DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Czyżewski, Krzysztof J.; Adamska, Magdalena: W związku z pracq Jerzego Pietrusińskiego na temat złotnictwa krakowskiego połowy XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19898#0107
przegląd działających wówczas warsztatów, typując
spośród nich ten, który był najbliżej związany z kró-
lem, a przez to zapewne otrzymał zamówienie na dar
monarszy (monstrancja jasnogórska). Oparcie atrybucji
na niewystarczających przesłankach niejednokrotnie po-
kutuje w badaniach nad złotnictwem w Polsce — dzie-
je się tak w przypadku łączenia z Marcinem Marciń-
cem fundacji rodziny królewskiej na podstawie jego
kontaktów z dworem5 czy przypisanie Czimmermanowi
pastorału biskupa Krzyckiego 6.
Powiązanie wymienionych prac z pracownią An-
drzeja Marstelli jest hipotezą zbyt daleko idącą. Zresztą
sam autor uważa, że ważniejsze od prób łączenia dzieł
z poszczególnymi warsztatami jest określenie cech cha-
rakterystycznych środowiska krakowskiego. Podkreśla
jego wyrównany i jednolity poziom artystyczny, trady-
cjonalizm i autoreprodukcyjność wynikające z zamknię-
cia i niewielkiej ruchliwości środowiska, przyjmowanie
nowych motywów zdobniczych, ale bez zrozumienia ich
właściwej funkcji i bez zmian wykształconych już ty-
pów i struktur. Uwagi te, wynikające z analizy zaled-
wie kilku obiektów, nie mogą stanowić podstawy dla
całościowej oceny krakowskiego środowiska złotniczego.
Niektórych spośród przytoczonych przykładów
autor nie zalicza do wyróżnionej grupy, choć zauważa
podobieństwa ornamentu: np. róg gwarków wielickich
zdobiony jest takim samym motywem jak kielich z ka-
tedry krakowskiej; podobnie jest w przypadku miecza
Zygmunta I z r. 1540.
Autor posługuje się materiałem zabytkowym, datu-
jąc go odmiennie niż przyjęto w dotychczasowej litera-
turze. Za wyroby XVI-wieczne uznaje monstrancje z:
Libiszowa7, Pacanowa8, Łapsz Wyżnych i Babic9; kie-
lich z Tarnowa datuje na r. 1551 10. Nie uzasadniono
tych, skądinąd może słusznych, określeń.
Trudno jasno interpretować niektóre, pojawiające się
w tekście, ogólne sformułowania. Potraktowanie kieli-
cha z Tarnowa jako przykładu nowego stylu rodzi py-
tanie — o jaki styl chodzi autorowi wobec faktu po-
łączenia w nim gotyckiej struktury i nowożytnej orna-
mentacji.
Nieco uwagi należy poświęcić cytowanym pozycjom
bibliograficznym. Nie wiadomo, według jakiego klucza
dokonano wyboru, gdyż nie są to zestawienia komplet-
ne n, a przytoczone prace nie zawsze należą do naj-
ważniejszych. Pominięto dwie obcojęzyczne publikacje
o istotnym znaczeniu dla badań nad późnogotyckim
złotnictwem. Już Kohlhausen określił mianem Aldegre-
verstil dekorację rogu gwarków i miecza z r. 1540 12;
4. Kielich, Kraków, 1. połowa w. XVI, Skarbiec katedry
na Wawelu (fot. S. Michta)
5 A. Bochnak, Zabytki złotnictwa późno gotyckie-
go związane z kardynałem Fryderykiem Jagiellończy-
kiem (Prace Komisji Historii Sztuki, 9, 1948, s. 14 n.);
B. Kopydłowski, Marcin Marciniec złotnik krakow-
ski (Biuletyn Historii Sztuki, 16, 1954, z. 2, s. 235—244).
6R. Knapiński, Późnogotycki pastorał biskupa
Andrzeja Krzyckiego w skarbcu katedry w Płocku (Stu-
dia Płockie, 9, 1981, s. 273).
7 Katalog zabytków..., 3, 8: Powiat opoczyński, War-
szawa 1958, s. 16, fig. 111 — 1. poł. w. XVII.
8 Katalog zabytków..., 3, 1: Powiat buski..., s. 48,
fig. 117 — zapewne w. XVII; T. Adamek, Związki
polsko-węgierskie w zakresie złotnictwa gotyckiego (Ro-
czniki Humanistyczne, 21, 1973, 4, s. 21) — ok. r. 1630.
9 C h r z a n o w s k i-K o r n e c k i, o. c, s. 179, 313,
il. 191c — r. 1634.
10 B o c h n a k—P a g a c z e w s k i, o. c, s. 100, il. 72
— r. 1552.
11 Przykładowo pomija najstarszą znaną nam
wzmiankę o rogu wielickim (wraz z il.) zamieszczoną
w: Album fotograficzne Wystawy Starożytności i Za-
bytków Sztuki, urządzonej przez C. K. Towarzystwo
Naukowe w Krakowie, 1858/1859..., Kraków 1859, s. nlb.
(róg uwzględniony też w: Spisie przedmiotów nadesła-
nych na wystawę..., Bibl. PAN w Krakowie, rkps
1431/1). Zob. także przyp. 12 i 15.
12 H. Kohlhausen, Niirnberger Goldschmiede-
kunst des Mittelalters und der Durerzeit 1240—1540,
Berlin 1968, s. 483, poz. 472 i s. 462—463, poz. 462.
103
spośród nich ten, który był najbliżej związany z kró-
lem, a przez to zapewne otrzymał zamówienie na dar
monarszy (monstrancja jasnogórska). Oparcie atrybucji
na niewystarczających przesłankach niejednokrotnie po-
kutuje w badaniach nad złotnictwem w Polsce — dzie-
je się tak w przypadku łączenia z Marcinem Marciń-
cem fundacji rodziny królewskiej na podstawie jego
kontaktów z dworem5 czy przypisanie Czimmermanowi
pastorału biskupa Krzyckiego 6.
Powiązanie wymienionych prac z pracownią An-
drzeja Marstelli jest hipotezą zbyt daleko idącą. Zresztą
sam autor uważa, że ważniejsze od prób łączenia dzieł
z poszczególnymi warsztatami jest określenie cech cha-
rakterystycznych środowiska krakowskiego. Podkreśla
jego wyrównany i jednolity poziom artystyczny, trady-
cjonalizm i autoreprodukcyjność wynikające z zamknię-
cia i niewielkiej ruchliwości środowiska, przyjmowanie
nowych motywów zdobniczych, ale bez zrozumienia ich
właściwej funkcji i bez zmian wykształconych już ty-
pów i struktur. Uwagi te, wynikające z analizy zaled-
wie kilku obiektów, nie mogą stanowić podstawy dla
całościowej oceny krakowskiego środowiska złotniczego.
Niektórych spośród przytoczonych przykładów
autor nie zalicza do wyróżnionej grupy, choć zauważa
podobieństwa ornamentu: np. róg gwarków wielickich
zdobiony jest takim samym motywem jak kielich z ka-
tedry krakowskiej; podobnie jest w przypadku miecza
Zygmunta I z r. 1540.
Autor posługuje się materiałem zabytkowym, datu-
jąc go odmiennie niż przyjęto w dotychczasowej litera-
turze. Za wyroby XVI-wieczne uznaje monstrancje z:
Libiszowa7, Pacanowa8, Łapsz Wyżnych i Babic9; kie-
lich z Tarnowa datuje na r. 1551 10. Nie uzasadniono
tych, skądinąd może słusznych, określeń.
Trudno jasno interpretować niektóre, pojawiające się
w tekście, ogólne sformułowania. Potraktowanie kieli-
cha z Tarnowa jako przykładu nowego stylu rodzi py-
tanie — o jaki styl chodzi autorowi wobec faktu po-
łączenia w nim gotyckiej struktury i nowożytnej orna-
mentacji.
Nieco uwagi należy poświęcić cytowanym pozycjom
bibliograficznym. Nie wiadomo, według jakiego klucza
dokonano wyboru, gdyż nie są to zestawienia komplet-
ne n, a przytoczone prace nie zawsze należą do naj-
ważniejszych. Pominięto dwie obcojęzyczne publikacje
o istotnym znaczeniu dla badań nad późnogotyckim
złotnictwem. Już Kohlhausen określił mianem Aldegre-
verstil dekorację rogu gwarków i miecza z r. 1540 12;
4. Kielich, Kraków, 1. połowa w. XVI, Skarbiec katedry
na Wawelu (fot. S. Michta)
5 A. Bochnak, Zabytki złotnictwa późno gotyckie-
go związane z kardynałem Fryderykiem Jagiellończy-
kiem (Prace Komisji Historii Sztuki, 9, 1948, s. 14 n.);
B. Kopydłowski, Marcin Marciniec złotnik krakow-
ski (Biuletyn Historii Sztuki, 16, 1954, z. 2, s. 235—244).
6R. Knapiński, Późnogotycki pastorał biskupa
Andrzeja Krzyckiego w skarbcu katedry w Płocku (Stu-
dia Płockie, 9, 1981, s. 273).
7 Katalog zabytków..., 3, 8: Powiat opoczyński, War-
szawa 1958, s. 16, fig. 111 — 1. poł. w. XVII.
8 Katalog zabytków..., 3, 1: Powiat buski..., s. 48,
fig. 117 — zapewne w. XVII; T. Adamek, Związki
polsko-węgierskie w zakresie złotnictwa gotyckiego (Ro-
czniki Humanistyczne, 21, 1973, 4, s. 21) — ok. r. 1630.
9 C h r z a n o w s k i-K o r n e c k i, o. c, s. 179, 313,
il. 191c — r. 1634.
10 B o c h n a k—P a g a c z e w s k i, o. c, s. 100, il. 72
— r. 1552.
11 Przykładowo pomija najstarszą znaną nam
wzmiankę o rogu wielickim (wraz z il.) zamieszczoną
w: Album fotograficzne Wystawy Starożytności i Za-
bytków Sztuki, urządzonej przez C. K. Towarzystwo
Naukowe w Krakowie, 1858/1859..., Kraków 1859, s. nlb.
(róg uwzględniony też w: Spisie przedmiotów nadesła-
nych na wystawę..., Bibl. PAN w Krakowie, rkps
1431/1). Zob. także przyp. 12 i 15.
12 H. Kohlhausen, Niirnberger Goldschmiede-
kunst des Mittelalters und der Durerzeit 1240—1540,
Berlin 1968, s. 483, poz. 472 i s. 462—463, poz. 462.
103