DOI article:
Rōmaios, Kōnstantinos Ath.: Ta esōterika kionokrana tou naou tōn Bassōn
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14282#0075
(58 Τά εσωτερικά κιονόκρανα τον ναοϋ των Βασσών ύπο Κ. Ρωμαίου.
ΑΕ 1914
έποιήθη το κιονάκρανον δεν είναι εΰκολον νά είπω-
μεν. Πάντως όμως δεν δυνάμεθα νά καταβώμεν
εις λίαν νεωτέρους χρόνους έστερημένους δημιουρ-
γικότητος καί λεπτότητος καλλιτεχνικής.
Ή κυοιωτάτη έκ των τροποποιήσεων ήτο ή τα-
πείνωσις τοΟ προς τά άνω τοξοειδούς πέρατος της
έλικος. Δεν είναι άναγκαΐον νά κρίνωμεν τώρα τις
επέτυχε περισσότερον, ό του" μαρμάρινου ή ό του
λίθινου κιονοκράνου καλλιτέχνης. Αλλ' είναι κα-
λόν νά άσχοληθώμεν εις την έρμηνείαν τοΟ ιδιά-
ζοντος τούτου χαρακτηριστικού του κιονοκράνου,
της τοξοποιήσεως δηλ. της έλικος, διότι μέχρι
τούδε δίδεται εις τό ©αινόμενον ή μάλλον άσύστα-
τος έξήγησις.
Έπϊ αρχαίου χεττιτικοΟ ανάγλυφου τοΰ Βο-
^Ιΐδζΐίδί ευρον άπεικονισμένον κιονόκρανον παρου-
σιάζον ψιλήν έξωτερικήν ομοιότητα και έκτοτε στε-
ρεοτύπως έππαναλαμβάνουσιν ό'τι Ό άρχιτέκτων
του ναου του Απόλλωνος έμιμήΟη τον τύπον τοΟ-
τον διατηρηθέντα μέχρι της εποχής του έν τη δυ-
τική Ελλάδι. Αλλά δεν είναι ή μεγαλυτέρα αδι-
κία τό νά νομίζεται, ό'τι Ό άρχιτέκτων τοιούτου
αριστουργήματος, είτε Ικτίνος ώνομάζετο είτε άλ-
λως, τόσην πτωχείαν μορφών είχε και τόσον άγο-
νον νουν, ώστε νά είναι ήναγκασμένος νά μιμηθή
πανάρχαιον τύπον λαθροβιοϋντα έν Αρκαδία; Ή
μήπως Ό τύπος ούτος είχε τινα ιερότητα άγνωστον;
Πολύ ευκόλως χάριν της έμπεδώσεως της ερμη-
νείας έλησμονήθη δ σπουδαιότατος πάντων παρά-
γων, το δημιουργικον πνεύμα του καλλιτέχνου,
από τοΟ οποίου είναι έξηρτημέναι, προκειμένου
περί μεγάλου έργου της έποχης, πασαι αί μορφαί
και διαστάσεις τοΟ συνόλου, τών μερών κα'ι των
ελαχίστων έτι λεπτομερειών. Δια τοΟτο θά ήτο
προτιμότερον άντι νά σπεύδωμεν νά εύρωμεν ό',τι
οί άρχαΐοι ήγνόουν, νά παρακολουθήσωμεν προσε-
κτικώς τον καλλιτέχνην έν αύτώ τώ έργω του.
Διότι ούτω μόνον διδασκόμενοι σαφώς περί τών
προβληθέντων ζητημάτων θά δυνηΟώμεν νά έννο-
σωμεν τάς έπιτευχθείσας λύσεις αύτών.
Αί διάφοροι μορφα'ι τροποποιούνται αναλόγως
τών συνθηκών και έν τω ναώ τών Βασσών αύται
και ασυνήθεις ήσαν και περίπλοκοι. Έν ποώτοις
ύπήρχον αί παραστάδες αί καταλήγουσαι εις ημι-
κίονας καϊ ό ιωνικός ρυθμός τούτων έ'πρεπε νά συν-
δυασθή μετά τοΟ κορινθιακοΟ τοΟ μοναδικοΟ κίονος
της στενής πλευράς. Επειδή αί δύο συστοιχίαι τών·
παραστάδων διαιρουσι την στοάν οχι μόνον κατά
μήκος εις τρία κλίτη κατά τον τρόπον τών κιονο-
στοιχιών άλλά και κατά πλάτος εις 12 χώρους,
έάν συναριθμήσωμεν και δύο εκ τοΰ αδύτου, οί.
ημικίονες έδει νά έχωσι κατά λογικήν ανάγκην και
κατά τά πλάγια μέτωπον. Τά πλάγια ταύτα μέ-
τωπα είδομεν ό'τι έξετελέσθησαν μόνον κατά τί>
ήμισυ, διότι δεν θά ήτο σύμφωνον προς τους λείους
τοίχους τών παραστάδων, έάν έπέστεφον αύτοϋς
τά εξέχοντα πέρατα τών ελίκων. Ή έξαίρεσις τών
γωνιαίων λοξών παραστάδων ύπηγορεύθη κατ' α-
νάγκην μεγαλυτέραν της συμμορφά)σεως τών ετε-
ρορρύθμων κιονοκράνων. Ούτω και τά τρία ταΰτα
ζητήματα έλύθησαν συμφώνως προς τον επικρα-
τούντα έν τη Ελληνική αρχιτεκτονική νόμον της
αύστηρας λογικής ακολουθίας.
Άλλ' ό καλλιτέχνης ώφειλε μετά ταύτα νά αν-
τιμετώπιση τό δυσκολώτατον πάντων πρόβλημα
τοϋ' ίωνικοΟ ρυθμοΟ, τήν παράστασιν μετώπων
κιονοκράνων, άτινα είναι κάθετα προς άλληλα. Τό
πρόβλημα τοΰτο έφερεν εις μεγάλην δυσχ_έρειαν
τους αρχιτέκτονας, οσάκις επρόκειτο νά έργασθώσι
κιονόκρανα γωνιαία έχοντα δύο τοιαύτα μέτωπα.
Και έπ' αύτοΰ του άριστουργήματος του ιωνικού
ρυθμού, του Ερεχθείου, και έπ'ι τοΟ ναϋδρίου της
Αθηνάς Νίκης ή δυσχέρεια δεν ύπερενικήθη τε-
λείως. Διότι τά κατά τό έτερον άκρον δυσαναλό-
γως έξέχοντα και άποτόμως καμπτάμενα πέρατα
τών ελίκων δεν έμποιοΰσιν εύχάριστον έντύπωσιν
και έπ'ι της δ'λης φαιδρας εικόνος φαίνονται ώς απο-
τέλεσμα λυπηράς βίας.Έν δέ τώ ναφ τοΟ Απόλ-
λωνος τό πρόβλημα παρουσιάζετο ΰπό χειρίστην
μορφήν, διότι οχι μόνον τά γωνιαία άλλά πάντα
και οχι μετά δύο άλλά μετά τριών έκαστον μετώ-
πων έδει νά κοσμηθώσιν.
Έν τώ βιβλίω αύτου ό ΌαπΒ σελ. 310 κε.,
όρθώς έξέθηκε τά κατά τό πρόβλημα τοΰτο. Οί
άρχαΐοι έπέτυχον τήν άρίστην δυνατήν λύσιν πα-
ριστώντες τάς συναντωμένας έλικας υποχωρούσας
άμοιβαίως κατά γωνίαν 45°. Κατά τήν άρχαϊκήν
έποχήν, ό'τε τά κιονόκρανα ήσαν μακρά και οί
δΐθαλμοί τούτων άπεϊχον κατά πολύ άλλήλων,
κατ' άνάγκην τά κατά τήν γωνίαν συμπίπτοντα
ΑΕ 1914
έποιήθη το κιονάκρανον δεν είναι εΰκολον νά είπω-
μεν. Πάντως όμως δεν δυνάμεθα νά καταβώμεν
εις λίαν νεωτέρους χρόνους έστερημένους δημιουρ-
γικότητος καί λεπτότητος καλλιτεχνικής.
Ή κυοιωτάτη έκ των τροποποιήσεων ήτο ή τα-
πείνωσις τοΟ προς τά άνω τοξοειδούς πέρατος της
έλικος. Δεν είναι άναγκαΐον νά κρίνωμεν τώρα τις
επέτυχε περισσότερον, ό του" μαρμάρινου ή ό του
λίθινου κιονοκράνου καλλιτέχνης. Αλλ' είναι κα-
λόν νά άσχοληθώμεν εις την έρμηνείαν τοΟ ιδιά-
ζοντος τούτου χαρακτηριστικού του κιονοκράνου,
της τοξοποιήσεως δηλ. της έλικος, διότι μέχρι
τούδε δίδεται εις τό ©αινόμενον ή μάλλον άσύστα-
τος έξήγησις.
Έπϊ αρχαίου χεττιτικοΟ ανάγλυφου τοΰ Βο-
^Ιΐδζΐίδί ευρον άπεικονισμένον κιονόκρανον παρου-
σιάζον ψιλήν έξωτερικήν ομοιότητα και έκτοτε στε-
ρεοτύπως έππαναλαμβάνουσιν ό'τι Ό άρχιτέκτων
του ναου του Απόλλωνος έμιμήΟη τον τύπον τοΟ-
τον διατηρηθέντα μέχρι της εποχής του έν τη δυ-
τική Ελλάδι. Αλλά δεν είναι ή μεγαλυτέρα αδι-
κία τό νά νομίζεται, ό'τι Ό άρχιτέκτων τοιούτου
αριστουργήματος, είτε Ικτίνος ώνομάζετο είτε άλ-
λως, τόσην πτωχείαν μορφών είχε και τόσον άγο-
νον νουν, ώστε νά είναι ήναγκασμένος νά μιμηθή
πανάρχαιον τύπον λαθροβιοϋντα έν Αρκαδία; Ή
μήπως Ό τύπος ούτος είχε τινα ιερότητα άγνωστον;
Πολύ ευκόλως χάριν της έμπεδώσεως της ερμη-
νείας έλησμονήθη δ σπουδαιότατος πάντων παρά-
γων, το δημιουργικον πνεύμα του καλλιτέχνου,
από τοΟ οποίου είναι έξηρτημέναι, προκειμένου
περί μεγάλου έργου της έποχης, πασαι αί μορφαί
και διαστάσεις τοΟ συνόλου, τών μερών κα'ι των
ελαχίστων έτι λεπτομερειών. Δια τοΟτο θά ήτο
προτιμότερον άντι νά σπεύδωμεν νά εύρωμεν ό',τι
οί άρχαΐοι ήγνόουν, νά παρακολουθήσωμεν προσε-
κτικώς τον καλλιτέχνην έν αύτώ τώ έργω του.
Διότι ούτω μόνον διδασκόμενοι σαφώς περί τών
προβληθέντων ζητημάτων θά δυνηΟώμεν νά έννο-
σωμεν τάς έπιτευχθείσας λύσεις αύτών.
Αί διάφοροι μορφα'ι τροποποιούνται αναλόγως
τών συνθηκών και έν τω ναώ τών Βασσών αύται
και ασυνήθεις ήσαν και περίπλοκοι. Έν ποώτοις
ύπήρχον αί παραστάδες αί καταλήγουσαι εις ημι-
κίονας καϊ ό ιωνικός ρυθμός τούτων έ'πρεπε νά συν-
δυασθή μετά τοΟ κορινθιακοΟ τοΟ μοναδικοΟ κίονος
της στενής πλευράς. Επειδή αί δύο συστοιχίαι τών·
παραστάδων διαιρουσι την στοάν οχι μόνον κατά
μήκος εις τρία κλίτη κατά τον τρόπον τών κιονο-
στοιχιών άλλά και κατά πλάτος εις 12 χώρους,
έάν συναριθμήσωμεν και δύο εκ τοΰ αδύτου, οί.
ημικίονες έδει νά έχωσι κατά λογικήν ανάγκην και
κατά τά πλάγια μέτωπον. Τά πλάγια ταύτα μέ-
τωπα είδομεν ό'τι έξετελέσθησαν μόνον κατά τί>
ήμισυ, διότι δεν θά ήτο σύμφωνον προς τους λείους
τοίχους τών παραστάδων, έάν έπέστεφον αύτοϋς
τά εξέχοντα πέρατα τών ελίκων. Ή έξαίρεσις τών
γωνιαίων λοξών παραστάδων ύπηγορεύθη κατ' α-
νάγκην μεγαλυτέραν της συμμορφά)σεως τών ετε-
ρορρύθμων κιονοκράνων. Ούτω και τά τρία ταΰτα
ζητήματα έλύθησαν συμφώνως προς τον επικρα-
τούντα έν τη Ελληνική αρχιτεκτονική νόμον της
αύστηρας λογικής ακολουθίας.
Άλλ' ό καλλιτέχνης ώφειλε μετά ταύτα νά αν-
τιμετώπιση τό δυσκολώτατον πάντων πρόβλημα
τοϋ' ίωνικοΟ ρυθμοΟ, τήν παράστασιν μετώπων
κιονοκράνων, άτινα είναι κάθετα προς άλληλα. Τό
πρόβλημα τοΰτο έφερεν εις μεγάλην δυσχ_έρειαν
τους αρχιτέκτονας, οσάκις επρόκειτο νά έργασθώσι
κιονόκρανα γωνιαία έχοντα δύο τοιαύτα μέτωπα.
Και έπ' αύτοΰ του άριστουργήματος του ιωνικού
ρυθμού, του Ερεχθείου, και έπ'ι τοΟ ναϋδρίου της
Αθηνάς Νίκης ή δυσχέρεια δεν ύπερενικήθη τε-
λείως. Διότι τά κατά τό έτερον άκρον δυσαναλό-
γως έξέχοντα και άποτόμως καμπτάμενα πέρατα
τών ελίκων δεν έμποιοΰσιν εύχάριστον έντύπωσιν
και έπ'ι της δ'λης φαιδρας εικόνος φαίνονται ώς απο-
τέλεσμα λυπηράς βίας.Έν δέ τώ ναφ τοΟ Απόλ-
λωνος τό πρόβλημα παρουσιάζετο ΰπό χειρίστην
μορφήν, διότι οχι μόνον τά γωνιαία άλλά πάντα
και οχι μετά δύο άλλά μετά τριών έκαστον μετώ-
πων έδει νά κοσμηθώσιν.
Έν τώ βιβλίω αύτου ό ΌαπΒ σελ. 310 κε.,
όρθώς έξέθηκε τά κατά τό πρόβλημα τοΰτο. Οί
άρχαΐοι έπέτυχον τήν άρίστην δυνατήν λύσιν πα-
ριστώντες τάς συναντωμένας έλικας υποχωρούσας
άμοιβαίως κατά γωνίαν 45°. Κατά τήν άρχαϊκήν
έποχήν, ό'τε τά κιονόκρανα ήσαν μακρά και οί
δΐθαλμοί τούτων άπεϊχον κατά πολύ άλλήλων,
κατ' άνάγκην τά κατά τήν γωνίαν συμπίπτοντα