DOI Artikel:
Rostworowska-Kenig, Weronika: Katedra krakowska w pierwszej połowie XIX wieku - od nekropolii królów do panteonu narodowego
DOI Artikel:Varia
DOI Artikel:Petrus, Jerzy T.: Najstarsza polska spiżowa lufa armatnia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.61675#0097
Studia Waweliana
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275
JERZY T. PETRUS
Najstarsza polska spiżowa lufa armatnia
W kolekcji spiżowych luf armatnich przechowywa-
nej w Zamku Królewskim na Wawelu znajduje się
od roku 1928 najstarsza znana lufa polskiego działa1
(ii. 1-3). Ma ona kształt cylindra o długości 202 cm,
z otworem kalibru 166 mm. Lufa, z parą walcowa-
tych czopów, bez uchwytów czopowych i dennego,
jest podzielona potrojonymi pierścieniami na sześć
pól, a u wylotu wzmocniona szeroką opaską. Jej dno,
z otworem celowniczym i zapałem ujętym obramie-
niem w formie ostrołuku, zamyka bryła w kształcie
zbliżonym do prostokąta. Jedyną ozdobę walca stano-
wi szeroki kanelowany skośny pas w części czopowej
oraz dwie plastyczne tarcze herbowe z polskim Orłem
i litewską Pogonią (il. 4-5). Charakter dekoracyjny
ma umieszczona w środku pola wylotowego data 1506
(il. 6). Na części dennej widnieje wybite oznaczenie
wagi: LłY / 39.
Wawelski okaz jest od dawna znany specjalistom i mi-
łośnikom historycznej broni. Był omawiany w opra-
cowaniach zarówno naukowych, jak i popularnych2.
Ujawniony niedawno nieznany dotąd przekaz archi-
walny, mówiący o proweniencji zabytku, zachęca
do poświęcenia mu ponownie uwagi.
Omawiana lufa na Wawel trafiła z Rosji, wraz kil-
kunastoma innymi, w wyniku działań rewindykacyj-
nych przeprowadzonych na podstawie postanowień
xi artykułu traktatu zawartego w Rydze przez Polskę
z Rosją i Ukrainą w roku 19213. Do tego czasu była
przechowywana w Muzeum Artylerii w Leningradzie.
Tam, w roku 1889, opisał ją starannie w katalogu ko-
lekcji dyrektor muzeum N.E. Brandenburg. Rosyjski
kustosz poinformował również o proweniencji zabytku.
Lufa miała zostać wyorana przez chłopów w roku 1805
w miejscowości Pobory w powiece rossieńskim, w gu-
berni wileńskiej4. Ustalenia Brandenburga były przyta-
czane w różnego rodzaju opracowaniach poświęconych
polonicom w zbiorach obcych5. Informacje w specja-
listycznych opracowaniach bronioznawczych, a tak-
że w publikacjach poświęconych zbiorom wawelskim
nie przyniosły nowych danych. Szczegółowiej naszym
1 Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki, nr inw. 220, waga 638,82 kg. W inwentarzu zbiorów wawelskich z roku 1932 lufa została wpi-
sana pod nr. 1338.
2 M. Grodzicka, Najstarsze spiżowe działo polskie, „Ziemia” 5,1958, s. 8; eadem, Zabytkowe działa spiżowe w zbiorach polskich, „Studia i Materiały do Hi-
storii Wojskowości”, 6/2,1960, poz. 2; kzsp, t. 4: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa 1965, s. 157 (oprać. M. Grodzicka); Zbiory Zamku
Królewskiego na Wawelu, red. J. Szabłowski, Warszawa 1969, s. 157; 1975, poz. 232; 1990, poz. 132; S. Kobielski, Polska broń. Broń palna, Wrocław-Warsza-
wa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 55-56, il. 7; Z. Żygulski jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975, s. 194, il. 63.
3 Dziennik Ustaw 1921, nr 49, poz. 300, s. 830-834. Zob. też: Sprawozdanie z działalności Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego za czas od
i-go sierpnia do 15 (28) grudnia 1917 r, [Moskwa 1918], s. 22; M. Morelowski, Muzealne rewindykacje delegacji polskiej w Moskwie, „Przegląd Współczesny”, 5,
1.12,1926, nr 48, s. 134.
4 H.E. BpaHfleHÓyprb, IdcmopunecKiu Kamanoz'c C-IIempóypecKao ApmunepiucKaeo Myien, uacn, iii, CaHKTneTepóyprt 1889, s. 1, nr 1, tabl. I.
5 J. Jodkowski, Armaty polskie znajdujące się w Artyleryjskiem Muzeum w Petersburgu [w:] Pamiątki polskie na obczyźnie, red. E Puławski, 1.1, z. 4, Warsza-
wa 1907, s. 57, poz. 1, tabl. 7; E. Chwalewik, Zbiory polskie w ojczyźnie i na obczyźnie, 1.1, Warszawa-Kraków 1926, s. 335. W obu publikacjach błędnie określo-
na jako miedziana; A. Czołowski, Opolskie trofea w Rosji, Bydgoszcz 1926, s. 18. Za Brandenburgiem powielano błędną informację o wykonaniu lufy z miedzi.
95
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275
JERZY T. PETRUS
Najstarsza polska spiżowa lufa armatnia
W kolekcji spiżowych luf armatnich przechowywa-
nej w Zamku Królewskim na Wawelu znajduje się
od roku 1928 najstarsza znana lufa polskiego działa1
(ii. 1-3). Ma ona kształt cylindra o długości 202 cm,
z otworem kalibru 166 mm. Lufa, z parą walcowa-
tych czopów, bez uchwytów czopowych i dennego,
jest podzielona potrojonymi pierścieniami na sześć
pól, a u wylotu wzmocniona szeroką opaską. Jej dno,
z otworem celowniczym i zapałem ujętym obramie-
niem w formie ostrołuku, zamyka bryła w kształcie
zbliżonym do prostokąta. Jedyną ozdobę walca stano-
wi szeroki kanelowany skośny pas w części czopowej
oraz dwie plastyczne tarcze herbowe z polskim Orłem
i litewską Pogonią (il. 4-5). Charakter dekoracyjny
ma umieszczona w środku pola wylotowego data 1506
(il. 6). Na części dennej widnieje wybite oznaczenie
wagi: LłY / 39.
Wawelski okaz jest od dawna znany specjalistom i mi-
łośnikom historycznej broni. Był omawiany w opra-
cowaniach zarówno naukowych, jak i popularnych2.
Ujawniony niedawno nieznany dotąd przekaz archi-
walny, mówiący o proweniencji zabytku, zachęca
do poświęcenia mu ponownie uwagi.
Omawiana lufa na Wawel trafiła z Rosji, wraz kil-
kunastoma innymi, w wyniku działań rewindykacyj-
nych przeprowadzonych na podstawie postanowień
xi artykułu traktatu zawartego w Rydze przez Polskę
z Rosją i Ukrainą w roku 19213. Do tego czasu była
przechowywana w Muzeum Artylerii w Leningradzie.
Tam, w roku 1889, opisał ją starannie w katalogu ko-
lekcji dyrektor muzeum N.E. Brandenburg. Rosyjski
kustosz poinformował również o proweniencji zabytku.
Lufa miała zostać wyorana przez chłopów w roku 1805
w miejscowości Pobory w powiece rossieńskim, w gu-
berni wileńskiej4. Ustalenia Brandenburga były przyta-
czane w różnego rodzaju opracowaniach poświęconych
polonicom w zbiorach obcych5. Informacje w specja-
listycznych opracowaniach bronioznawczych, a tak-
że w publikacjach poświęconych zbiorom wawelskim
nie przyniosły nowych danych. Szczegółowiej naszym
1 Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki, nr inw. 220, waga 638,82 kg. W inwentarzu zbiorów wawelskich z roku 1932 lufa została wpi-
sana pod nr. 1338.
2 M. Grodzicka, Najstarsze spiżowe działo polskie, „Ziemia” 5,1958, s. 8; eadem, Zabytkowe działa spiżowe w zbiorach polskich, „Studia i Materiały do Hi-
storii Wojskowości”, 6/2,1960, poz. 2; kzsp, t. 4: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa 1965, s. 157 (oprać. M. Grodzicka); Zbiory Zamku
Królewskiego na Wawelu, red. J. Szabłowski, Warszawa 1969, s. 157; 1975, poz. 232; 1990, poz. 132; S. Kobielski, Polska broń. Broń palna, Wrocław-Warsza-
wa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 55-56, il. 7; Z. Żygulski jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975, s. 194, il. 63.
3 Dziennik Ustaw 1921, nr 49, poz. 300, s. 830-834. Zob. też: Sprawozdanie z działalności Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego za czas od
i-go sierpnia do 15 (28) grudnia 1917 r, [Moskwa 1918], s. 22; M. Morelowski, Muzealne rewindykacje delegacji polskiej w Moskwie, „Przegląd Współczesny”, 5,
1.12,1926, nr 48, s. 134.
4 H.E. BpaHfleHÓyprb, IdcmopunecKiu Kamanoz'c C-IIempóypecKao ApmunepiucKaeo Myien, uacn, iii, CaHKTneTepóyprt 1889, s. 1, nr 1, tabl. I.
5 J. Jodkowski, Armaty polskie znajdujące się w Artyleryjskiem Muzeum w Petersburgu [w:] Pamiątki polskie na obczyźnie, red. E Puławski, 1.1, z. 4, Warsza-
wa 1907, s. 57, poz. 1, tabl. 7; E. Chwalewik, Zbiory polskie w ojczyźnie i na obczyźnie, 1.1, Warszawa-Kraków 1926, s. 335. W obu publikacjach błędnie określo-
na jako miedziana; A. Czołowski, Opolskie trofea w Rosji, Bydgoszcz 1926, s. 18. Za Brandenburgiem powielano błędną informację o wykonaniu lufy z miedzi.
95