DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23630#0031
PRZEŁOM - LATA 1607-1608
odmiany wapieni „marmurowych" z okolic Chęcin i Kielc7 Powyższa argumentacja historyczno-
-materiałowa w pełni odpowiada wcześniejszym ustaleniom formalno-stylistycznym, z wyjąt-
kiem samej płyty figuralnej, odkutej z gruzłowego wapienia spiskiego, pochodzącego z oddziału
geologicznego jury środkowej. Ma on piękne, kontrastowe, czerwono-brunatne zabarwienie,
ze znacznie ciemniejszym od gruzłów zelazisto-ilastym lepiszczem, i teksturę usianą licznymi
brekcjami o nieregularnym układzie i grubości, wypełnionymi białym kalcytem. Opuszczone
dziś łomy usytuowane są kilka kilometrów na wschód od będącej centrum administracyjnym
starostwa spiskiego Starej Lubowli (słow. L'ubovńf), w trudno dostępnych miejscach na połu-
dniowych stokach góry Niemiecki Wierch (Nemecky vrch), między miejscowościami Podsadek
(dawniej: Sadka) i Chmielnica (w epoce nowożytnej używano niemieckiej nazwy Hobgarden
lub Hopgarten). Historyczna nazwa tego wzgórza - Marmon - związana jest w oczywisty
sposób z prowadzoną tu eksploatacją wapieni „marmurowych", a także rud manganu. Tę samą
nazwę nosił usytuowany w pobliżu folwark, lezący w granicach Chmielnicy8.
Wapień o identycznej barwie i teksturze odnajdujemy w kilku wysokiej klasy dziełach rzeź-
by renesansowej z terenu dawnych Górnych Węgier oraz centralnej i południowej Mało-
polski. Wykonano z niego znakomity nagrobek Gyórgya Seredyego (zm. 1557) w kościele
par. św. Idziego w Bardiowie (słow. Bardejov), fundacji zony, Polki, Katarzyny z Buczyńskich
(zm. 1561) (il. 9)9. Ten sam materiał odnajdujemy także w elementach figuralnych nieistnie-
jącego ołtarza św. Antoniego Opata i w pełnoplastycznym posągu Piotra Kmity Młodszego
(zm. 1553) z jego pomnika w katedrze wawelskiej (wzniesionego 1558, sumptem wdowy, Bar-
bary z Herburtów). Wszystkie wymienione zabytki, wraz z nagrobkiem Seredyego i jedną z płyt
inskrypcyjnych z zamku starościńskiego w Starej Lubowli (1555), Krzysztof J. Czyżewski związał
niedawno z wykształconym na Węgrzech i pracującym najprawdopodobniej na Spiszu anoni-
mowym rzeźbiarzem Mistrzem M. 5, (il. 10)10 Obecność lokalnie dostępnego „marmuru" lubo-
welskiego w dziełach tego artysty zdaje się wskazywać na usytuowaniejego pracowni właśnie
w pobliżu kamieniołomów w Starej Lubowli. Prestiżowe zlecenie krakowskie Mistrz M. 5. mógł
otrzymać dzięki bezpośrednim kontaktom z obiema fundatorkami.
Zastosowanie czerwono-brunatnego, biało uzylonego „marmuru" lubowelskiego, poddanego
obróbce rzeźbiarskiej juz w Krakowie przez tamtejszych artystów włoskich, możemy rozważać
w przypadku jeszcze przynajmniej kilkunastu nagrobków małopolskich. Był to bowiem materiał
odznaczający się walorami dekoracyjnymi równymi o wiele droższym wapieniom importowa-
nym z Węgier i Salzburga, a przy tym znacznie łatwiej dostępny dla szerszego kręgu klienteli
z południowej i centralnej Małopolski - dzięki bliskości usytuowanlajego złóz. Transport i dystry-
bucję ułatwiało dogodne położenie Starej Lubowli na ważnym historycznym szlaku handlowym
zw. węgierskim, wiodącym na północ krętą doliną Popradu przez Muszynę oraz Stary i Nowy
Sącz, a następnie doliną Dunajca do Tarnowa, Krakowa i dalej do Sandomierza".
29
odmiany wapieni „marmurowych" z okolic Chęcin i Kielc7 Powyższa argumentacja historyczno-
-materiałowa w pełni odpowiada wcześniejszym ustaleniom formalno-stylistycznym, z wyjąt-
kiem samej płyty figuralnej, odkutej z gruzłowego wapienia spiskiego, pochodzącego z oddziału
geologicznego jury środkowej. Ma on piękne, kontrastowe, czerwono-brunatne zabarwienie,
ze znacznie ciemniejszym od gruzłów zelazisto-ilastym lepiszczem, i teksturę usianą licznymi
brekcjami o nieregularnym układzie i grubości, wypełnionymi białym kalcytem. Opuszczone
dziś łomy usytuowane są kilka kilometrów na wschód od będącej centrum administracyjnym
starostwa spiskiego Starej Lubowli (słow. L'ubovńf), w trudno dostępnych miejscach na połu-
dniowych stokach góry Niemiecki Wierch (Nemecky vrch), między miejscowościami Podsadek
(dawniej: Sadka) i Chmielnica (w epoce nowożytnej używano niemieckiej nazwy Hobgarden
lub Hopgarten). Historyczna nazwa tego wzgórza - Marmon - związana jest w oczywisty
sposób z prowadzoną tu eksploatacją wapieni „marmurowych", a także rud manganu. Tę samą
nazwę nosił usytuowany w pobliżu folwark, lezący w granicach Chmielnicy8.
Wapień o identycznej barwie i teksturze odnajdujemy w kilku wysokiej klasy dziełach rzeź-
by renesansowej z terenu dawnych Górnych Węgier oraz centralnej i południowej Mało-
polski. Wykonano z niego znakomity nagrobek Gyórgya Seredyego (zm. 1557) w kościele
par. św. Idziego w Bardiowie (słow. Bardejov), fundacji zony, Polki, Katarzyny z Buczyńskich
(zm. 1561) (il. 9)9. Ten sam materiał odnajdujemy także w elementach figuralnych nieistnie-
jącego ołtarza św. Antoniego Opata i w pełnoplastycznym posągu Piotra Kmity Młodszego
(zm. 1553) z jego pomnika w katedrze wawelskiej (wzniesionego 1558, sumptem wdowy, Bar-
bary z Herburtów). Wszystkie wymienione zabytki, wraz z nagrobkiem Seredyego i jedną z płyt
inskrypcyjnych z zamku starościńskiego w Starej Lubowli (1555), Krzysztof J. Czyżewski związał
niedawno z wykształconym na Węgrzech i pracującym najprawdopodobniej na Spiszu anoni-
mowym rzeźbiarzem Mistrzem M. 5, (il. 10)10 Obecność lokalnie dostępnego „marmuru" lubo-
welskiego w dziełach tego artysty zdaje się wskazywać na usytuowaniejego pracowni właśnie
w pobliżu kamieniołomów w Starej Lubowli. Prestiżowe zlecenie krakowskie Mistrz M. 5. mógł
otrzymać dzięki bezpośrednim kontaktom z obiema fundatorkami.
Zastosowanie czerwono-brunatnego, biało uzylonego „marmuru" lubowelskiego, poddanego
obróbce rzeźbiarskiej juz w Krakowie przez tamtejszych artystów włoskich, możemy rozważać
w przypadku jeszcze przynajmniej kilkunastu nagrobków małopolskich. Był to bowiem materiał
odznaczający się walorami dekoracyjnymi równymi o wiele droższym wapieniom importowa-
nym z Węgier i Salzburga, a przy tym znacznie łatwiej dostępny dla szerszego kręgu klienteli
z południowej i centralnej Małopolski - dzięki bliskości usytuowanlajego złóz. Transport i dystry-
bucję ułatwiało dogodne położenie Starej Lubowli na ważnym historycznym szlaku handlowym
zw. węgierskim, wiodącym na północ krętą doliną Popradu przez Muszynę oraz Stary i Nowy
Sącz, a następnie doliną Dunajca do Tarnowa, Krakowa i dalej do Sandomierza".
29