DOI Artikel:
Gawlikowski, Michał: Świątynia allat w Palmyrze: Wstępny raport z wykopalisk 1974 - 1976
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26418#0012
epigraficzne wymieniają kilka innych sanktuariów, archeologicznie znamy nabatejską
świątynię w Iram i małe sanktuarium stepowe w Chirbet es-Sane6. Z Palmyry,
a głównie okolicy, znaliśmy dotychczas kilka wizerunków na reliefach wotywnych,
które częściowo przejmują grecką ikonografię Ateny7. Identyfikacja z grecką bogi-
nią była rozpowszechniona w całej Syrii, niewątpliwie dlatego, że w panteonie
helleńskim nie ma innych zbrojnych bóstw żeńskich.
Samo imię Allat, które zawiera na początku arabski rodzajnik (al-Lat, z *a!-Ilat),
znaczy etymologicznie Bogini i stanowi żeńską formę znacznie później zaświadczo-
nego imienia boskiego Allah. Już z tego samego wynika jej pierwsze miejsce w pan-
teonie arabskich koczowników. Inskrypcje z nabatejskiego Hauranu nazywają ją
po grecku ,,Panią Ateną”8. Koczownicy, którzy w I wieku p.n.e. coraz liczniej
poczęli osiedlać się w palmyreńskiej oazie, przynieśli — rzecz prosta — jeden ze
swoich najważniejszych kultów; w synkretycznym systemie religijnym Palmyry
Allat nie utrzymała jednak dominującej pozycji wobec bogów ludności z dawna
osiadłej, wywodzących się z tradycyjnych panteonów Syrii i Mezopotamii. Zbrojna
opiekunka mieszkańców pustyni zachowała jednak miejsce poczesne, jak tego do-
wiodły badania w jej sanktuarium.
Wcześniejsze wykopaliska polskie w dzielnicy zachodniej, prowadzone od roku
1959 przez K. Michałowskiego, stawiały sobie za główne zadanie zbadanie zespołu
architektonicznego związanego z rzymskim garnizonem okresu tetrarchii. Tzw.
obóz Dioklecjana okazał się dzięki wynikom tych prac dzielnicą o starszej zabudowie,
w której przeprowadzono adaptacje w celu włączenia w układ urbanistyczny monu-
mentalnego budynku principiów wzniesionego na skraju dzielnicy około r. 300 n.e.9.
Same principia (tzw. Świątynia Sztandarów) oraz prowadząca do nich kolumnowa
ulica są już odsłonięte w całości, a publikacja znajduje się w przygotowaniu. Pro-
blemy związane z tą centralną częścią dzielnicy, gdzie nawarstwiają się budowle
od I wieku n.e. aż po średniowiecze, dopiero w 1974 r. pozwoliły nam zająć się obsza-
rem sanktuarium Allat.
Posuwając się w kierunku północnym od głównej arterii komunikacyjnej dziel-
nicy, zwanej umownie viapraetoria, odsłoniliśmy w ciągu kampanii w 1974 r. znaczną
część temenosu. Większość odsłoniętych wówczas budowli pochodzi zresztą z cza-
6 H. Seyrig, G. Ploix de Rotrou, Khirbet el-Sane, „Syria” 14, 1933, s. 12 - 18; świątynia
w Irani (Dżebel Ramm): R. Savignac, RB 41, 1932, s. 593; RB 42, 1933, s. 405 sq.; RB 43,
1934, s. 572 sq.; R. Savignac, G. Horsfield, RB 44, 1935, s. 245 sq.; D. Kirkbride, RB 67,
1960, s. 65 - 92.
7 H. Seyrig, G. Ploix de Rotrou, o. c., pi. IV, 1, s. 15; H. Seyrig, „Syria” 13, 1932,
s. 51, pi. XVIII, 4; MUSJ 37, 1960/1961, s. 261 - 270; D. Schlumberger, La Palmyrene du
Nord-Ouest, Paris 1951, pi. XXVII, 1, XXIX, 1, 3, XXXI, 1, 4; RTP 123, 164, 504, 1005; Chr.
Dunant, Ńoiwelles tesseres de Palmyre, „Syria” 36, 1959, nr 8, 11; P. Collart, Le sanctuaire
de Baalshamin II, pi. LIX, 2.
8 W. H. Waddington, Inscriptions grecques et latines de la Syrie, Paris 1870, nr 2345,
2203, 2216, 2461, 2453; identyfikacja Atena — Allat, cf. F. Cumont, „Syria” 5, 1924, s. 342 sq.;
J. T. Milik, „Syria” 44, 1967, s. 300 sq., J. Teixidor, „Syria” 45, 1968, nr 551, 593.
9 Cf. AA 1968, 2, s. 289 - 302 (stan badań 1967); Chronique des fouilles 1973, Etudes et
Travaux VIII, 1976.
6
świątynię w Iram i małe sanktuarium stepowe w Chirbet es-Sane6. Z Palmyry,
a głównie okolicy, znaliśmy dotychczas kilka wizerunków na reliefach wotywnych,
które częściowo przejmują grecką ikonografię Ateny7. Identyfikacja z grecką bogi-
nią była rozpowszechniona w całej Syrii, niewątpliwie dlatego, że w panteonie
helleńskim nie ma innych zbrojnych bóstw żeńskich.
Samo imię Allat, które zawiera na początku arabski rodzajnik (al-Lat, z *a!-Ilat),
znaczy etymologicznie Bogini i stanowi żeńską formę znacznie później zaświadczo-
nego imienia boskiego Allah. Już z tego samego wynika jej pierwsze miejsce w pan-
teonie arabskich koczowników. Inskrypcje z nabatejskiego Hauranu nazywają ją
po grecku ,,Panią Ateną”8. Koczownicy, którzy w I wieku p.n.e. coraz liczniej
poczęli osiedlać się w palmyreńskiej oazie, przynieśli — rzecz prosta — jeden ze
swoich najważniejszych kultów; w synkretycznym systemie religijnym Palmyry
Allat nie utrzymała jednak dominującej pozycji wobec bogów ludności z dawna
osiadłej, wywodzących się z tradycyjnych panteonów Syrii i Mezopotamii. Zbrojna
opiekunka mieszkańców pustyni zachowała jednak miejsce poczesne, jak tego do-
wiodły badania w jej sanktuarium.
Wcześniejsze wykopaliska polskie w dzielnicy zachodniej, prowadzone od roku
1959 przez K. Michałowskiego, stawiały sobie za główne zadanie zbadanie zespołu
architektonicznego związanego z rzymskim garnizonem okresu tetrarchii. Tzw.
obóz Dioklecjana okazał się dzięki wynikom tych prac dzielnicą o starszej zabudowie,
w której przeprowadzono adaptacje w celu włączenia w układ urbanistyczny monu-
mentalnego budynku principiów wzniesionego na skraju dzielnicy około r. 300 n.e.9.
Same principia (tzw. Świątynia Sztandarów) oraz prowadząca do nich kolumnowa
ulica są już odsłonięte w całości, a publikacja znajduje się w przygotowaniu. Pro-
blemy związane z tą centralną częścią dzielnicy, gdzie nawarstwiają się budowle
od I wieku n.e. aż po średniowiecze, dopiero w 1974 r. pozwoliły nam zająć się obsza-
rem sanktuarium Allat.
Posuwając się w kierunku północnym od głównej arterii komunikacyjnej dziel-
nicy, zwanej umownie viapraetoria, odsłoniliśmy w ciągu kampanii w 1974 r. znaczną
część temenosu. Większość odsłoniętych wówczas budowli pochodzi zresztą z cza-
6 H. Seyrig, G. Ploix de Rotrou, Khirbet el-Sane, „Syria” 14, 1933, s. 12 - 18; świątynia
w Irani (Dżebel Ramm): R. Savignac, RB 41, 1932, s. 593; RB 42, 1933, s. 405 sq.; RB 43,
1934, s. 572 sq.; R. Savignac, G. Horsfield, RB 44, 1935, s. 245 sq.; D. Kirkbride, RB 67,
1960, s. 65 - 92.
7 H. Seyrig, G. Ploix de Rotrou, o. c., pi. IV, 1, s. 15; H. Seyrig, „Syria” 13, 1932,
s. 51, pi. XVIII, 4; MUSJ 37, 1960/1961, s. 261 - 270; D. Schlumberger, La Palmyrene du
Nord-Ouest, Paris 1951, pi. XXVII, 1, XXIX, 1, 3, XXXI, 1, 4; RTP 123, 164, 504, 1005; Chr.
Dunant, Ńoiwelles tesseres de Palmyre, „Syria” 36, 1959, nr 8, 11; P. Collart, Le sanctuaire
de Baalshamin II, pi. LIX, 2.
8 W. H. Waddington, Inscriptions grecques et latines de la Syrie, Paris 1870, nr 2345,
2203, 2216, 2461, 2453; identyfikacja Atena — Allat, cf. F. Cumont, „Syria” 5, 1924, s. 342 sq.;
J. T. Milik, „Syria” 44, 1967, s. 300 sq., J. Teixidor, „Syria” 45, 1968, nr 551, 593.
9 Cf. AA 1968, 2, s. 289 - 302 (stan badań 1967); Chronique des fouilles 1973, Etudes et
Travaux VIII, 1976.
6