DOI issue:
Varia
DOI article:Prokop, Krzysztof Rafał: Dwudziestowieczne konserkracje biskupie w katedrze na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0240
Przytoczona zapiska pochodzi z działu Actiones, natomiast
w następującym po nim dziale Ordines collati napotykamy
jeszcze bardziej formalny wpis dotyczący tego wydarzenia:
„Ad Sacrum Episcopatum promotus est die 30 Novembris
a[nno] 1918 in Basilica Cathedrali (S. Andr[e]ae Ap[ostoli]
Festum) R[everendissimus] D[ominus] Petrus Mańkowski,
pro Ecclesia Cathedrali in Kamieniec Podolski. Conconse-
cratores erant Episcopus Wałęga e Tarnów et Episcopus No-
wak, Suf[f]rag[anus] Cracoviensis”5.
Konsekrowany w Krakowie pasterz kresowej diecezji in-
gres do kościoła katedralnego ŚŚ. Apostołów Piotra i Pawła
w Kamieńcu Podolskim odbył dopiero 8 XII 1919, jakkol-
wiek rządy w powierzonym sobie biskupstwie objął za po-
średnictwem prokuratora już 26 VIII 1919. W dniu ingresu
wspominał on zresztą w jednym z oficjalnych przemówień
katedrę na Wawelu, jednakże nie w kontekście swej sakry,
lecz przywołując pewną analogię historyczną sprzed kilku stu-
leci6 *. W roku 1921 Kamieniec Podolski wraz z regionem przy-
padł na mocy pokoju w Rydze państwu sowieckiemu, w związ-
ku z czym biskup Mańkowski zmuszony był przenieść się do
Buczacza, skąd zarządzał pozostałymi w obrębie II Rzeczy-
pospolitej obszarami diecezji. Po reorganizacji struktur ad-
ministracji terytorialnej Kościoła katolickiego w Polsce z roku
1925 złożył on rezygnację z piastowanej dotychczas godno-
ści i mianowany został 9 II 1926 arcybiskupem tytularnym
Aenus. Odtąd mieszkał we Włodzimierzu Wołyńskim, odda-
jąc się głównie pracy naukowej i publicystycznej. Zmarł 8 IV
1933 w pociągu, w drodze powrotnej z pogrzebu ordynariu-
sza przemyskiego Anatola Nowaka, swego byłego współkon-
sekratora. Zaledwie dwa tygodnie później zmarł drugi jego
współkonsekrator Leon Wałęga. Arcybiskup Piotr Mańkow-
ski został pochowany w podziemiach katedry ŚŚ. Apostołów
Piotra i Pawła w Łucku (w związku z piastowaniem godności
prałata-archidiakona łuckiej kapituły katedralnej)".
Kolejna sakra biskupia w wawelskiej katedrze odbyła się
17 łat po poprzednio opisanej. W niedzielę Trójcy Przenaj-
świętszej, 12 VI 1927, pełni kapłaństwa dostąpił ustanowiony,
6 Habemus pontificem! Pamiątka przybycia do Kamieńca po pół-
wiekowym osieroceniu stolicy biskupiej ks. Piotra Mańkowskiego,
biskupa diecezji kamienieckiej, w dniu 8 grudnia 1919 roku, wyd. K.
Nosalewski, Lwów 1920, s. 31: „Przypominam sobie owo znane z
historii polskiej opowiadanie, jak to król szwedzki Karol Gustaw, za-
wojowawszy Polskę, zwiedzał katedrę na Wawelu i do kanonika kra-
kowskiego, ks. Starowolskiego, który go oprowadzał, odezwał się
dumnie, iż Jan Kazimierz z wygnania do Polski już nie powróci. A ks.
Starowolski dał na to królowi odpowiedź wymijającą: «Deus mirabi-
lis, fortuna variabilis - Bóg cudowny, szczęście zmienne!» I słowa te
sprawdziły się i sprawdzają się wciąż w oczach naszych: powrócił
wówczas po krótkim wygnaniu Jan Kazimierz do Polski, podobnie
dziś - przepraszam za zbyt śmiałe porównanie - powraca do Kamień-
ca moja skromna osoba, ale, co ważniejsze, powraca po długich la-
tach biskup kamieniecki na biskupią stolicę, powraca też z długolet-
niej niewoli niepodległa i jednocząca się, ukochana Ojczyzna nasza!”.
Zob.: „Przegląd Powszechny” 35: 1918, t. 139-140, s. 644,
w miejsce przeniesionego do Przemyśla Anatola Nowaka, su-
fraganem krakowskim ks. Stanisław Rospond (1877-1958), ty-
tulariusz Dardanus. Głównym konsekratorem był Adam Ste-
fan Sapieha, ówcześnie już arcybiskup-metropolita krakowski,
któremu asystowali biskupi: Leon Wałęga, ordynariusz tar-
nowski, i Michał Godlewski, niegdysiejszy sufragan łucko-
żytomierski, od niedawna profesor historii Kościoła na Wy-
dziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W przy-
woływanej już księdze czynności pasterskich metropolity Sa-
piehy zanotowano: „Dnia 12 czerwca [1927] o godz. 8 rano w
katedrze metropolitalnej konsekracja X. Bpa Sufragana kra-
kowskiego dr. Stanisława Rosponda. Konsekratorem był J.O.
Xiążę Metropolita Adam Sapieha, współkonsekratorami byli
Najprzew. X. Bp Leon Wałęga z Tamowa i X. Bp Michał Go-
dlewski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. X. Bp Ro-
spond wydał obiad w Seminarium Duchownym, a Xiążę Me-
tropolita raut wieczorem”8. Nieco obszerniejszą relację z sakry
zawarł krakowski „Czas” w numerze z 15 VI 1927: „W niedzielę
[12 VI] w katedrze wawelskiej odbyła się uroczystość konse-
kracji Ks. Biskupa dra Stanisława Rosponda. Konsekracji do-
konał Ks. Metropolita Sapieha w asyście Ks. Biskupa tarnow-
skiego Walęgi i Ks. prof. Godlewskiego, byłego biskupa su-
fragana łuckiego, a w obecności kapituły krakowskiej, przed-
stawicieli dekanatów diecezji krakowskiej, reprezentantów
władz, delegacji organizacji katolickich oraz licznych tłumów,
między nimi ludności włościańskiej z Liszek, miejsca urodze-
nia biskupa. Uroczystość rozpoczęła się Mszą św., odprawio-
ną przez Ks. Metropolitę Sapiehę i Ks. Biskupa Rosponda.
Następnie dziekan kapituły, ks. prałat Ślepicki, odczytał bullę
papieską, mianującą ks. dra Rosponda biskupem dardańskim
in partibus infidelium i biskupem sufraganem diecezji kra-
kowskiej, po czym Ks. Metropolita wręczył Ks. Biskupowi ozna-
ki władzy biskupiej: pierścień, krzyż, mitrę i pastorał. Po tym
akcie, zgodnie ze starą tradycją, specjalna delegacja, złożona z
sędziego Turowicza, dyr. Kulczyńskiego, p. Niesiołowskiego,
ks. Steczki i dwóch włościan, złożyła Ks. Metropolicie ofiarę
chleba, wina i świec, jako symboliczne wynagrodzenie za trud
646; Habemus pontificem!..., s. 3nn.; K. Morawski, Arcybiskup
Piotr Mańkowski (1866-1933), Nasza Przeszłość 25: 1966, s. 233-
252; Z. Zieliński, Mańkowski Piotr (1866-1933), biskup kamie-
niecko-podolski. PSB 19: 1974, s. 522; L. Grzebień, Mańkowski
Piotr (1866-1933), arcybiskup, liturgista [w:] Słownik polskich teo-
logów katolickich, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 418-
420; Z. Szuba, Biskupi polscy XX wieku, Życie Katolickie 2: 1983,
nr 5-6, s. 76-77; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik
biograficzny. Warszawa 1992, s. 136: K. Krasowski, Biskupi ka-
toliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996, nr
43, s. 164-165; Acta Nuntiaturae Polonae, t. 57: Achilles Ratti
(1918-1921), cz. 3 - (12X11918-3111919), wyd. S. Wilk, Romae
1997, s. 7-8 (nr 252), 59-60 (nr 279 i 280).
8 AKM, Liber Actionum..., k. 232.
9 „Czas” 79: 1927, nr 134 (15 VI), s. 2. Zob. także: „Dzwon
230
w następującym po nim dziale Ordines collati napotykamy
jeszcze bardziej formalny wpis dotyczący tego wydarzenia:
„Ad Sacrum Episcopatum promotus est die 30 Novembris
a[nno] 1918 in Basilica Cathedrali (S. Andr[e]ae Ap[ostoli]
Festum) R[everendissimus] D[ominus] Petrus Mańkowski,
pro Ecclesia Cathedrali in Kamieniec Podolski. Conconse-
cratores erant Episcopus Wałęga e Tarnów et Episcopus No-
wak, Suf[f]rag[anus] Cracoviensis”5.
Konsekrowany w Krakowie pasterz kresowej diecezji in-
gres do kościoła katedralnego ŚŚ. Apostołów Piotra i Pawła
w Kamieńcu Podolskim odbył dopiero 8 XII 1919, jakkol-
wiek rządy w powierzonym sobie biskupstwie objął za po-
średnictwem prokuratora już 26 VIII 1919. W dniu ingresu
wspominał on zresztą w jednym z oficjalnych przemówień
katedrę na Wawelu, jednakże nie w kontekście swej sakry,
lecz przywołując pewną analogię historyczną sprzed kilku stu-
leci6 *. W roku 1921 Kamieniec Podolski wraz z regionem przy-
padł na mocy pokoju w Rydze państwu sowieckiemu, w związ-
ku z czym biskup Mańkowski zmuszony był przenieść się do
Buczacza, skąd zarządzał pozostałymi w obrębie II Rzeczy-
pospolitej obszarami diecezji. Po reorganizacji struktur ad-
ministracji terytorialnej Kościoła katolickiego w Polsce z roku
1925 złożył on rezygnację z piastowanej dotychczas godno-
ści i mianowany został 9 II 1926 arcybiskupem tytularnym
Aenus. Odtąd mieszkał we Włodzimierzu Wołyńskim, odda-
jąc się głównie pracy naukowej i publicystycznej. Zmarł 8 IV
1933 w pociągu, w drodze powrotnej z pogrzebu ordynariu-
sza przemyskiego Anatola Nowaka, swego byłego współkon-
sekratora. Zaledwie dwa tygodnie później zmarł drugi jego
współkonsekrator Leon Wałęga. Arcybiskup Piotr Mańkow-
ski został pochowany w podziemiach katedry ŚŚ. Apostołów
Piotra i Pawła w Łucku (w związku z piastowaniem godności
prałata-archidiakona łuckiej kapituły katedralnej)".
Kolejna sakra biskupia w wawelskiej katedrze odbyła się
17 łat po poprzednio opisanej. W niedzielę Trójcy Przenaj-
świętszej, 12 VI 1927, pełni kapłaństwa dostąpił ustanowiony,
6 Habemus pontificem! Pamiątka przybycia do Kamieńca po pół-
wiekowym osieroceniu stolicy biskupiej ks. Piotra Mańkowskiego,
biskupa diecezji kamienieckiej, w dniu 8 grudnia 1919 roku, wyd. K.
Nosalewski, Lwów 1920, s. 31: „Przypominam sobie owo znane z
historii polskiej opowiadanie, jak to król szwedzki Karol Gustaw, za-
wojowawszy Polskę, zwiedzał katedrę na Wawelu i do kanonika kra-
kowskiego, ks. Starowolskiego, który go oprowadzał, odezwał się
dumnie, iż Jan Kazimierz z wygnania do Polski już nie powróci. A ks.
Starowolski dał na to królowi odpowiedź wymijającą: «Deus mirabi-
lis, fortuna variabilis - Bóg cudowny, szczęście zmienne!» I słowa te
sprawdziły się i sprawdzają się wciąż w oczach naszych: powrócił
wówczas po krótkim wygnaniu Jan Kazimierz do Polski, podobnie
dziś - przepraszam za zbyt śmiałe porównanie - powraca do Kamień-
ca moja skromna osoba, ale, co ważniejsze, powraca po długich la-
tach biskup kamieniecki na biskupią stolicę, powraca też z długolet-
niej niewoli niepodległa i jednocząca się, ukochana Ojczyzna nasza!”.
Zob.: „Przegląd Powszechny” 35: 1918, t. 139-140, s. 644,
w miejsce przeniesionego do Przemyśla Anatola Nowaka, su-
fraganem krakowskim ks. Stanisław Rospond (1877-1958), ty-
tulariusz Dardanus. Głównym konsekratorem był Adam Ste-
fan Sapieha, ówcześnie już arcybiskup-metropolita krakowski,
któremu asystowali biskupi: Leon Wałęga, ordynariusz tar-
nowski, i Michał Godlewski, niegdysiejszy sufragan łucko-
żytomierski, od niedawna profesor historii Kościoła na Wy-
dziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W przy-
woływanej już księdze czynności pasterskich metropolity Sa-
piehy zanotowano: „Dnia 12 czerwca [1927] o godz. 8 rano w
katedrze metropolitalnej konsekracja X. Bpa Sufragana kra-
kowskiego dr. Stanisława Rosponda. Konsekratorem był J.O.
Xiążę Metropolita Adam Sapieha, współkonsekratorami byli
Najprzew. X. Bp Leon Wałęga z Tamowa i X. Bp Michał Go-
dlewski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. X. Bp Ro-
spond wydał obiad w Seminarium Duchownym, a Xiążę Me-
tropolita raut wieczorem”8. Nieco obszerniejszą relację z sakry
zawarł krakowski „Czas” w numerze z 15 VI 1927: „W niedzielę
[12 VI] w katedrze wawelskiej odbyła się uroczystość konse-
kracji Ks. Biskupa dra Stanisława Rosponda. Konsekracji do-
konał Ks. Metropolita Sapieha w asyście Ks. Biskupa tarnow-
skiego Walęgi i Ks. prof. Godlewskiego, byłego biskupa su-
fragana łuckiego, a w obecności kapituły krakowskiej, przed-
stawicieli dekanatów diecezji krakowskiej, reprezentantów
władz, delegacji organizacji katolickich oraz licznych tłumów,
między nimi ludności włościańskiej z Liszek, miejsca urodze-
nia biskupa. Uroczystość rozpoczęła się Mszą św., odprawio-
ną przez Ks. Metropolitę Sapiehę i Ks. Biskupa Rosponda.
Następnie dziekan kapituły, ks. prałat Ślepicki, odczytał bullę
papieską, mianującą ks. dra Rosponda biskupem dardańskim
in partibus infidelium i biskupem sufraganem diecezji kra-
kowskiej, po czym Ks. Metropolita wręczył Ks. Biskupowi ozna-
ki władzy biskupiej: pierścień, krzyż, mitrę i pastorał. Po tym
akcie, zgodnie ze starą tradycją, specjalna delegacja, złożona z
sędziego Turowicza, dyr. Kulczyńskiego, p. Niesiołowskiego,
ks. Steczki i dwóch włościan, złożyła Ks. Metropolicie ofiarę
chleba, wina i świec, jako symboliczne wynagrodzenie za trud
646; Habemus pontificem!..., s. 3nn.; K. Morawski, Arcybiskup
Piotr Mańkowski (1866-1933), Nasza Przeszłość 25: 1966, s. 233-
252; Z. Zieliński, Mańkowski Piotr (1866-1933), biskup kamie-
niecko-podolski. PSB 19: 1974, s. 522; L. Grzebień, Mańkowski
Piotr (1866-1933), arcybiskup, liturgista [w:] Słownik polskich teo-
logów katolickich, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 418-
420; Z. Szuba, Biskupi polscy XX wieku, Życie Katolickie 2: 1983,
nr 5-6, s. 76-77; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik
biograficzny. Warszawa 1992, s. 136: K. Krasowski, Biskupi ka-
toliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996, nr
43, s. 164-165; Acta Nuntiaturae Polonae, t. 57: Achilles Ratti
(1918-1921), cz. 3 - (12X11918-3111919), wyd. S. Wilk, Romae
1997, s. 7-8 (nr 252), 59-60 (nr 279 i 280).
8 AKM, Liber Actionum..., k. 232.
9 „Czas” 79: 1927, nr 134 (15 VI), s. 2. Zob. także: „Dzwon
230