Wschodu, jak „Iliada” dla Zachodu, jest po prostu upoetyzowaną historią
narodu od czasów legendarnych aż po wiek X. Ale historyczna pamięć perska
jest zupełnie różna od pamięci europejskiej i inaczej akcentuje zdarzenia. Mity
pierwotne, sprzed 4000 lat, zachowały świeżość barw i szczegółowość rysunku,
podczas gdy dzieje królów achemenidzkich i meteoryczne podboje Aleksandra
Wielkiego, jak również czyny władców hellenistycznych i królów partyjskich
szybko w tej pamięci się zatarły. W „Księdze Królów” po legendarnych księ-
ciach Iranu, niemal bezpośrednio, następuje Ardaszir, założyciel dynastii sasa-
nidzkiej. W Persji zawsze zresztą istniało osobliwe poczucie przeszłości: wyró-
żniano legendę (afsanek) i historię (terik), ale także opowieść (dastan), stano-
wiącą rzecz pośrednią pomiędzy baśnią a realnością, coś w rodzaju mitu. Otóż
właśnie opowieść — dastan w największym stopniu przechowała perską prze-
szłość. Dla nas, na tym miejscu, ważna jest przede wszystkim mitologia
i literatura oraz związana z nimi ikonografia perska, jako źródło poznania
dawnych militariów tego kraju. Najstarsze perskie miniatury sięgają wieku XIII
(choć istnieją dawniejsze zabytki malarstwa). Przez następne stulecia sztuka
malowania miniatur nieustannie rozwijała się, osiągając apogeum w okresie
szacha Abbasa Wielkiego na przełomie XVI i XVII stulecia, jej schyłek nastąpił
na przełomie XVIII i XIX wieku. Obok źródeł pisanych, właśnie malarstwo
miniaturowe, łączące idealizację ze znaczną wiernością szczegółu, jest nieoszaco-
waną skarbnicą wiadomości na temat perskiej broni. Rzecz przy tym oczywista,
że wspomniana „Księga Królów” była ilustrowana w każdej epoce podług
aktualnie obowiązującej mody, mimo że trafiały się próby archaizacji motywów.
Piękny egzemplarz tego eposu, z początków wieku XVII, zachował się w Biblio-
tece Czartoryskich w Krakowie, a jego miniatury podobnie jak inne miniatury
perskie tej kolekcji, posłużyły nam jako ilustracje. Niestety, okazów oryginalnej
broni perskiej z epok wcześniejszych niż wiek XVI zachowało się bardzo niewie-
le, tak że nie mamy w pełni możliwości porównania rzeczywistego oręża z wi-
zerunkami w miniaturach. Broń perska znajdująca się w pewnej liczbie
w zbiorach prywatnych i państwowych dzisiejszego Iranu, a przeważnie
w czołowych muzeach europejskich i amerykańskich (Londyn, Leningrad, Ber-
no, Nowy Jork), pochodzi z wieków od XVII do XX. Piękne okazy oręża
perskiego zachowały się w zbiorach polskich, wśród nich poszczególne sztuki
sięgają początków wieku XVII, kiedy to pomiędzy Polską a Persją istniały żywe
kontakty dyplomatyczne i handlowe. Wspólnym celem obu krajów było wów-
czas przeciwstawienie się podbojom imperialistycznej Turcji Osmańskiej. Broń
perska przybywała potem do Polski głównie w formie nabytków kolekcjoner-
skich w ciągu XIX i XX wieku. Jak wspomniano we wstępie wiele egzemplarzy
tej broni dostało się do Muzeum Narodowego w Krakowie wraz z legatem
Władysława Kościelskiego, który pod przybranym imieniem Sefera Paszy od-
grywał ważną rolę polityczną na dworze sułtana Abdul Azisa oraz na dworze
kedywa Ismaila w Egipcie, a był przy tym wielkim znawcą i zbieraczem dzieł
dawnej sztuki. Bogaty dział broni perskiej, pochodzącej z różnych źródeł, znaj-
duje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Tak więc, bez trudności

52