DOI article:
Gwizdałówna, Jadwiga: Domy wikariuszy na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0120
1. Model wzgórza wawelskiego (z r. 1985) wg stanu z końca XVIII wieku. Strzałkami oznaczono domy wikariuszy:
nr 137 - dom Borka; nr 143 - dom księży wikariuszy, naprzeciw Psałterii; nr 147-dom Lipowiec; nr 149-153 - domy księży
wikariuszy pod murem zachodnim; nr 156 - kamienica Pińczów (oprać, w KOZK na Wawelu, fot. S. Michta)
naprzeciw Psałterii (,,ex opposito domum Psalterista-
rum”)23. Tyle samo domów wymienionych jest w wizy-
tacji biskupa Andrzeja Trzebickiego (1675)24 i Kazimie-
rza Łubieńskiego (1711 )25. Położenie ośmiu domów wi-
karyjskich, które dotrwały do wieku XIX, jest znane z
materiałów kartograficznych - planów sytuacyjnych
wzgórza z końca XVIII i początku XIX wieku (fig. 1,2).
Do rozważenia pozostaje lokalizacja trzech domów drew-
nianych, zlikwidowanych w 2. połowie XVIII wieku, do-
tychczas nie uwzględnianych w rekonstrukcjach po-
szczególnych faz rozwojowych zabudowy wzgórza. W
tym artykule podejmujemy zatem pierwszą próbę spre-
cyzowania ich położenia (fig. 2), a także zebrania wia-
domości na temat wszystkich domów w oparciu o szcze-
gółową analizę akt Kapituły Mniejszej26.
Domy były murowane („domus lapidea”) i drewnia-
ne („domus lignea”). Większość z nich to obiekty z jed-
nym mieszkaniem, w innych było po dwa, a w dużych
domach po osiem mieszkań (dom Borka, Pińczów).
Wikariusze otrzymywali swoje rezydencje na podsta-
wie tzw. opcji, czyli wyboru przyszłego użytkownika,
określanego na okres zamieszkiwania właścicielem („po-
ssesor”). Wyboru tego dokonywano podczas obrad Ka-
pituły Mniejszej w przypadku wakującego mieszkania po
wyprowadzeniu się lub śmierci dotychczasowego gospo-
darza albo zamierzonej zamiany mieszkań między wika-
riuszami. Wikariusz otrzymujący dom zobowiązywał się
do spełnienia określonych w umowie warunków: dbania
o obiekt, wykonywania napraw bieżących, a przede
wszystkim prac remontowych uznanych za konieczne
w chwili przejęcia domu. Naprawy wewnętrzne finan-
sował mieszkaniec domu, remonty zewnętrzne prowa-
dzono na koszt wspólnoty. Nie wszyscy wikariusze wy-
wiązywali się z obowiązków. Niektórzy zaniedbywali
swe domostwa i doprowadzali je nawet do ruiny. Za-
miany mieszkań następowały dość często, w zależności
23 AKK. rkps 18, s. 145-147.
24 AKK, rkps 51, s. 226-229.
25 AKK, rkps 63, s. 163-166.
26 AKK, Acta Capituli Minoris RR Dnomm Yicariontm Ecclesiae
Cathedralis Cracoviensis [dalej cyt.: Cap. Min. Crac.], ks. 1-11.
110
nr 137 - dom Borka; nr 143 - dom księży wikariuszy, naprzeciw Psałterii; nr 147-dom Lipowiec; nr 149-153 - domy księży
wikariuszy pod murem zachodnim; nr 156 - kamienica Pińczów (oprać, w KOZK na Wawelu, fot. S. Michta)
naprzeciw Psałterii (,,ex opposito domum Psalterista-
rum”)23. Tyle samo domów wymienionych jest w wizy-
tacji biskupa Andrzeja Trzebickiego (1675)24 i Kazimie-
rza Łubieńskiego (1711 )25. Położenie ośmiu domów wi-
karyjskich, które dotrwały do wieku XIX, jest znane z
materiałów kartograficznych - planów sytuacyjnych
wzgórza z końca XVIII i początku XIX wieku (fig. 1,2).
Do rozważenia pozostaje lokalizacja trzech domów drew-
nianych, zlikwidowanych w 2. połowie XVIII wieku, do-
tychczas nie uwzględnianych w rekonstrukcjach po-
szczególnych faz rozwojowych zabudowy wzgórza. W
tym artykule podejmujemy zatem pierwszą próbę spre-
cyzowania ich położenia (fig. 2), a także zebrania wia-
domości na temat wszystkich domów w oparciu o szcze-
gółową analizę akt Kapituły Mniejszej26.
Domy były murowane („domus lapidea”) i drewnia-
ne („domus lignea”). Większość z nich to obiekty z jed-
nym mieszkaniem, w innych było po dwa, a w dużych
domach po osiem mieszkań (dom Borka, Pińczów).
Wikariusze otrzymywali swoje rezydencje na podsta-
wie tzw. opcji, czyli wyboru przyszłego użytkownika,
określanego na okres zamieszkiwania właścicielem („po-
ssesor”). Wyboru tego dokonywano podczas obrad Ka-
pituły Mniejszej w przypadku wakującego mieszkania po
wyprowadzeniu się lub śmierci dotychczasowego gospo-
darza albo zamierzonej zamiany mieszkań między wika-
riuszami. Wikariusz otrzymujący dom zobowiązywał się
do spełnienia określonych w umowie warunków: dbania
o obiekt, wykonywania napraw bieżących, a przede
wszystkim prac remontowych uznanych za konieczne
w chwili przejęcia domu. Naprawy wewnętrzne finan-
sował mieszkaniec domu, remonty zewnętrzne prowa-
dzono na koszt wspólnoty. Nie wszyscy wikariusze wy-
wiązywali się z obowiązków. Niektórzy zaniedbywali
swe domostwa i doprowadzali je nawet do ruiny. Za-
miany mieszkań następowały dość często, w zależności
23 AKK. rkps 18, s. 145-147.
24 AKK, rkps 51, s. 226-229.
25 AKK, rkps 63, s. 163-166.
26 AKK, Acta Capituli Minoris RR Dnomm Yicariontm Ecclesiae
Cathedralis Cracoviensis [dalej cyt.: Cap. Min. Crac.], ks. 1-11.
110