DOI article:
Philadelpheus, Alexandros: Christianika mnēmeia Nikopoleōs
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14282#0260
Χριστιανικά μνημεία Νικοπόλεως- ύπδ Ά. Φιλαδελφέως. 253
Α Ε 1914
VII), έξ οδ πασιφανώς συνάγεται, δτι οί τέσσαρες
ούτοι κίονες ύπεβάσταζον άνωθεν τον κεντρικδν
τρονλλον, ώς έν πολυαρι'θμοις δμοιοσχήμοις ναοΐς.
Παραπλεύρως μάλιστα της βάσεως VI εύρέθη χα-
μαί κείμενος ό κίων XII, όστις δεικνύει ήμΐν θαυ-
μασίως τήν παράδοξον ταύτην στερέωσιν. Προϊού-
σης δέ της ανασκαφής απεκαλύφθη μεταξύ των
προ της μεγάλης άψΐδος (Α) κιόνων τούτων ημι-
κυκλική μαρμάρινη βάσις, ήτις ουδέν άλλο έστίν
ή αυτό τό ίερον βήμα (Ε), δπερ έξετείνετο εκατέ-
ρωθεν προς τους πλευρικούς του ναου τοίχους, ώς
έμφαίτεται έκ τών καθέτων βαθέως κεχαραγμένων
γραμμών (XXII). Βραδύτερον άπεκαλύφθη καϊ ό
κιων, έφ' οδ έστηρίζετο ή ιερά τράπεζα, ής εύρέθη
παραπλεύρως ή μεγάλη όρθογωνίως και έπιμελώς
κατειργασμένη λίθινη πλαζ (ίδ. φωτ. εϊκ. 2, III
και IV έν σχ. κατόψεως Δ).
Συγχρόνως άπεκαλύπτοντο ολόκληρος ή μεγάλη
άψίς και αί πλενρικαι κόγχαι, αί φέρουσαι έ'κπαλαι
το όνομα τής Προθέσεως και του Διακονικού έν τη
Όρθοδόξω Εκκλησία (είκ. 2 VIII και XIII). Άλλα
παραπλεύρως και έγκαρσίως προς ταύτας ύπάρ-
χουσι και έτι μικρότεραι κόγγαι, ώς είθισται έτι
καϊ νυν έν πλείστοις χριστιανικοΐς ναοΐς.
Σκάψαντες δ' είτα προς το Δ μέρος, ό'που ό Νάρ"
θηξ μετά του Κωδωνοστασίου, άπεκαλύφθησαν έν
πρώτοις δύο έτι βάσεις κιόνων, ών ομίος ό μεν πυ-
ρήν ήν τετράγωνος, ή δ' έπένδυσις, ώς και τών
λοιπών, στρογγύλη. Οί δύο ούτοι ττενσοί, ώς έκα-
λουντο παρά Βυζαντίνοις οί τετράγωνοι κίονες (ρϊ-
Ιϊθγβ), εϊνε έκτισμένοι, ώς ή λίθινη έπένδυσις, δηλ.
διά ορθογωνίων λίθων, σιδηροΐς συνδέσυ,οις συνε-
χομένων και οιά πλίνθί,ον. Ιο παρόν σχήμα δει-
κνύει τήν κατασκευήν ένίων τοιούτων (είκ. 4).
Οί σύνδεσμοι ούτοι είνε άπλώς επιμήκεις άνευ
εγκαρσίων κεραιών, ώς τά γνωστά παρά τοις άρ-
χαίοις σχήματα: Η Η παρόμοια, μόνον δε
κάμπονται καθέτως ρ-1 εϊς τάς οπάς τών Λίθων,
όπου στερεοΟνται διά μολύβδου.
Έπί τών πενσών και κιόνων τούτων έστηρίζοντο
τόξα, ώς έμφαίνεται έκ του σωζομένου έν μέρει
παρά τον Νάρθηκα καϊ έκ τών ιχνών έπί τών τοί-
χων εκατέρωθεν τής μεγάλης άψΐδος τών έδρα-
στηρίων τών τόξων λίθων, οί'τινες άποτελοΰσι τήν
καλουμένην γένεσιν ή γέννηοιν |η&ϊ88&ηοθ (Ιβ Γ&γο,
Είκ. 4.
XVIII και XIX). Πιθανόν έπί τών τόξων τούτων
νά έστηρίζετο νπερωον ή γυναικωνΐτις, ώς καλεί-
ται τοΰτο παρά τοις ορθοδόξοις, διότι άπέναντι έπί
τοΟ σωζομένου μεσημβρινοί) τοίχου ύπάρχουσιν
άντίστοιχοι εις το υ ψ ο ς τών τόξων όπαί (πρβ. είκ.
2 χχ). "
Προς Δ δέ και ακριβώς έπί του άξονος του ναοΟ
άπεκαλύφθησαν $ΰο Φνραι, ή μία παραλλήλως τής
έτέρας (είκ. I Σ. Ψ), ών ή μία είνε τοΟ Νάρθηκος,
ή δ' ετέρα, ή κυρία του ναου είσοδος, κατά τι τής
πρώτης μεγαλειτέρα, μετά μαρμάρινου κατωφλίου,
μήκ. 116, πλάτ. 00"8. Παραπλεύρως δέ εκατέ-
ρωθεν δύο μικρότεραι προς Β και Ν ϋ·ύραι (ΡΠ),
άπέχουσαι περί τό 1/23 από του τοίχου,τοΟ χωρί-
ζοντος τον κυρίως ναόν άπο του νάρθηκος. Επί τών
αυτών πλευρικών τοίχων ύπάρχουσιν άνά (5υο πα-
ράθυρα. Σώζονται δηλ. μόνον τά του μεσημβρινού
τοίχου, διότι ό βόρειος, ώς ανωτέρω είπομεν, τε-
λείως κατέπεσε. Τών παραθύρων τούτων τό άνοι-
γμα είνε όρθογωνικόν, ώς βλέπει τις £ν είκ. 2 IX
και ούχί άνωθεν άψιδωτόν, ώς θ' άνέμενέ τις έν
ναώ Βυζαντινά». Τοιαύτη ή έσωτερική του ναοΟ
διαρρύθμισις, οία έκ τής ανασκαφής σαφώς απε-
δείχθη. "Ηδη άς έξετάσωμεν τήν έξωτερικήν αυτής
όψιν :
Αύτη παρουσιάζει τον τύπον τών βυζαντινών
ναών τής άνω μνησθείσης ιστορικής περιόδου, οπότε
έγίνετο χρήσις μικτή λίϋ·ου και κεράμου, τής τε-
λευταίας διατεθειμένης κατά ζώνας οριζοντίους,
άνά ώρισμένα διαστήματα, κατά σύστημα όπερ
Α Ε 1914
VII), έξ οδ πασιφανώς συνάγεται, δτι οί τέσσαρες
ούτοι κίονες ύπεβάσταζον άνωθεν τον κεντρικδν
τρονλλον, ώς έν πολυαρι'θμοις δμοιοσχήμοις ναοΐς.
Παραπλεύρως μάλιστα της βάσεως VI εύρέθη χα-
μαί κείμενος ό κίων XII, όστις δεικνύει ήμΐν θαυ-
μασίως τήν παράδοξον ταύτην στερέωσιν. Προϊού-
σης δέ της ανασκαφής απεκαλύφθη μεταξύ των
προ της μεγάλης άψΐδος (Α) κιόνων τούτων ημι-
κυκλική μαρμάρινη βάσις, ήτις ουδέν άλλο έστίν
ή αυτό τό ίερον βήμα (Ε), δπερ έξετείνετο εκατέ-
ρωθεν προς τους πλευρικούς του ναου τοίχους, ώς
έμφαίτεται έκ τών καθέτων βαθέως κεχαραγμένων
γραμμών (XXII). Βραδύτερον άπεκαλύφθη καϊ ό
κιων, έφ' οδ έστηρίζετο ή ιερά τράπεζα, ής εύρέθη
παραπλεύρως ή μεγάλη όρθογωνίως και έπιμελώς
κατειργασμένη λίθινη πλαζ (ίδ. φωτ. εϊκ. 2, III
και IV έν σχ. κατόψεως Δ).
Συγχρόνως άπεκαλύπτοντο ολόκληρος ή μεγάλη
άψίς και αί πλενρικαι κόγχαι, αί φέρουσαι έ'κπαλαι
το όνομα τής Προθέσεως και του Διακονικού έν τη
Όρθοδόξω Εκκλησία (είκ. 2 VIII και XIII). Άλλα
παραπλεύρως και έγκαρσίως προς ταύτας ύπάρ-
χουσι και έτι μικρότεραι κόγγαι, ώς είθισται έτι
καϊ νυν έν πλείστοις χριστιανικοΐς ναοΐς.
Σκάψαντες δ' είτα προς το Δ μέρος, ό'που ό Νάρ"
θηξ μετά του Κωδωνοστασίου, άπεκαλύφθησαν έν
πρώτοις δύο έτι βάσεις κιόνων, ών ομίος ό μεν πυ-
ρήν ήν τετράγωνος, ή δ' έπένδυσις, ώς και τών
λοιπών, στρογγύλη. Οί δύο ούτοι ττενσοί, ώς έκα-
λουντο παρά Βυζαντίνοις οί τετράγωνοι κίονες (ρϊ-
Ιϊθγβ), εϊνε έκτισμένοι, ώς ή λίθινη έπένδυσις, δηλ.
διά ορθογωνίων λίθων, σιδηροΐς συνδέσυ,οις συνε-
χομένων και οιά πλίνθί,ον. Ιο παρόν σχήμα δει-
κνύει τήν κατασκευήν ένίων τοιούτων (είκ. 4).
Οί σύνδεσμοι ούτοι είνε άπλώς επιμήκεις άνευ
εγκαρσίων κεραιών, ώς τά γνωστά παρά τοις άρ-
χαίοις σχήματα: Η Η παρόμοια, μόνον δε
κάμπονται καθέτως ρ-1 εϊς τάς οπάς τών Λίθων,
όπου στερεοΟνται διά μολύβδου.
Έπί τών πενσών και κιόνων τούτων έστηρίζοντο
τόξα, ώς έμφαίνεται έκ του σωζομένου έν μέρει
παρά τον Νάρθηκα καϊ έκ τών ιχνών έπί τών τοί-
χων εκατέρωθεν τής μεγάλης άψΐδος τών έδρα-
στηρίων τών τόξων λίθων, οί'τινες άποτελοΰσι τήν
καλουμένην γένεσιν ή γέννηοιν |η&ϊ88&ηοθ (Ιβ Γ&γο,
Είκ. 4.
XVIII και XIX). Πιθανόν έπί τών τόξων τούτων
νά έστηρίζετο νπερωον ή γυναικωνΐτις, ώς καλεί-
ται τοΰτο παρά τοις ορθοδόξοις, διότι άπέναντι έπί
τοΟ σωζομένου μεσημβρινοί) τοίχου ύπάρχουσιν
άντίστοιχοι εις το υ ψ ο ς τών τόξων όπαί (πρβ. είκ.
2 χχ). "
Προς Δ δέ και ακριβώς έπί του άξονος του ναοΟ
άπεκαλύφθησαν $ΰο Φνραι, ή μία παραλλήλως τής
έτέρας (είκ. I Σ. Ψ), ών ή μία είνε τοΟ Νάρθηκος,
ή δ' ετέρα, ή κυρία του ναου είσοδος, κατά τι τής
πρώτης μεγαλειτέρα, μετά μαρμάρινου κατωφλίου,
μήκ. 116, πλάτ. 00"8. Παραπλεύρως δέ εκατέ-
ρωθεν δύο μικρότεραι προς Β και Ν ϋ·ύραι (ΡΠ),
άπέχουσαι περί τό 1/23 από του τοίχου,τοΟ χωρί-
ζοντος τον κυρίως ναόν άπο του νάρθηκος. Επί τών
αυτών πλευρικών τοίχων ύπάρχουσιν άνά (5υο πα-
ράθυρα. Σώζονται δηλ. μόνον τά του μεσημβρινού
τοίχου, διότι ό βόρειος, ώς ανωτέρω είπομεν, τε-
λείως κατέπεσε. Τών παραθύρων τούτων τό άνοι-
γμα είνε όρθογωνικόν, ώς βλέπει τις £ν είκ. 2 IX
και ούχί άνωθεν άψιδωτόν, ώς θ' άνέμενέ τις έν
ναώ Βυζαντινά». Τοιαύτη ή έσωτερική του ναοΟ
διαρρύθμισις, οία έκ τής ανασκαφής σαφώς απε-
δείχθη. "Ηδη άς έξετάσωμεν τήν έξωτερικήν αυτής
όψιν :
Αύτη παρουσιάζει τον τύπον τών βυζαντινών
ναών τής άνω μνησθείσης ιστορικής περιόδου, οπότε
έγίνετο χρήσις μικτή λίϋ·ου και κεράμου, τής τε-
λευταίας διατεθειμένης κατά ζώνας οριζοντίους,
άνά ώρισμένα διαστήματα, κατά σύστημα όπερ