gym-
nasiums zu Ostrowo. Ostem 1904, Ostrowo 1904, s. 4-5,
https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/perio-
dical/ titleinfo/6695209 ?query=ostrowo [ data do-
stępu: 18marca2021 ]; 59. Schulnachrichten..., s. 4-5,
Archiwum Państwowe w Lesznie, 34/441/0/2.1/96;
USC Rydzyna, Księga małżeństw, 22/1895; Breslauer
Adressbuch 1931, s. 587, https://www.sbc.org.pl/
dlibra/publication/95394/edition/90015/content
[ data dostępu: 20 kwietnia 2021 ]; J. Pietrzak, J. Pora-
dzewska-Pietrzak, dz. cyt., s. 183).
20 60. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1906, Ostrowo 1906, s. 16, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
21 Urodził się 3 lipca 1862 r. w Kronstadt (poi. Wołczyn),
data i miejsce śmierci nieznane, uczył się w Kónigliches
Katholisches Schullehrer-Seminar zu Oberglogau
(Królewsko-Katolickie Seminarium Nauczycielskie
w Głogówku), 1 maja 1889 r. rozpoczął pracę jako
nauczyciel techniczny w gimnazjum w Wągrowcu
(Kónigliches Gymnazium zu Wongrowitz). 1 kwietnia
1900 r. został przeniesiony na to samo stanowisko do
gimnazjum w Lesznie (Kónigliches Comenius-Gym-
nasium zu Lissa), gdzie uczył do 1905 r. Następnie
uczył w gimnazjum w Ostrowie. Pod koniec roku szkol-
nego 1909/1910 został przeniesiony do gimnazjum
w Wolsztynie (Kónigliche Realschule zu Wollstein)
(A. von Sanden, Zur Geschichte der Lissaer Schule
1555-1905., Lissa 1905, s. 76, https://www.wbc.
poznan.pl/dlibra/show-content/publication/editio-
n/51491 ?id= 51491 [data dostępu: 8 marca 2021 ];
61. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostem 1907, Ostrowo 1907, s. 2-3, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ]; 64. Schulnachrichten des Koniglichen
Gymnasiums zu Ostrowo. Ostern 1910, Ostrowo 1910,
s. 11, https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/
periodical/titleinfo/6695209?query=ostrowo [data
dostępu: 18 marca 2021 ]; F. Kóssler, Personenlexikon
von Lehrern des 19. Jahrhunderts : Berufśbiographien
aus Schul-Jahresberichten und Schulprogrammen
1825-1918mit Verdjfentlichungsverzeichnissen, Gielśen
2008, http://geb.uni-giessen.de/geb/volltex-
te/2008/6130/pdf/Koessler-Waag-Wytzes.pdf [ data
dostępu: 14 marca 2021).
22 61. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1907, Ostrowo 1907, s. 12, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
23 62. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1908, Ostrowo 1908, s. 14, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
24 63. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums zu
Ostrowo. Ostern 1909, Ostrowo 1909, s. 8, https://
digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/periodical/
titleinfo/6695209?query=ostrowo [data dostępu:
18 marca 2021 ].
25 Urodził się 10 kwietnia 1887 r. w Rintełn (Dolna
Saksonia), data i miejsce śmierci nieznane, w 1908 r.
w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Dussel-
dorfie (Kónigliche Kunstakademie) zdał egzamin
na nauczyciela rysunków. Od 1909 r. miał również
uprawnienia nauczyciela gimnastyki. W Gimnazjum
w Ostrowie uczył od stycznia 1910 r. Od końca
września 1911 r. pracował jako nauczyciel rysunków
i gimnastyki w Gimnazjum Realnym w Trzciance
(Kónigliche Realschule zu Schónlake). F. Kóssler,
Personenlexikon von Lehrern...
26 Zob. 64. Schulnachrichten..., s. 2-3,12. Równocześnie
w stanowisko nauczyciela rysunków przekształcono
jedno z dwóch dotychczasowych stanowisk przezna-
czonych dla tzw. nauczycieli technicznych, co było
wyraźną nobilitacją tego przedmiotu (tamże, s. 10).
27 65. Schulnachrichten des Koniglichen Gymnasiums
zu Ostrowo. Ostern 1911, Ostrowo 1911, s. 6-7, 11,
https://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ulbdsp/pe-
riodical/ titleinfo/6695209 ?query= ostrowo [data
dostępu: 18 marca 2021 ].
28 63. Schulnachrichten..., s. 10.
29 64. Schulnachrichten..., s. 10.
30 S. Szmaj, Pamiętnik, 16 II1914, k. nlb.
31 Hermann Gróber (1865-1935), niemiecki malarz
i ilustrator, od 1907 r. prowadził lekcje rysunku aktu
na akademii monachijskiej, od 1914 r. w randze profe-
sora tejże uczelni ( Saur Allgemeines Kunstler-Lexikon.
Die Bildenden Kunstler aller Zeiten und Vdlker, Band
62: Greyerz - Gondoli, Munchen-Leipzig 2009,
s. 422-423).
32 S. Szmaj, Życiorys własny...
33 Angelojank (1868-1940), niemiecki malarz, grafik,
rysownik, ilustrator, plakacista. W latach 1907-1937
profesor akademii monachijskiej (De Gruyter All-
gemeines Kunstler-Lexikon. Die Bildenden Kunstler
105