DOI issue:
Studia
DOI article:Marciniak, Katarzyna: Wizje kobiecości w kulturze ludowej na przykładzie analizy polskiej sztuki ludowej i nieprofesjonalnej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72618#0166
Katarzyna Marciniak
14. Św. Anna
Samotrzeć, rzeźba
z Masanowa,
pow. ostrowski,
wykonał Bryliński,
fot. S. Błaszczyk, 1935,
Archiwum Instytutu
Antropologii
i Etnologii UAM
kobieta zamężna, obdarzona darem ma-
cierzyństwa. Już nie można było szaleć jak
„młódce” na weselach, już nie można było
bawić się swobodnie na zabawach wiejskich.
Teraz przed kobietą matką stawały potężne
wyzwania i obowiązki. To nie tylko radość
z macierzyństwa, a przede wszystkim troska
o dzień powszedni. Stąd ludowe wizerunki
Matki Bożej z Dzieciątkiem na ręku pozba-
wione są radości, a cechą dominującą jest
przywoływana powaga i smutek (ił. 11).
Pracowitość była na wsi polskiej nie tyle
pożądaną cechą kobiety, co absolutnie wyma-
ganą. Dziewczynki od wczesnych lat uczyły
się ról społecznych, które aprobowane były
przez grupę, w której wyrastały. Nie tylko
obserwowały zachowania współmieszkańców
domu, ale sukcesywnie angażowane były
w prace zarówno w domu, jak i zagrodzie:
opiekowały się młodszym rodzeństwem,
pomagały gotować, odpowiadały za utrzy-
manie porządku, pomagały przy karmieniu
zwierząt domowych czy też, kiedy to było
konieczne, pomagały w pracach polowych.
Jak wskazano wyżej, przestrzeń kulturowa,
która otaczała wieś, wspomagała ten dłu-
gotrwały proces formowania osobowości.
Wartość pracy podkreślana była nie tylko
przez zachowania społeczne, ale także przez
całą tradycję ustną: pieśni, bajki, przysło-
wia, legendy. One to w dosadny sposób
egzemplifikowały wartości pożądane przez
grupę. Dlatego zaskakuje znikoma liczba
obiektów sztuki ludowej odwołującej się do
tych wartości. Być może jest to związane ze
wskazanym już faktem, że sztuka, która nie
była związana z kultem religijnym, szybciej
ulegała zniszczeniu. Wśród przykładów
sztuki figuratywnej sprzed II wojny świa-
towej niewiele podkreśla wartość pracy.
Tadeusz Seweryn w pracy Staropolska grafika
ludowa zamieścił 157 grafik pochodzących
z XVII-wiecznego kalendarza i jedynie trzy
spośród nich pokazują kobiety w trakcie
wykonywania codziennych gospodarskich
obowiązków: dojenia krowy, ubijania masła
oraz przy przędzeniu28. Tematyka pracy nie
pojawiała się również często w malarstwie na
szkle. Doskonale to odzwierciedla kolekcja
XVIII- i XIX-wiecznych obrazów na szkle
zgromadzona przez Muzeum Tatrzańskie im.
T. Chałubińskiego w Zakopanem, w której
spośród 459 artefaktów jedynie dwa przed-
stawiają Świętą Rodzinę przy pracfi9. Przed-
stawienia te są interesujące także dlatego,
164
14. Św. Anna
Samotrzeć, rzeźba
z Masanowa,
pow. ostrowski,
wykonał Bryliński,
fot. S. Błaszczyk, 1935,
Archiwum Instytutu
Antropologii
i Etnologii UAM
kobieta zamężna, obdarzona darem ma-
cierzyństwa. Już nie można było szaleć jak
„młódce” na weselach, już nie można było
bawić się swobodnie na zabawach wiejskich.
Teraz przed kobietą matką stawały potężne
wyzwania i obowiązki. To nie tylko radość
z macierzyństwa, a przede wszystkim troska
o dzień powszedni. Stąd ludowe wizerunki
Matki Bożej z Dzieciątkiem na ręku pozba-
wione są radości, a cechą dominującą jest
przywoływana powaga i smutek (ił. 11).
Pracowitość była na wsi polskiej nie tyle
pożądaną cechą kobiety, co absolutnie wyma-
ganą. Dziewczynki od wczesnych lat uczyły
się ról społecznych, które aprobowane były
przez grupę, w której wyrastały. Nie tylko
obserwowały zachowania współmieszkańców
domu, ale sukcesywnie angażowane były
w prace zarówno w domu, jak i zagrodzie:
opiekowały się młodszym rodzeństwem,
pomagały gotować, odpowiadały za utrzy-
manie porządku, pomagały przy karmieniu
zwierząt domowych czy też, kiedy to było
konieczne, pomagały w pracach polowych.
Jak wskazano wyżej, przestrzeń kulturowa,
która otaczała wieś, wspomagała ten dłu-
gotrwały proces formowania osobowości.
Wartość pracy podkreślana była nie tylko
przez zachowania społeczne, ale także przez
całą tradycję ustną: pieśni, bajki, przysło-
wia, legendy. One to w dosadny sposób
egzemplifikowały wartości pożądane przez
grupę. Dlatego zaskakuje znikoma liczba
obiektów sztuki ludowej odwołującej się do
tych wartości. Być może jest to związane ze
wskazanym już faktem, że sztuka, która nie
była związana z kultem religijnym, szybciej
ulegała zniszczeniu. Wśród przykładów
sztuki figuratywnej sprzed II wojny świa-
towej niewiele podkreśla wartość pracy.
Tadeusz Seweryn w pracy Staropolska grafika
ludowa zamieścił 157 grafik pochodzących
z XVII-wiecznego kalendarza i jedynie trzy
spośród nich pokazują kobiety w trakcie
wykonywania codziennych gospodarskich
obowiązków: dojenia krowy, ubijania masła
oraz przy przędzeniu28. Tematyka pracy nie
pojawiała się również często w malarstwie na
szkle. Doskonale to odzwierciedla kolekcja
XVIII- i XIX-wiecznych obrazów na szkle
zgromadzona przez Muzeum Tatrzańskie im.
T. Chałubińskiego w Zakopanem, w której
spośród 459 artefaktów jedynie dwa przed-
stawiają Świętą Rodzinę przy pracfi9. Przed-
stawienia te są interesujące także dlatego,
164