DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: Palaia Christianikē Basilikē Ilisou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14366#0014
ΑΕ 1!)1»
2; γενική αποψις τών &εμελίων της άνευρε&είαης Βασιλικής τον Ίλιοαοϋ
τούτου ενηργήσαμεν κατά δεκέμβριον τοΟ έτους
191(5 και κατά υ,άϊον του επομένου ετου^ 1917
ι ι
6 συγγραφεύς, ταΰτα < !1Θ 110118 ΪΟΙΙΙΊΙΪΓΟΙΙΙ ηΐΐβ (1θ8 ίηάϊοββ»
(σελ. 2). Τα άρχαϊα όμως χριστιανιχά μνημεία τών κυρίως ελληνι-
κών '/ωρών εΐνε εντελώς ανεξέταστα, ή μεθοδική δε κατάταξις
τών έν τοις οιαφόροις Μουσείο;: της Ελλάδος (Αθηνών, Θηβών,
Τεγέας, Έλευσϊνος, Χαιρώνειας, Δελφών, Β'όλου, Άλμυροΰ, Όλυμ-
πίας χ. ά.) άποκειμένων παλαιοχριστιανικών αρχιτεκτονικών και δια-
κοσμητικών μελών, ων έγένετο, ο>ς εν παρόδιο, απλή μόνον μνεία
ϋπ' αρχαιολόγων μέχρι τούδε {βλέπε σχετι/.ήν βιβλιογραφίαν παρά
ΜΪΙΙθί, ε. άν. σελ. 1-2), και ή βαθμιαία δια σκαφικής έρεύνης άνεύ-
ρεσις και ο προσδιορισμός τών μνημείων, εις α ταύτα άνήκουσι, δύ-
νανται πολλάς εσφαλμένα; περί της εν Ελλάδι χριστιανικής τέχνης
και τών επιδράσεων αυτής γνώμας, αϊ'τινες εκλαμβάνονται σήμερον
<!>ς αξιώματα, ν' άναιρέσωσιν. Έν ταϊς χώραις της κυρίως "Ελλάδος
κρύπτονται Οπό την γην άληθή κέντρα παλαιοχριστιανικής τέχνης
δυνάμενα να χαρακτηρισθώσιν ώς παράλληλα και αυτών τών μικρα-
σιατικών και συριακών άπό του Δ'. μέχρι τών. μέσων τσΰ τ/'. αιώνος,
δτε άρχονται αί σλαυϊκαί έπιδρομαί, έν ταϊς έλληνικαϊς χώραις συνε-
τελέσθη η πάλη χριστιανισμού και εΐδωλολατρείας, οί δέ χριστιανοί
έζήτησαν και δια της τέχνης να έπι6λ7]θώσιν αί κατά καιρούς βαρβα-
ρικά! έπιδρομαί, ων ένεκα άκμάζουσαι πόλεις ήρειποίθησαν, άλλα και
ό θρησκευτικός φανατισμός τών χριστιανικών αιρέσεων και της εΐκονομα-
χικής περιόδου, περί τών όποιων δεν ϊχομεν εισέτι ακριβή γνώσιν,
συνετέλεσαν να έγκαταλειφΟώσι μεγάλα χριστιανικά μνημεία, άτινα
βαθμηδόν αποκαλύπτονται εις ήμάς κατά τύχην (πρβλ. τάς εσχάτως
προελθούσας εις φώς μεγάλας Βασιλικά; έν Νικοπόλει, Α β 1916 σελ.
33 κ. έ., έν Δημητριάδι, ΠΑΒ 1907, σ. 172 κ. έ., έν Ν. Άγχιάλω
παρά τόν Άλμύρόν, έν Βζ. XXI (1912) σ. 136 κ. έ. 165, έν Υπάτη,
Δ1Ε.1917, σ. 442 και άλλ. Βλέπε τά μνημονευόμενα και υπό ΜΠΙβΙ,
εν. ά. ϊριστ. μνημεία "Αργούς, Μαντινείας, Όλυμπίας, κ. ά.). Εϊς
τά παλαιοχριστιανικά ταΰτα μνημεία ουδείς έστρεψε την προσο/ην
μέχρι τοϋδε, ουδείς συνεσ/έτισε ταΰτα προς τάς φιλολογικάς πη-
γάς, ό'σαι δίδονται εις ήμάς περί Μητροπόλεων, μαρτύρων τής χριστ,
πίστεως, έκκλησ. αξιωμάτων εκλιπόντων κατά τους Βυζαντινούς χρό-
νους κ. ά. ίνα παραβάλη ύστερον τά μνημεία ταΰτα προς τά άπό
τοΰ θ'. αιώνος βυζαντινά, τά ιστάμενα μόνον ώς ποός τάς διακοσμή-
σεις υπό άραβικάς επιδράσεις και έξελέγξη την ορθότητα τών μέχρι
τοΰδε έξενεχθεισών γνωμών. Συστηματική αελέτη περί χριστιανικής
εις περιωρισμένην πάντοτε κλίμακα 1, άνάλογον
προς τά παρασχεθέντα εις ήμα.ς μέσα, το αποτέλε-
σμα δέ της έρεΰνης ημών ταύτης έκθέτομεν εν-
ταύθα, επιφυλασσόμενοι εις προσεχή μελέτην νά
συμπληρώσωμεν δ,τι μέλλουσα σκαφική έρευνα
Οά παρουσίαση.
Α'. Περιγραφή τών θεμελίων
τοΰ μνημείου.
Έκ του χριστιανικού κτίσματος, τοΟ άποκαλυ-
φΟέντος κατά την έξερεύνησιν τοΰ έπι της νησίδος
του Ίλισου χώρου, διασώζονται σήμερον τά θεμέ-
λια δρομικού ΝαοΟ ή Βασιλικής μετά προσκτισμά-
των, ώς παρατηρεί Ό αναγνώστης εις τάς δύο πα-
ρατεΟείσας γενικάς απόψεις (εΐκ. 1 και 2) καϊ εις
την ύπο του άρχιτέκτονος Α. Όρλάνδου σχέδια-
σΟεϊσαν γενικήν κάτοψιν αύτοΰ (εϊκ. 3). Ή Βασι-
λική αυτη, ής τά θεμέλια είνε δι' άργών λίθων
και άσβεστοκονιάματος έκτισμένα 3, ε/ει τρία κλί-
ελληνικής σχολής τότε μόνον δύναται νά θειορηθή πλήρης, όταν εις
αυτήν συμπεριληφθώσι και τά πρό τοΰ Θ '. αιώνος μνημεία, ως απα-
ραίτητος προυπόθεσις τών Βυζαντινών και εις τό σημεϊον τοΰτο σκο-
πον έχει νά στρέψη τήν προσοχήν ή παρούσα μελέτη, ήν Ιλπίζοαεν
ν' ακολουθήσωσιν αί περί Νικοπόλεως, Άλμυροΰ και Δημητριάδος
προσεχείς εργασίαι.
1 Βλέπε άγγελίαν τών ανασκαφών έν ΑΕ 1917, σελ. 106.
2 Ή τοι/οδομία τών διασωθέντων θεμελίων της Βασιλικής έχει
έκτελεσθή κατά τον συνήθη και εις ρωμαϊκούς χρόνους τρόπον, τόν
διατηρηθέντα μέχρις ημών (ορΐ!8 ίΐΙΟβΠΐΙΙΙΐ), ήτοι εϊνε τοιχοδομία
δι' άκονονίστων ή άργών λίΟο>ν μετ' άσβεστου και άμμου συνδεόμενο»,
<!>ς συνη'Οιζον τοιαύτην και οί Ρωμαίοι εις θεμέλια κτισμάτων ή δι'
ευτελέστερα οικοόομηματα, άτινα έκάλυπτον μετά ταΰτα έξωτερικώς
2; γενική αποψις τών &εμελίων της άνευρε&είαης Βασιλικής τον Ίλιοαοϋ
τούτου ενηργήσαμεν κατά δεκέμβριον τοΟ έτους
191(5 και κατά υ,άϊον του επομένου ετου^ 1917
ι ι
6 συγγραφεύς, ταΰτα < !1Θ 110118 ΪΟΙΙΙΊΙΪΓΟΙΙΙ ηΐΐβ (1θ8 ίηάϊοββ»
(σελ. 2). Τα άρχαϊα όμως χριστιανιχά μνημεία τών κυρίως ελληνι-
κών '/ωρών εΐνε εντελώς ανεξέταστα, ή μεθοδική δε κατάταξις
τών έν τοις οιαφόροις Μουσείο;: της Ελλάδος (Αθηνών, Θηβών,
Τεγέας, Έλευσϊνος, Χαιρώνειας, Δελφών, Β'όλου, Άλμυροΰ, Όλυμ-
πίας χ. ά.) άποκειμένων παλαιοχριστιανικών αρχιτεκτονικών και δια-
κοσμητικών μελών, ων έγένετο, ο>ς εν παρόδιο, απλή μόνον μνεία
ϋπ' αρχαιολόγων μέχρι τούδε {βλέπε σχετι/.ήν βιβλιογραφίαν παρά
ΜΪΙΙθί, ε. άν. σελ. 1-2), και ή βαθμιαία δια σκαφικής έρεύνης άνεύ-
ρεσις και ο προσδιορισμός τών μνημείων, εις α ταύτα άνήκουσι, δύ-
νανται πολλάς εσφαλμένα; περί της εν Ελλάδι χριστιανικής τέχνης
και τών επιδράσεων αυτής γνώμας, αϊ'τινες εκλαμβάνονται σήμερον
<!>ς αξιώματα, ν' άναιρέσωσιν. Έν ταϊς χώραις της κυρίως "Ελλάδος
κρύπτονται Οπό την γην άληθή κέντρα παλαιοχριστιανικής τέχνης
δυνάμενα να χαρακτηρισθώσιν ώς παράλληλα και αυτών τών μικρα-
σιατικών και συριακών άπό του Δ'. μέχρι τών. μέσων τσΰ τ/'. αιώνος,
δτε άρχονται αί σλαυϊκαί έπιδρομαί, έν ταϊς έλληνικαϊς χώραις συνε-
τελέσθη η πάλη χριστιανισμού και εΐδωλολατρείας, οί δέ χριστιανοί
έζήτησαν και δια της τέχνης να έπι6λ7]θώσιν αί κατά καιρούς βαρβα-
ρικά! έπιδρομαί, ων ένεκα άκμάζουσαι πόλεις ήρειποίθησαν, άλλα και
ό θρησκευτικός φανατισμός τών χριστιανικών αιρέσεων και της εΐκονομα-
χικής περιόδου, περί τών όποιων δεν ϊχομεν εισέτι ακριβή γνώσιν,
συνετέλεσαν να έγκαταλειφΟώσι μεγάλα χριστιανικά μνημεία, άτινα
βαθμηδόν αποκαλύπτονται εις ήμάς κατά τύχην (πρβλ. τάς εσχάτως
προελθούσας εις φώς μεγάλας Βασιλικά; έν Νικοπόλει, Α β 1916 σελ.
33 κ. έ., έν Δημητριάδι, ΠΑΒ 1907, σ. 172 κ. έ., έν Ν. Άγχιάλω
παρά τόν Άλμύρόν, έν Βζ. XXI (1912) σ. 136 κ. έ. 165, έν Υπάτη,
Δ1Ε.1917, σ. 442 και άλλ. Βλέπε τά μνημονευόμενα και υπό ΜΠΙβΙ,
εν. ά. ϊριστ. μνημεία "Αργούς, Μαντινείας, Όλυμπίας, κ. ά.). Εϊς
τά παλαιοχριστιανικά ταΰτα μνημεία ουδείς έστρεψε την προσο/ην
μέχρι τοϋδε, ουδείς συνεσ/έτισε ταΰτα προς τάς φιλολογικάς πη-
γάς, ό'σαι δίδονται εις ήμάς περί Μητροπόλεων, μαρτύρων τής χριστ,
πίστεως, έκκλησ. αξιωμάτων εκλιπόντων κατά τους Βυζαντινούς χρό-
νους κ. ά. ίνα παραβάλη ύστερον τά μνημεία ταΰτα προς τά άπό
τοΰ θ'. αιώνος βυζαντινά, τά ιστάμενα μόνον ώς ποός τάς διακοσμή-
σεις υπό άραβικάς επιδράσεις και έξελέγξη την ορθότητα τών μέχρι
τοΰδε έξενεχθεισών γνωμών. Συστηματική αελέτη περί χριστιανικής
εις περιωρισμένην πάντοτε κλίμακα 1, άνάλογον
προς τά παρασχεθέντα εις ήμα.ς μέσα, το αποτέλε-
σμα δέ της έρεΰνης ημών ταύτης έκθέτομεν εν-
ταύθα, επιφυλασσόμενοι εις προσεχή μελέτην νά
συμπληρώσωμεν δ,τι μέλλουσα σκαφική έρευνα
Οά παρουσίαση.
Α'. Περιγραφή τών θεμελίων
τοΰ μνημείου.
Έκ του χριστιανικού κτίσματος, τοΟ άποκαλυ-
φΟέντος κατά την έξερεύνησιν τοΰ έπι της νησίδος
του Ίλισου χώρου, διασώζονται σήμερον τά θεμέ-
λια δρομικού ΝαοΟ ή Βασιλικής μετά προσκτισμά-
των, ώς παρατηρεί Ό αναγνώστης εις τάς δύο πα-
ρατεΟείσας γενικάς απόψεις (εΐκ. 1 και 2) καϊ εις
την ύπο του άρχιτέκτονος Α. Όρλάνδου σχέδια-
σΟεϊσαν γενικήν κάτοψιν αύτοΰ (εϊκ. 3). Ή Βασι-
λική αυτη, ής τά θεμέλια είνε δι' άργών λίθων
και άσβεστοκονιάματος έκτισμένα 3, ε/ει τρία κλί-
ελληνικής σχολής τότε μόνον δύναται νά θειορηθή πλήρης, όταν εις
αυτήν συμπεριληφθώσι και τά πρό τοΰ Θ '. αιώνος μνημεία, ως απα-
ραίτητος προυπόθεσις τών Βυζαντινών και εις τό σημεϊον τοΰτο σκο-
πον έχει νά στρέψη τήν προσοχήν ή παρούσα μελέτη, ήν Ιλπίζοαεν
ν' ακολουθήσωσιν αί περί Νικοπόλεως, Άλμυροΰ και Δημητριάδος
προσεχείς εργασίαι.
1 Βλέπε άγγελίαν τών ανασκαφών έν ΑΕ 1917, σελ. 106.
2 Ή τοι/οδομία τών διασωθέντων θεμελίων της Βασιλικής έχει
έκτελεσθή κατά τον συνήθη και εις ρωμαϊκούς χρόνους τρόπον, τόν
διατηρηθέντα μέχρις ημών (ορΐ!8 ίΐΙΟβΠΐΙΙΙΐ), ήτοι εϊνε τοιχοδομία
δι' άκονονίστων ή άργών λίΟο>ν μετ' άσβεστου και άμμου συνδεόμενο»,
<!>ς συνη'Οιζον τοιαύτην και οί Ρωμαίοι εις θεμέλια κτισμάτων ή δι'
ευτελέστερα οικοόομηματα, άτινα έκάλυπτον μετά ταΰτα έξωτερικώς