DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0059
sława IV, przy czym oprawiono je - jak wolno przypusz-
czać - w kolejności zgodnej z chronologią powstawa-
nia48. W katedrze wawelskiej bardzo wysokie castrum
doloris mogło stanąć tylko w trzecim (licząc od wejścia)
przęśle nawy głównej, czyli w najbliższym sąsiedztwie
architektonicznej konfesji św. Stanisława. Pierwsze, wej-
ściowe przęsło z natury rzeczy nie wchodziło w grę,
a przęsło środkowe nie nadawało się ze względu na bal-
kon z prospektem tzw. większego organu, zawieszonego
na ścianie północnej ponad arkadą międzynawową49.
Projekt pierwszy, widoczny na dwóch rozłożonych
kartach albumu (L-104-105; fig. 6-7), zawiera po pra-
wej stronie sumaryczny rzut poziomy nawy. z zazna-
czeniem planów katafalku i jego architektonicznej opra-
wy, a po lewej widok frontalny całości dekoracji. Sam
katafalk otrzymał formę prostokątnego cokołu architek-
tonicznego, na którym miała być umieszczona trumna,
opatrzona na rysunku zamarkowanym napisem50. Po-
dobnie zaznaczono napisy w płycinach narożnych wy-
stępów cokołu, służących jako podstawy dla dwóch par
wojowników w stylizowanych zbrojach antycznych.
Trzymają oni nad trumną dwie - jak należy sądzić -
korony, polską i szwedzką. W widoku frontalnym uka-
zana jest oczywiście jedna tylko para i jedna korona.
Pole między występami cokołu wypełnia przedstawie-
nie bitwy, w której uczestniczą dwa wojska.
Ten niski katafalk ujęty został wysoką architektonicz-
no-rzeźbiarską oprawą w formie baldachimu dotykające-
go gotyckich filarów. Jest ona na tyle ażurowa by nie prze-
słaniać widocznej w głębi konfesji św. Stanisława. Balda-
chim wsparty jest na czterech jońskich kolumnach, usta-
wionych na cokołach z prostokątnymi w planie występa-
mi. Kolumny te dźwigają fragmenty belkowania, nad któ-
rymi umieszczono, na osobnych cokolikach, postacie w an-
tycznych zbrojach z włóczniami w rękach. Tę kolumno-
wą strukturę uzupełnia do formy baldachimu wydatny
gzyms, łączący podpory i ozdobiony u dołu wolutowymi
wspornikami, na jakich podpięto draperie ujmujące rząd
czaszek. Na występach podkolumnowych cokołów
umieszczono grupy rzeźbiarskie w formie par niewiast oraz
panoplii złożonych z pełnych zbroi, strzał, chorągwi i pro-
porców o wysokich drzewcach. Bardziej rozbudowane
przedstawienie plastyczne znalazło się ponad gzymsem bel-
JS! Cztery rysunki (L-104-107) Miks-Rudkowska {Zbioiyprojek-
tów.... cz. I, s. 136-143) wiązała z pogrzebem króla Zygmunta 111.
a kolejne cztery (L-108-111) odnosiła hipotetycznie do uroczysto-
ści pogrzebowych Władysława IV.
49 Zob. Woj c i echo wsk i, o.c., s. 105. 117, oraz przekrój po-
dłużny katedry publ. Szabłowski, o.c., s. 383, il. 13.
-° Kształt jej bardzo przypomina trumnę-sarkofag zamówioną
w Gdańsku za życia króla. Zob. niżej przyp. 74.
kowania, gdzie wypełnia całą przestrzeń aż po sklepienie.
Po bokach widnieją tu reprezentanci pokonanych ludów
składający hołd rycerzom stojącym na postumentach, po-
środku zaś. powyżej kartusza z zamarkowaną inskrypcją
otoczonego parami moździerzy i dział obsługiwanych przez
szkielety, znajduje się wysoka piramida ułożona z włóczni
i ozdobiona liśćmi palmowymi oraz rzędami chorągwi,
a u szczytu dwoma sztandarami, jednym z wyszytym krzy-
żem treflowym i drugim z wizerunkiem trzech kul armat-
nich. Na tle tej piramidy widnieje w centrum postać ko-
bieca w zbroi, z włócznią i tarczą, stojąca na owalnym
kartuszu, pomiędzy armatami i szkieletami. Trzony kolumn
baldachimu zostały oplecione spiralnymi reliefami z wy-
obrażeniem triumfu. Rozpoznać tu można antyczne sigiia
militaris, spolia kostium, palmy zwycięstwa, kwadrygi i po-
chód zwierząt ofiarnych, jak również nowożytne annaty.
Tak zaprojektowane dzieło, mimo że nie wszystkie
przedstawienia potrafimy na rysunku jednoznacznie roz-
poznać, ujawnia erudycję Gisleniego, słusznie zachwa-
laną przez jego biografa51.1 tak wyobrażenie walki wojsk
na cokole katafalku, niezależnie od aktualności tej trud-
nej do zidentyfikowania sceny historycznej, stanowi także
nawiązanie do tradycji przedstawień na sarkofagach an-
tycznych zwanych bitewnymi52. Z kolei baldachimowa
struktura całości, jak słusznie zauważyła Nina Miks-Rud-
kowska. przypomina konfesję św. Piotra w bazylice wa-
tykańskiej, niedawno (1633) ukończone arcydzieło Ber-
niniego53. Podobieństwo jest tu jednak tylko ogólne, zwią-
zane przede wszystkim z zastosowaniem lambrekinowe-
go fryzu, inny jest bowiem rodzaj kolumn i odmienne
ich trzony. Artysta nasz zastosował porządek joński,
w myśl teorii Witruwiusza (ks.I, rozdz. 4) i Serlia (ks.
IV) przynależny Apollinowi identyfikowanemu ze słoń-
cem, jako szczególnie odpowiedni dla pomników wład-
ców54. Także oplecenie trzonów kolumn figuralnymi fry-
zami, wzorowane na kolumnach rzymskich cesarzy Tra-
jana i Marka Aureliusza, nie było przypadkowe, nie tyl-
ko dlatego, że przedstawione na nich pochody rozwijają
się spiralnie w kierunku nieba i nieśmiertelności, lecz
także dlatego, że kolumny te pełniły w starożytności funk-
cję mauzoleów jako miejsca złożenia prochów obu im-
peratorów55. Sama ikonografia triumfów cdi ’antica zdaje
się wiele zawdzięczać rycinie w albumie dobrze w Pol-
Pascoli. o.c.. s. 536. Zob. niżej przyp. 174.
Por. H. s’J acob, Idealism and Realism. A Studr ofSepulchral
Symbolism, Leiden 1954, s. 237.
M i ks-Rudkowska, Zbiotyprojektów.... cz. I, s. 136-137.
-'JZob. Popelka, o.c., s. 29-30, 53.
"Zob. m.in. M. Fagiolo, Citta e mausolei: i santuari delt'
uomo divinizzato [w:] La citta e il sacro. a cura di F. Cardini, Mila-
no 1994, s. 457-458.
49
czać - w kolejności zgodnej z chronologią powstawa-
nia48. W katedrze wawelskiej bardzo wysokie castrum
doloris mogło stanąć tylko w trzecim (licząc od wejścia)
przęśle nawy głównej, czyli w najbliższym sąsiedztwie
architektonicznej konfesji św. Stanisława. Pierwsze, wej-
ściowe przęsło z natury rzeczy nie wchodziło w grę,
a przęsło środkowe nie nadawało się ze względu na bal-
kon z prospektem tzw. większego organu, zawieszonego
na ścianie północnej ponad arkadą międzynawową49.
Projekt pierwszy, widoczny na dwóch rozłożonych
kartach albumu (L-104-105; fig. 6-7), zawiera po pra-
wej stronie sumaryczny rzut poziomy nawy. z zazna-
czeniem planów katafalku i jego architektonicznej opra-
wy, a po lewej widok frontalny całości dekoracji. Sam
katafalk otrzymał formę prostokątnego cokołu architek-
tonicznego, na którym miała być umieszczona trumna,
opatrzona na rysunku zamarkowanym napisem50. Po-
dobnie zaznaczono napisy w płycinach narożnych wy-
stępów cokołu, służących jako podstawy dla dwóch par
wojowników w stylizowanych zbrojach antycznych.
Trzymają oni nad trumną dwie - jak należy sądzić -
korony, polską i szwedzką. W widoku frontalnym uka-
zana jest oczywiście jedna tylko para i jedna korona.
Pole między występami cokołu wypełnia przedstawie-
nie bitwy, w której uczestniczą dwa wojska.
Ten niski katafalk ujęty został wysoką architektonicz-
no-rzeźbiarską oprawą w formie baldachimu dotykające-
go gotyckich filarów. Jest ona na tyle ażurowa by nie prze-
słaniać widocznej w głębi konfesji św. Stanisława. Balda-
chim wsparty jest na czterech jońskich kolumnach, usta-
wionych na cokołach z prostokątnymi w planie występa-
mi. Kolumny te dźwigają fragmenty belkowania, nad któ-
rymi umieszczono, na osobnych cokolikach, postacie w an-
tycznych zbrojach z włóczniami w rękach. Tę kolumno-
wą strukturę uzupełnia do formy baldachimu wydatny
gzyms, łączący podpory i ozdobiony u dołu wolutowymi
wspornikami, na jakich podpięto draperie ujmujące rząd
czaszek. Na występach podkolumnowych cokołów
umieszczono grupy rzeźbiarskie w formie par niewiast oraz
panoplii złożonych z pełnych zbroi, strzał, chorągwi i pro-
porców o wysokich drzewcach. Bardziej rozbudowane
przedstawienie plastyczne znalazło się ponad gzymsem bel-
JS! Cztery rysunki (L-104-107) Miks-Rudkowska {Zbioiyprojek-
tów.... cz. I, s. 136-143) wiązała z pogrzebem króla Zygmunta 111.
a kolejne cztery (L-108-111) odnosiła hipotetycznie do uroczysto-
ści pogrzebowych Władysława IV.
49 Zob. Woj c i echo wsk i, o.c., s. 105. 117, oraz przekrój po-
dłużny katedry publ. Szabłowski, o.c., s. 383, il. 13.
-° Kształt jej bardzo przypomina trumnę-sarkofag zamówioną
w Gdańsku za życia króla. Zob. niżej przyp. 74.
kowania, gdzie wypełnia całą przestrzeń aż po sklepienie.
Po bokach widnieją tu reprezentanci pokonanych ludów
składający hołd rycerzom stojącym na postumentach, po-
środku zaś. powyżej kartusza z zamarkowaną inskrypcją
otoczonego parami moździerzy i dział obsługiwanych przez
szkielety, znajduje się wysoka piramida ułożona z włóczni
i ozdobiona liśćmi palmowymi oraz rzędami chorągwi,
a u szczytu dwoma sztandarami, jednym z wyszytym krzy-
żem treflowym i drugim z wizerunkiem trzech kul armat-
nich. Na tle tej piramidy widnieje w centrum postać ko-
bieca w zbroi, z włócznią i tarczą, stojąca na owalnym
kartuszu, pomiędzy armatami i szkieletami. Trzony kolumn
baldachimu zostały oplecione spiralnymi reliefami z wy-
obrażeniem triumfu. Rozpoznać tu można antyczne sigiia
militaris, spolia kostium, palmy zwycięstwa, kwadrygi i po-
chód zwierząt ofiarnych, jak również nowożytne annaty.
Tak zaprojektowane dzieło, mimo że nie wszystkie
przedstawienia potrafimy na rysunku jednoznacznie roz-
poznać, ujawnia erudycję Gisleniego, słusznie zachwa-
laną przez jego biografa51.1 tak wyobrażenie walki wojsk
na cokole katafalku, niezależnie od aktualności tej trud-
nej do zidentyfikowania sceny historycznej, stanowi także
nawiązanie do tradycji przedstawień na sarkofagach an-
tycznych zwanych bitewnymi52. Z kolei baldachimowa
struktura całości, jak słusznie zauważyła Nina Miks-Rud-
kowska. przypomina konfesję św. Piotra w bazylice wa-
tykańskiej, niedawno (1633) ukończone arcydzieło Ber-
niniego53. Podobieństwo jest tu jednak tylko ogólne, zwią-
zane przede wszystkim z zastosowaniem lambrekinowe-
go fryzu, inny jest bowiem rodzaj kolumn i odmienne
ich trzony. Artysta nasz zastosował porządek joński,
w myśl teorii Witruwiusza (ks.I, rozdz. 4) i Serlia (ks.
IV) przynależny Apollinowi identyfikowanemu ze słoń-
cem, jako szczególnie odpowiedni dla pomników wład-
ców54. Także oplecenie trzonów kolumn figuralnymi fry-
zami, wzorowane na kolumnach rzymskich cesarzy Tra-
jana i Marka Aureliusza, nie było przypadkowe, nie tyl-
ko dlatego, że przedstawione na nich pochody rozwijają
się spiralnie w kierunku nieba i nieśmiertelności, lecz
także dlatego, że kolumny te pełniły w starożytności funk-
cję mauzoleów jako miejsca złożenia prochów obu im-
peratorów55. Sama ikonografia triumfów cdi ’antica zdaje
się wiele zawdzięczać rycinie w albumie dobrze w Pol-
Pascoli. o.c.. s. 536. Zob. niżej przyp. 174.
Por. H. s’J acob, Idealism and Realism. A Studr ofSepulchral
Symbolism, Leiden 1954, s. 237.
M i ks-Rudkowska, Zbiotyprojektów.... cz. I, s. 136-137.
-'JZob. Popelka, o.c., s. 29-30, 53.
"Zob. m.in. M. Fagiolo, Citta e mausolei: i santuari delt'
uomo divinizzato [w:] La citta e il sacro. a cura di F. Cardini, Mila-
no 1994, s. 457-458.
49