DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Janczyk, Agnieszka: Saturnina Świerzyńskiego wnętrza katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0238
plicy Tomickiego). Zmieniła miejsce kropielnica, obecnie w
nawie głównej, przy wejściu do katedry.
We wnętrzu świątyni pojawiły się nowe elementy - posąg
św. Augustyna (1900) na ścianie północnej nawy głównej;
sarkofag królowej Jadwigi (1902), dzieło Antoniego Madey-
skiego na miejscu pomnika Ankwicza; sarkofag Władysława
Warneńczyka (1906) w arkadzie trzeciego przęsła. W okno
kaplicy Świętokrzyskiej, widoczne na obrazie, wstawiono wi-
traż ze scenami z Legendy Krzyża Świętego autorstwa Me-
hoffera; jego dziełem jest także witraż Geniusz cierpienia w
oknie transeptu54.
ŚWierzyński był niewątpliwie jednym z wybitniejszych
malarzy polskich przedstawiających widoki wnętrz; na uzna-
nie zasługuje jego precyzja w oddawaniu szczegółów deko-
racji świątyni. Na podstawie notatek artysty oraz omawianych
obrazów można stwierdzić jakich materiałów używał artysta
i jak przebiegał proces twórczy. Malował na płótnie wiedeń-
skiej firmy W. Koller & Co, której pieczątki widnieją na płót-
nie. Skrupulatnie odnotowywał należności za materiały ma-
larskie, w czerwcu 1873 wpisał: „płutno [!] z bleitramem na
Wnętrze nawy boczn[ej] Katedry - 6 zł”, we wrześniu tegoż
roku dopisał jeszcze: „Ramy do obrazu Wnętrza nawy bocz-
nej Kated. u p. Kryw[ulta] - 55 zł” oraz „płutno [!] na obraz
Wnętrza Katedry przeszło 8”55. Trzeciego października 1879
zapisał: „Ramy do Kapl. Zygmuntowskiej - 25 zł”56. W roku
1880 zaznaczył: „Ramy do Katedry chóru 30 zł; fotogr. Kate-
dry chóru 10 zł 80 gr.”57. Starannie przygotowywał się do pra-
cy, dużą wagę przywiązując do pewnego i precyzyjnego ry-
sunku, o czym świadczy szkic wykonany przy użyciu piórka,
zachowany na brzegach płótna łódzkiego obrazu58 59. Często
w swoich notatkach opisywał przebieg prac wstępnych, w paź-
dzierniku 1879 powstał „rysunek chóru Katedry jako szkica
do obrazu”, w listopadzie natomiast rysunek na płótnie39; za-
znaczał także, ile czasu zajęło mu malowanie obrazu. Artysta
w większości przypadków nie tylko sygnował swe prace, lecz
także starannie opisywał na odwrocie każdy widok.
Świerzyński miał dobre wyczucie koloru i perspektywy,
jego obrazy mają stonowany, szarozłocisty koloryt z silniej-
szymi akcentami czerwieni, czerni i złota, ukazane wnętrza
sąpełne światła i powietrza. Zauważali to i doceniali już współ-
cześni, Antoni Zaleski pisał w 1872 roku: „Świerzyńskiego
wnętrza odznaczają się łudzącą oko perspektywą i efektem
światła”60. Niekiedy artysta stosował zabieg mający na celu
optyczne powiększenie katedry, co jest widoczne na obrazie
z roku 1880. Malarz wydłużył nawę główną, w dalekiej per-
54 W. Kozicki, Józef Mehoffer (Sztuki Piękne 3: 1926/1927, s.
394).
55 Spis obrazów..., s. 42.
56 Ibidem, s. 44.
57 Ibidem.
58 O tym, iż pracował właśnie przy użyciu piórka, świadczą
jego własnoręczne notatki w Spisie obrazów.
59 Ibidem, s. 24.
spektywie ukazując wejście i rysującą się w otwartych
drzwiach barokową bramkę, zmniejszając przy tym sylwetki
ludzi. Czasem wnętrze jest przedstawione niezbyt poprawnie
- na obrazie z 1873 malarz przedstawił rząd kaplic po lewej
w zbyt dużym skrócie, pokazał też maswerk, którego nie mógł
zobaczyć z miejsca, w którym stał. Charakterystyczną cechą
obrazów tego artysty jest bardzo schematyczne ukazywanie
ludzi, ograniczonych właściwie do sztafażu, co jest widoczne
na wszystkich trzech płótnach.
Wydaje się, że były dwa źródła inspiracji malarza - jedno
z nich to z pewnością bezpośrednie sąsiedztwo Wawelu (Świe-
rzyński mieszkał przy ul. Straszewskiego i z okien mógł wi-
dzieć zabudowania wzgórza) oraz drugie - fotografia. Lata
siedemdziesiąte i osiemdziesiąte wieku XIX, na które przy-
pada szczyt jego twórczości, to okres szybkiego rozpowszech-
niania się techniki fotografii. Jak pisze Koziński: „już od 1858
poszczególne zakłady fotograficzne rozpoczęły działalność
propagandową i wydawały zestawy tematyczne zdjęć budowli
(Walery Maliszewski), zabytków sztuki i piśmiennictwa (Igna-
cy Krieger)”61. Krieger w roku 1860 zamieścił w „Czasie”
reklamę, głoszącą, że wykonuje m.in. zdjęcia „krajowidoków
i budynków”62, podobne zdjęcia wykonywali także Walery
Rzewuski i Awit Szubert. Ten ostatni dokumentował obrazy
Świerzyńskiego, o czym wspomina sam malarz.
Tematyka podejmowana przez Świerzyńskiego pokrywa
się z zainteresowaniami fotograficznymi Kriegera. Wydaje się,
że Świerzyński malując wnętrza katedry mógł posiłkować się
zdjęciami, choć nie wspomina o tym w Spisie obrazów. Już
wcześniej korzystał kilkakrotnie ze zdjęć, portretując m.in.
Grupę dzieci, wystawioną w roku 1854 w krakowskim To-
warzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, o czym wzmiankuje
Swieykowski63. Bez fotografii byłoby trudne tak dokładne od-
tworzenie szczegółów wnętrz (polichromii, tkanin, rzeźb),
z łatwością można odczytać fragment napisu na pomniku Fran-
ciszka, Zofii i Jana Kantego z Granowa Wodzickich: „...hr.
Wodzickiemu...”. Świerzyński w niektórych przypadkach sta-
rał się być dokładniejszy od aparatu, z równą precyzją odda-
jąc detale znajdujące się na pierwszym i ostatnim planie, przy-
kładem pomnik Sołtyka na obrazie łódzkim. Zbliżony do fo-
tograficznego jest także sposób ukazywania wnętrza oraz lu-
dzi pełniących jedynie funkcję sztafażu. Krieger w latach
sześćdziesiątych często fotografował chłopów z podkrakow-
skich wsi, żebraków, Cyganów, Żydów, a także krakowskich
mieszczan; zdjęcia te można było zakupić. Zachowała się od-
bitka przedstawiająca żebraka64, bardzo zbliżonego w typie
60 A. Z a 1 e s k i, Przegląd artystyczny (Na Dziś 1: 1872, s. 364).
61 J. Koziński, Fotografia krakowska w latach 1840-1914.
Zarys historii, Kraków 1978, s. 41.
62 Koziński, o.c., s. 37.
63 Swieykowski, o.c., s. 157.
64 Album fotografii dawnego Krakowa z atelier Ignacego Krie-
gera, Kraków 1989, rozdział Śródmieście.
228
nawie głównej, przy wejściu do katedry.
We wnętrzu świątyni pojawiły się nowe elementy - posąg
św. Augustyna (1900) na ścianie północnej nawy głównej;
sarkofag królowej Jadwigi (1902), dzieło Antoniego Madey-
skiego na miejscu pomnika Ankwicza; sarkofag Władysława
Warneńczyka (1906) w arkadzie trzeciego przęsła. W okno
kaplicy Świętokrzyskiej, widoczne na obrazie, wstawiono wi-
traż ze scenami z Legendy Krzyża Świętego autorstwa Me-
hoffera; jego dziełem jest także witraż Geniusz cierpienia w
oknie transeptu54.
ŚWierzyński był niewątpliwie jednym z wybitniejszych
malarzy polskich przedstawiających widoki wnętrz; na uzna-
nie zasługuje jego precyzja w oddawaniu szczegółów deko-
racji świątyni. Na podstawie notatek artysty oraz omawianych
obrazów można stwierdzić jakich materiałów używał artysta
i jak przebiegał proces twórczy. Malował na płótnie wiedeń-
skiej firmy W. Koller & Co, której pieczątki widnieją na płót-
nie. Skrupulatnie odnotowywał należności za materiały ma-
larskie, w czerwcu 1873 wpisał: „płutno [!] z bleitramem na
Wnętrze nawy boczn[ej] Katedry - 6 zł”, we wrześniu tegoż
roku dopisał jeszcze: „Ramy do obrazu Wnętrza nawy bocz-
nej Kated. u p. Kryw[ulta] - 55 zł” oraz „płutno [!] na obraz
Wnętrza Katedry przeszło 8”55. Trzeciego października 1879
zapisał: „Ramy do Kapl. Zygmuntowskiej - 25 zł”56. W roku
1880 zaznaczył: „Ramy do Katedry chóru 30 zł; fotogr. Kate-
dry chóru 10 zł 80 gr.”57. Starannie przygotowywał się do pra-
cy, dużą wagę przywiązując do pewnego i precyzyjnego ry-
sunku, o czym świadczy szkic wykonany przy użyciu piórka,
zachowany na brzegach płótna łódzkiego obrazu58 59. Często
w swoich notatkach opisywał przebieg prac wstępnych, w paź-
dzierniku 1879 powstał „rysunek chóru Katedry jako szkica
do obrazu”, w listopadzie natomiast rysunek na płótnie39; za-
znaczał także, ile czasu zajęło mu malowanie obrazu. Artysta
w większości przypadków nie tylko sygnował swe prace, lecz
także starannie opisywał na odwrocie każdy widok.
Świerzyński miał dobre wyczucie koloru i perspektywy,
jego obrazy mają stonowany, szarozłocisty koloryt z silniej-
szymi akcentami czerwieni, czerni i złota, ukazane wnętrza
sąpełne światła i powietrza. Zauważali to i doceniali już współ-
cześni, Antoni Zaleski pisał w 1872 roku: „Świerzyńskiego
wnętrza odznaczają się łudzącą oko perspektywą i efektem
światła”60. Niekiedy artysta stosował zabieg mający na celu
optyczne powiększenie katedry, co jest widoczne na obrazie
z roku 1880. Malarz wydłużył nawę główną, w dalekiej per-
54 W. Kozicki, Józef Mehoffer (Sztuki Piękne 3: 1926/1927, s.
394).
55 Spis obrazów..., s. 42.
56 Ibidem, s. 44.
57 Ibidem.
58 O tym, iż pracował właśnie przy użyciu piórka, świadczą
jego własnoręczne notatki w Spisie obrazów.
59 Ibidem, s. 24.
spektywie ukazując wejście i rysującą się w otwartych
drzwiach barokową bramkę, zmniejszając przy tym sylwetki
ludzi. Czasem wnętrze jest przedstawione niezbyt poprawnie
- na obrazie z 1873 malarz przedstawił rząd kaplic po lewej
w zbyt dużym skrócie, pokazał też maswerk, którego nie mógł
zobaczyć z miejsca, w którym stał. Charakterystyczną cechą
obrazów tego artysty jest bardzo schematyczne ukazywanie
ludzi, ograniczonych właściwie do sztafażu, co jest widoczne
na wszystkich trzech płótnach.
Wydaje się, że były dwa źródła inspiracji malarza - jedno
z nich to z pewnością bezpośrednie sąsiedztwo Wawelu (Świe-
rzyński mieszkał przy ul. Straszewskiego i z okien mógł wi-
dzieć zabudowania wzgórza) oraz drugie - fotografia. Lata
siedemdziesiąte i osiemdziesiąte wieku XIX, na które przy-
pada szczyt jego twórczości, to okres szybkiego rozpowszech-
niania się techniki fotografii. Jak pisze Koziński: „już od 1858
poszczególne zakłady fotograficzne rozpoczęły działalność
propagandową i wydawały zestawy tematyczne zdjęć budowli
(Walery Maliszewski), zabytków sztuki i piśmiennictwa (Igna-
cy Krieger)”61. Krieger w roku 1860 zamieścił w „Czasie”
reklamę, głoszącą, że wykonuje m.in. zdjęcia „krajowidoków
i budynków”62, podobne zdjęcia wykonywali także Walery
Rzewuski i Awit Szubert. Ten ostatni dokumentował obrazy
Świerzyńskiego, o czym wspomina sam malarz.
Tematyka podejmowana przez Świerzyńskiego pokrywa
się z zainteresowaniami fotograficznymi Kriegera. Wydaje się,
że Świerzyński malując wnętrza katedry mógł posiłkować się
zdjęciami, choć nie wspomina o tym w Spisie obrazów. Już
wcześniej korzystał kilkakrotnie ze zdjęć, portretując m.in.
Grupę dzieci, wystawioną w roku 1854 w krakowskim To-
warzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, o czym wzmiankuje
Swieykowski63. Bez fotografii byłoby trudne tak dokładne od-
tworzenie szczegółów wnętrz (polichromii, tkanin, rzeźb),
z łatwością można odczytać fragment napisu na pomniku Fran-
ciszka, Zofii i Jana Kantego z Granowa Wodzickich: „...hr.
Wodzickiemu...”. Świerzyński w niektórych przypadkach sta-
rał się być dokładniejszy od aparatu, z równą precyzją odda-
jąc detale znajdujące się na pierwszym i ostatnim planie, przy-
kładem pomnik Sołtyka na obrazie łódzkim. Zbliżony do fo-
tograficznego jest także sposób ukazywania wnętrza oraz lu-
dzi pełniących jedynie funkcję sztafażu. Krieger w latach
sześćdziesiątych często fotografował chłopów z podkrakow-
skich wsi, żebraków, Cyganów, Żydów, a także krakowskich
mieszczan; zdjęcia te można było zakupić. Zachowała się od-
bitka przedstawiająca żebraka64, bardzo zbliżonego w typie
60 A. Z a 1 e s k i, Przegląd artystyczny (Na Dziś 1: 1872, s. 364).
61 J. Koziński, Fotografia krakowska w latach 1840-1914.
Zarys historii, Kraków 1978, s. 41.
62 Koziński, o.c., s. 37.
63 Swieykowski, o.c., s. 157.
64 Album fotografii dawnego Krakowa z atelier Ignacego Krie-
gera, Kraków 1989, rozdział Śródmieście.
228