DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0021
ΑΕ 1924
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου
11
αψίδας στερουμένας παραθύρου Εις τάς έλληνικάς δέ ταύτας βασιλικός της δευτέρας
χάιετηρίδος, τάς γνωστάς μέχρι τοϋδε, προστίθεται νύν ή βασιλική των Θηβών, κτίσμα ακρι-
βώς χρονολογημένον (872), δπερ μαρτυρεί δτι κατά τον 9ον αιώνα ήτοι από της πρώτης
ακόμη χιλιετηρίδος ήτο ήδη έν χρήσει δ αρχιτεκτονικός ούτος τύπος εις τάς έλληνικάς
χώρας και τό Βυζάντιον ιδία εις μικρά κτίσματα.
Άλλ' ή βασιλική τοϋ θεολόγου τών Θηβών εμφανίζει και τό σπάνιον διά τήν
Ελλάδα παράδειγμα της ορθογωνίου έξωτερικώς άψΐδος. Εΐναι βεβαίως πιθανή ή ύπό-
θεσις ότι τοϋτο προήλθεν εκ λόγων οικοδομικών (ένεκα της χρήσεως δηλ. μεγάλων τιτα-
νόλιθων είλημμένων έκ τοϋ τείχους της πόλεως), δεν είναι όμως και απίθανος σχέσις τις
προς τά έν Ανατολή πρότυπα, ιδία τά αρμενικά έ'νθα συνηθέστατα ή άψΐς ανοίγεται είς
τό πάχος τοϋ τοίχου. Τό έσωτερικόν της βασιλικής τών Θηβών είναι πιθανώτατον, ότι
ώμοίαζε τό σχέδιον της είκ. 14. Τό άρμενικόν μόνον κτίσμα έχει πλουσίαν διακόσμησιν
τών παραστατών τών άψιδωμάτων, εχει τάς αύτάς έπιμήκεις διαστάσεις και δύο ένι-
σχυτικά τόξα, παρέχει δέ εις ήμάς εικόνα της στεγάσεως, οποίαν εΐχε περίπου τό ήμέ-
τερον κτίσμα (της καμάρας σχηματιζομένης ένταΰθα πιθανώτατα διά πλίνθων). Άλλ'
είς την έσοοτερικήν του διαίρεσιν έχει σχέσιν τό ναΰδριον τών Θηβών προς τάς ελληνι-
στικός βασιλικάς· τό άνατολικύν δηλ. τμήμα χωρίζεται από τοϋ επέχοντος θέσιν νάρ-
θηκος δυτικοΰ τμήματος δι' ενός κίονος και διλόβου άνωθεν ανοίγματος αντί τοϋ
συνηθεστέρου τρίβήλου τών έλ?α}νιστικών βασιλικών. Τό δίβηλον, ως έχον τον κίονα
είς τό μέσον, συνήθως άποφεύγεται, έκτος αν αί μικραί διαστάσεις τοϋ ναοϋ άπαιτοϋσι
τοϋτο, όπως συμβαίνει ένταΰθα (πρβλ. όμοιον δίβηλον και είς ναόν τής Παντανάσσης
καθολικής έν Γατσούνη τής "Ηλιδος).
Ούτω τό μνημεϊον τών Θηβών παρέχει είς ήμας ϊδέαν τινά τών παρεκκλησίων τοϋ
βυζαντινού παλατιού, ό ρυθμός τών οποίων εισήχθη πιθανώτατα εξ Ανατολής, άφ' έτε-
ρου δέ δίδει τήν έρμηνείαν τοϋ διαδοθέντος είς τήν βυζαντινήν καΐ μάλιστα τήν μετα-
βυζαντινήν έποχήν τύπου τής μονοκλίτου θολωτής βασιλικής μετά ή άνευ άψιδωμά-
των είς τάς μακράς πλευράς, ων δείγματα έ'χομεν είς μέγαν αριθμόν είς πάσας τάς βυζαν-
τινός χώρας.
15—Μ>· Κιονόκρανα άποκείμενα εν τφ Βυζαντινά) Μονοείω 'Α&ηνών.
1 Και αϊ αψίδες πολλών παλαιών βασιλικών της Συ- του εύθέος έξωτερικώς τοίχου (πβλ. Οΐϋοΐί, ΌβΧ Βΐ'οϊί-ιιηεΙ
ρίας σχηματίζονται έν αντιθέσει προς αλλάς χώρας εντός Ε3Π^1ιαα8ΐ)3ΐι ΐη 8γπβιι, Ηθί(]θΙΙ)βΓ£, 1916, πίν. 1καί2).
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου
11
αψίδας στερουμένας παραθύρου Εις τάς έλληνικάς δέ ταύτας βασιλικός της δευτέρας
χάιετηρίδος, τάς γνωστάς μέχρι τοϋδε, προστίθεται νύν ή βασιλική των Θηβών, κτίσμα ακρι-
βώς χρονολογημένον (872), δπερ μαρτυρεί δτι κατά τον 9ον αιώνα ήτοι από της πρώτης
ακόμη χιλιετηρίδος ήτο ήδη έν χρήσει δ αρχιτεκτονικός ούτος τύπος εις τάς έλληνικάς
χώρας και τό Βυζάντιον ιδία εις μικρά κτίσματα.
Άλλ' ή βασιλική τοϋ θεολόγου τών Θηβών εμφανίζει και τό σπάνιον διά τήν
Ελλάδα παράδειγμα της ορθογωνίου έξωτερικώς άψΐδος. Εΐναι βεβαίως πιθανή ή ύπό-
θεσις ότι τοϋτο προήλθεν εκ λόγων οικοδομικών (ένεκα της χρήσεως δηλ. μεγάλων τιτα-
νόλιθων είλημμένων έκ τοϋ τείχους της πόλεως), δεν είναι όμως και απίθανος σχέσις τις
προς τά έν Ανατολή πρότυπα, ιδία τά αρμενικά έ'νθα συνηθέστατα ή άψΐς ανοίγεται είς
τό πάχος τοϋ τοίχου. Τό έσωτερικόν της βασιλικής τών Θηβών είναι πιθανώτατον, ότι
ώμοίαζε τό σχέδιον της είκ. 14. Τό άρμενικόν μόνον κτίσμα έχει πλουσίαν διακόσμησιν
τών παραστατών τών άψιδωμάτων, εχει τάς αύτάς έπιμήκεις διαστάσεις και δύο ένι-
σχυτικά τόξα, παρέχει δέ εις ήμάς εικόνα της στεγάσεως, οποίαν εΐχε περίπου τό ήμέ-
τερον κτίσμα (της καμάρας σχηματιζομένης ένταΰθα πιθανώτατα διά πλίνθων). Άλλ'
είς την έσοοτερικήν του διαίρεσιν έχει σχέσιν τό ναΰδριον τών Θηβών προς τάς ελληνι-
στικός βασιλικάς· τό άνατολικύν δηλ. τμήμα χωρίζεται από τοϋ επέχοντος θέσιν νάρ-
θηκος δυτικοΰ τμήματος δι' ενός κίονος και διλόβου άνωθεν ανοίγματος αντί τοϋ
συνηθεστέρου τρίβήλου τών έλ?α}νιστικών βασιλικών. Τό δίβηλον, ως έχον τον κίονα
είς τό μέσον, συνήθως άποφεύγεται, έκτος αν αί μικραί διαστάσεις τοϋ ναοϋ άπαιτοϋσι
τοϋτο, όπως συμβαίνει ένταΰθα (πρβλ. όμοιον δίβηλον και είς ναόν τής Παντανάσσης
καθολικής έν Γατσούνη τής "Ηλιδος).
Ούτω τό μνημεϊον τών Θηβών παρέχει είς ήμας ϊδέαν τινά τών παρεκκλησίων τοϋ
βυζαντινού παλατιού, ό ρυθμός τών οποίων εισήχθη πιθανώτατα εξ Ανατολής, άφ' έτε-
ρου δέ δίδει τήν έρμηνείαν τοϋ διαδοθέντος είς τήν βυζαντινήν καΐ μάλιστα τήν μετα-
βυζαντινήν έποχήν τύπου τής μονοκλίτου θολωτής βασιλικής μετά ή άνευ άψιδωμά-
των είς τάς μακράς πλευράς, ων δείγματα έ'χομεν είς μέγαν αριθμόν είς πάσας τάς βυζαν-
τινός χώρας.
15—Μ>· Κιονόκρανα άποκείμενα εν τφ Βυζαντινά) Μονοείω 'Α&ηνών.
1 Και αϊ αψίδες πολλών παλαιών βασιλικών της Συ- του εύθέος έξωτερικώς τοίχου (πβλ. Οΐϋοΐί, ΌβΧ Βΐ'οϊί-ιιηεΙ
ρίας σχηματίζονται έν αντιθέσει προς αλλάς χώρας εντός Ε3Π^1ιαα8ΐ)3ΐι ΐη 8γπβιι, Ηθί(]θΙΙ)βΓ£, 1916, πίν. 1καί2).