DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0025
ΑΕ 1924
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου
Ιό
ρουμένων δια ροδάκων και άλλη?Λ)σπαρασσομένων φανταστικών ζώοον. Τό θέμα των συν-
δεομένων κύκλων σπανιώτερον εξ άστραγάλου 1, συνηθέστερον δέ έκ διπλών ταινιών
(πρβ?^. σύγχρονον δείγμα έκ τοϋ Μουσείου Θηβών είκ. 22) είναι εν τών κυριωτέρων
θεμάτων της βυζαντικής διακοσμητικής έμφανι-
ζόμενον είς άπειρίαν παραλλαγών καΐ συνδυα-
σμών καθ' όλας αυτής τάς περιόδους ~· ομοίως
σύνηθες είναι και τό θέμα τών σπαρασσόμε-
νων πραγματικών ή φανταστικών ζώων 3' άλλ'
ή άπό τοϋ 9ου αιώνος κυριαρχία τοϋ θέματος
τούτου τών άντιμετώπων ζώων ή πτηνών είς
τάς έλληνικάς χώρας εις νέαν δντως μορφήν
— ως έν άψΐδι της Σκριποΰς και ένταϋθα πα-
ρατηρείται— δεν εξηγείται μόνον διά της συνε-
χείας της παραδόσεως της παλαιοχριστιανικής τέχνης άλλά καΐ διά τών νέων παρορμήσεων,
ας λαμβάνει έξ Ανατολής, είς χώρας τής οποίας (Μεσοποταμίαν καΐ Περσίαν) επικρατεί *·
Ή έμπροσθία όψις τοϋ αύτοϋ έπιστυλίου (είκ. 23) φέρει— μεταξύ τής άνω έ'λικος
μετά φύλλων κισσοϋ, ομοίων προς τον διάκοσμον τών επιθημάτων, και τοϋ κάτω ευρισκο-
μένου άστραγάλου — λυροειδή κοσμήματα έξ ήμιφύλλων ακάνθου, ή φοινικοειδών διακο-
σμήσεων, πληρούμενα δι' έσχηματοποιημένου κλάδου κισσοϋ και χωριζόμενα άπ' άλλήλων
•δι' όρθοϋ — είς σχήμα βέλους — κισσοφύ?\.λου μετά μακροϋ στελέχους.
23. Ή ίμπροσΰία οι/ας τών τμημάτων της εικ. 21.
Τό κόσμημα τοΰτο νομίζομεν ότι δεν εΐναι άσχετον προς τό έλληνιστικόν άνθέ-
μιον 5 —την έναλλαγήν δηλ. φοινικοειδοΰς καΐ δρπηκος όλως μετεσχηματισμένων—, όπερ
1 Τό θέμα έκ σειράς κόμβων ί) μαργαριτών είναι σύνη-
θες είς ανατολικά υφάσματα (πρβλ. ΡβΙΙϊθ, Κιιη8ΐ£β8θ1ι.
(1β8 8βϊάβη\νβΙ)βΓβϊ. ΒβΓίΐη, 1621. εϊκ. 24,63,66, 136
κ.ά.) και έν γένει εις τήν άνατολικήν τέχνην έκ φυτικών
δέ έλίκων είς πλουσίους συνδυασμούς άπαντώμεν τοΰτο
είς τον γλυπτόν διάκοσμον τοϋ Όσιου Λουκά (πρβλ.
8ο1ιιι11ζ και Β3ΐ'η8ΐβγ, Τΐιβ ΜοηΗ3ΐοι·γ οϊ 8. Ειιΐίβ ο{
8Ηπδ, Εοπιίοιι, 1901, ΡΙβίο 23 κ.έ.)· έξ απλής ταινίας
πάλιν και κλάδου κισσού περικλείοντας επίσης ζώα είς τό
έίωτερικόν τής άψϊδος τής Σκριποϋς (81γζ. έ.ά. πίν. II
εϊκ. 5), ένθυμίζον άνάλογον έκ χρυσού δοχεϊον τού θη-
σαυρού Ν3£γ·8ζθη1- Μϊΐίΐοδ (έν 8ίΓΖ3Τ80\νδ1ίΐ Α1ί3Ϊ-Ιι·3ΐι
ηηά νδ11νβΓ\ν3ηάθΓΐιη§;, 1ιβϊρζϊ§, 1916, είκ 64 και 122).
2 Πρβλ. Γ. Σωτηρίου, Άνασκαφαϊ Θεολόγου Εφέσου,
Άρχ. Δελτίον, 7, σελ. 176.
Ά Βλ. ΕββΓβοΙΐ εν Νοαν. 3Γθ1ιίνΘδ άββ ιηίββίοηβ
δοίβπΙίίϊςπβΒ, π.8. ϊ330.3, ΡεγΪ8, 1910, %. 19 (Ρ1. XII).
4 βλ. 8ΐι·γζ£0\νδ1ίϊ, Αηιϊεΐα, έ. ά. σελ. 344.
5 Ώς γνωστόν, άνΟέμιον και άκανθος από τής ρωμαϊ-
κής έΐιοχής συγχέονται και άποτελοϋσι μικτόν τινα τύπον
φοινικοειδοϋς ακάνθου ή άκανθοποιημένου άνΟεμίου' πρβλ.
\νυ1ίί, ΑΗοΙιγ. ιιηά ϊ>γζ. ΚιιηδΙ, έ' ά σελ. 267, ένθα
παρατίθενται και τά σχετικά παραδείγματα τής εποχής
τού Μ. Κωνσταντίνου.
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου
Ιό
ρουμένων δια ροδάκων και άλλη?Λ)σπαρασσομένων φανταστικών ζώοον. Τό θέμα των συν-
δεομένων κύκλων σπανιώτερον εξ άστραγάλου 1, συνηθέστερον δέ έκ διπλών ταινιών
(πρβ?^. σύγχρονον δείγμα έκ τοϋ Μουσείου Θηβών είκ. 22) είναι εν τών κυριωτέρων
θεμάτων της βυζαντικής διακοσμητικής έμφανι-
ζόμενον είς άπειρίαν παραλλαγών καΐ συνδυα-
σμών καθ' όλας αυτής τάς περιόδους ~· ομοίως
σύνηθες είναι και τό θέμα τών σπαρασσόμε-
νων πραγματικών ή φανταστικών ζώων 3' άλλ'
ή άπό τοϋ 9ου αιώνος κυριαρχία τοϋ θέματος
τούτου τών άντιμετώπων ζώων ή πτηνών είς
τάς έλληνικάς χώρας εις νέαν δντως μορφήν
— ως έν άψΐδι της Σκριποΰς και ένταϋθα πα-
ρατηρείται— δεν εξηγείται μόνον διά της συνε-
χείας της παραδόσεως της παλαιοχριστιανικής τέχνης άλλά καΐ διά τών νέων παρορμήσεων,
ας λαμβάνει έξ Ανατολής, είς χώρας τής οποίας (Μεσοποταμίαν καΐ Περσίαν) επικρατεί *·
Ή έμπροσθία όψις τοϋ αύτοϋ έπιστυλίου (είκ. 23) φέρει— μεταξύ τής άνω έ'λικος
μετά φύλλων κισσοϋ, ομοίων προς τον διάκοσμον τών επιθημάτων, και τοϋ κάτω ευρισκο-
μένου άστραγάλου — λυροειδή κοσμήματα έξ ήμιφύλλων ακάνθου, ή φοινικοειδών διακο-
σμήσεων, πληρούμενα δι' έσχηματοποιημένου κλάδου κισσοϋ και χωριζόμενα άπ' άλλήλων
•δι' όρθοϋ — είς σχήμα βέλους — κισσοφύ?\.λου μετά μακροϋ στελέχους.
23. Ή ίμπροσΰία οι/ας τών τμημάτων της εικ. 21.
Τό κόσμημα τοΰτο νομίζομεν ότι δεν εΐναι άσχετον προς τό έλληνιστικόν άνθέ-
μιον 5 —την έναλλαγήν δηλ. φοινικοειδοΰς καΐ δρπηκος όλως μετεσχηματισμένων—, όπερ
1 Τό θέμα έκ σειράς κόμβων ί) μαργαριτών είναι σύνη-
θες είς ανατολικά υφάσματα (πρβλ. ΡβΙΙϊθ, Κιιη8ΐ£β8θ1ι.
(1β8 8βϊάβη\νβΙ)βΓβϊ. ΒβΓίΐη, 1621. εϊκ. 24,63,66, 136
κ.ά.) και έν γένει εις τήν άνατολικήν τέχνην έκ φυτικών
δέ έλίκων είς πλουσίους συνδυασμούς άπαντώμεν τοΰτο
είς τον γλυπτόν διάκοσμον τοϋ Όσιου Λουκά (πρβλ.
8ο1ιιι11ζ και Β3ΐ'η8ΐβγ, Τΐιβ ΜοηΗ3ΐοι·γ οϊ 8. Ειιΐίβ ο{
8Ηπδ, Εοπιίοιι, 1901, ΡΙβίο 23 κ.έ.)· έξ απλής ταινίας
πάλιν και κλάδου κισσού περικλείοντας επίσης ζώα είς τό
έίωτερικόν τής άψϊδος τής Σκριποϋς (81γζ. έ.ά. πίν. II
εϊκ. 5), ένθυμίζον άνάλογον έκ χρυσού δοχεϊον τού θη-
σαυρού Ν3£γ·8ζθη1- Μϊΐίΐοδ (έν 8ίΓΖ3Τ80\νδ1ίΐ Α1ί3Ϊ-Ιι·3ΐι
ηηά νδ11νβΓ\ν3ηάθΓΐιη§;, 1ιβϊρζϊ§, 1916, είκ 64 και 122).
2 Πρβλ. Γ. Σωτηρίου, Άνασκαφαϊ Θεολόγου Εφέσου,
Άρχ. Δελτίον, 7, σελ. 176.
Ά Βλ. ΕββΓβοΙΐ εν Νοαν. 3Γθ1ιίνΘδ άββ ιηίββίοηβ
δοίβπΙίίϊςπβΒ, π.8. ϊ330.3, ΡεγΪ8, 1910, %. 19 (Ρ1. XII).
4 βλ. 8ΐι·γζ£0\νδ1ίϊ, Αηιϊεΐα, έ. ά. σελ. 344.
5 Ώς γνωστόν, άνΟέμιον και άκανθος από τής ρωμαϊ-
κής έΐιοχής συγχέονται και άποτελοϋσι μικτόν τινα τύπον
φοινικοειδοϋς ακάνθου ή άκανθοποιημένου άνΟεμίου' πρβλ.
\νυ1ίί, ΑΗοΙιγ. ιιηά ϊ>γζ. ΚιιηδΙ, έ' ά σελ. 267, ένθα
παρατίθενται και τά σχετικά παραδείγματα τής εποχής
τού Μ. Κωνσταντίνου.