DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0031
ΑΕ 1924
' Ο έν Θήβαις ναός Γρηγορίον τον Θεολόγου
21
Έκ τών γείσων ή ανάγλυφων ζωνών, αϊτινες διέθεον τό έσωτερικύν τοϋ ναΐσκου
— ή και μέρη τοϋ εξωτερικού αύτοΰ, ώς βλέπομεν και εις τον ναύν της Σκριποΰς— άνευρέ-
θησαν: Τεμάχιον άποκεκρουσμένον δυστυχώς καθ' όλην τήν άνωτά-
την αύτοΰ άκραν, κοσμούμενον εναλλάξ δια πενταφύλλων φοινικοειδών
και γεωμετρικοΰ λωτοϋ, τα εφαπτόμενα άκρα τών οποίων περιβάλλου-
σιν εις καρδιόσχημον σχέδιον τό φοινικοειδές (εικ. 36).
Τό θέμα τοΰτο—έκ τών καθουμένων «περικλεισμένων φοινικοει-
δών» (αιηδοΐιπβΰθηβ Ρ&ΙιηβΙΙβη)— παραλ,ηφθέν εκ τοΰ θεματολογίου της
αρχαίας Ανατολής (ίδια εξ Αιγύπτου) υπό της ελληνικής και κατόπιν
της ρωμαϊκής διακοσμητικής, έγένετο έπι αιώνας εν τών πλέον προ-
σφιλεστέρων θεμάτων τής βυζαντινής γλυπτικής. Ή τεχνουργίατοΰ τεμα- 33. Τ6 άνω τμήμα δια.
χίου τούτου ε'ις έπιπεδόμορφον γλυπτικήν, καθ' ήν τό κόσμημα κατα- χωριστικού κιονίσκου
ι ρ , , , -5 / ι / > -ο/Λ παοαΟνρον τον ναν-
Λαμυανει μεγα μέρος της επιφάνειας κοιλαινομενου μόνον του ραοους " δοίον
τοΰ απαραιτήτως αναγκαίου προς άνάδειξιν τοϋ κοσμήματος, καθώς και
λεπτομέρειαί τίνες τοΰ σχεδίου, πλησιάζουσιν αύτό στενώς προς τάς έκ γύψου «φοι-
νικοποιήτους σπείρας > (ρ&ΙηΐθίίίβίβΓίβη δοΙιηοιΊίβΙ) τοΰ Τυΐυιη Μο-
δοΐΐθθ τοΰ Καΐρου. Ή είκών 37 (επιλογή θεμάτων έκ τοϋ έ'ργου τοΰ
8ΐΓζγ£0\ν8ΐίί, ΑΙΙαϊ -Ιταη βίο. εικ. 150-155 είλημμένων) δεικνύει συγ-
γενή σχέδια αποτελούντα μέρος τοϋ πλουσιοτάτου—132 είδη — έκ
«σπειροειδών» σχεδίων γλυπτικοΰ διακόσμου τοΰ ίσλαμικοΰ τούτου
έ'ργου τοΰ 9ου αιώνος. Ό,τι πλησιάζει πλειότερον τό θηβαϊκόν γλυπτόν
προς τα αραβικά 1 είναι ή μία μόνον έγκοπή, ήτις χαρασσομένη εις
τό μέσον εκάστου φύλλου λωτοϋ μέχρι τής κάτω άκρας αύτοΰ, χω-
-'«/■«'· β ' 1 < 4 34· 'Επ1&1!ία κιονίσκου
ρίζει τοΰτο εις δυο καΐ ούτω Λαμβάνει το κόσμημα μορφην διαν- παραϋϋρον ναϋδρίον.
θοϋς κουφικοϋ (οοιιΐΐς[ΐΐθ ίΐβιιπβ)· ή άπόστασις ήδη από τοΰ έχον-
τος μεγαλυτέραν σχέσιν προς κουφικά γλυπτοΰ έπιστυλίου τοϋ καθολικοΰ τής μονής τοϋ
Κυνηγοϋ τών Φιλοσόφων έν Αττική (εικ. 38), δεν είναι πλέον
μεγάλη. Εις τό κόσμημα τοΰτο έ'χομεν έλληνικδν θέμα, όπερ παρα-
λαμβάνει ή αραβική τέχνη μετατρέπουσά πως αύτό* κατόπιν δε ή
βυζαντινή διακοσμητική φαίνεται ότι δέχεται τούτο κατά τήν ίσλα-
μικήν διαμόρφωσιν.
Τό αύτό θέμα εις μορφην καθαρώτερον βυζαντινήν έ'χει και 35. Τμήμα τετραγώνου μαρ-
« — » τ / ν ' '/ »- ι\τ ' ίΓ\ μαοίνης δοκον τοΰ τταοαΟν-
ετερον τμήμα ανάγλυφου ι^ωνηα, αποκειμενον εν τω Μουσειω 1ί)η- · * ' ... -,
. γ ιι ιι^ι- ι ε ρου τον ναυοριου.
6ών (είκ. 39). Εις τοΰτο υπερισχύει τόσον τό καρδιόσχημον διά-
γραμμα, ώστε ό λωτός εχει έξαφανισθή και ούτω τό θέμα μετατρέπεται ε'ις σειράν καρ-
διοσχήμων, τό δε μεταξύ αύτών κενόν τρίγωνον άνω συμπ?.ηροΰται με μικρόν πάλιν
καρδιόσχημον σχέδιον ενίοτε τό τελευταϊον αντικαθιστά ρόδαξ ή αστήρ, οπότε ή άπο-
μάκρυνσις άπύ τοΰ άρχικοΰ κοσμήματος είναι πλήρης 3. Ή τεχνοτροπία τοΰ άνα-
γλύφου τούτου τοΰ Μουσείου Θηβών συνδέει τοΰτο χρονικώς προς τά λοιπά γλυπτά
τοΰ ναοΰ τοΰ Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου.
1 Τό αύτό θέμα εις έπιπεδόγλυφον τεχνικήν μέ τά φοι- Ί Πρβλ. γ/.υπτόν γεϊσον έν ναώ τοϋ Παντεπόπτου
νικοειδη άπλα και άνευ έγκοπών πρβλ. εις θύραν Άγ. Νι- Κωνσταντινουπόλεως, έν Μϊ1ίΙη£βη, Β^ζ. ϋΙΐιίΓοΙίββ, ε.ά.
κολάου Καμπιών (δοΐηιΐΐζ και ΒαπίδΙο}", ε. ά. Πίν. 60). είκ. 71.
' Ο έν Θήβαις ναός Γρηγορίον τον Θεολόγου
21
Έκ τών γείσων ή ανάγλυφων ζωνών, αϊτινες διέθεον τό έσωτερικύν τοϋ ναΐσκου
— ή και μέρη τοϋ εξωτερικού αύτοΰ, ώς βλέπομεν και εις τον ναύν της Σκριποΰς— άνευρέ-
θησαν: Τεμάχιον άποκεκρουσμένον δυστυχώς καθ' όλην τήν άνωτά-
την αύτοΰ άκραν, κοσμούμενον εναλλάξ δια πενταφύλλων φοινικοειδών
και γεωμετρικοΰ λωτοϋ, τα εφαπτόμενα άκρα τών οποίων περιβάλλου-
σιν εις καρδιόσχημον σχέδιον τό φοινικοειδές (εικ. 36).
Τό θέμα τοΰτο—έκ τών καθουμένων «περικλεισμένων φοινικοει-
δών» (αιηδοΐιπβΰθηβ Ρ&ΙιηβΙΙβη)— παραλ,ηφθέν εκ τοΰ θεματολογίου της
αρχαίας Ανατολής (ίδια εξ Αιγύπτου) υπό της ελληνικής και κατόπιν
της ρωμαϊκής διακοσμητικής, έγένετο έπι αιώνας εν τών πλέον προ-
σφιλεστέρων θεμάτων τής βυζαντινής γλυπτικής. Ή τεχνουργίατοΰ τεμα- 33. Τ6 άνω τμήμα δια.
χίου τούτου ε'ις έπιπεδόμορφον γλυπτικήν, καθ' ήν τό κόσμημα κατα- χωριστικού κιονίσκου
ι ρ , , , -5 / ι / > -ο/Λ παοαΟνρον τον ναν-
Λαμυανει μεγα μέρος της επιφάνειας κοιλαινομενου μόνον του ραοους " δοίον
τοΰ απαραιτήτως αναγκαίου προς άνάδειξιν τοϋ κοσμήματος, καθώς και
λεπτομέρειαί τίνες τοΰ σχεδίου, πλησιάζουσιν αύτό στενώς προς τάς έκ γύψου «φοι-
νικοποιήτους σπείρας > (ρ&ΙηΐθίίίβίβΓίβη δοΙιηοιΊίβΙ) τοΰ Τυΐυιη Μο-
δοΐΐθθ τοΰ Καΐρου. Ή είκών 37 (επιλογή θεμάτων έκ τοϋ έ'ργου τοΰ
8ΐΓζγ£0\ν8ΐίί, ΑΙΙαϊ -Ιταη βίο. εικ. 150-155 είλημμένων) δεικνύει συγ-
γενή σχέδια αποτελούντα μέρος τοϋ πλουσιοτάτου—132 είδη — έκ
«σπειροειδών» σχεδίων γλυπτικοΰ διακόσμου τοΰ ίσλαμικοΰ τούτου
έ'ργου τοΰ 9ου αιώνος. Ό,τι πλησιάζει πλειότερον τό θηβαϊκόν γλυπτόν
προς τα αραβικά 1 είναι ή μία μόνον έγκοπή, ήτις χαρασσομένη εις
τό μέσον εκάστου φύλλου λωτοϋ μέχρι τής κάτω άκρας αύτοΰ, χω-
-'«/■«'· β ' 1 < 4 34· 'Επ1&1!ία κιονίσκου
ρίζει τοΰτο εις δυο καΐ ούτω Λαμβάνει το κόσμημα μορφην διαν- παραϋϋρον ναϋδρίον.
θοϋς κουφικοϋ (οοιιΐΐς[ΐΐθ ίΐβιιπβ)· ή άπόστασις ήδη από τοΰ έχον-
τος μεγαλυτέραν σχέσιν προς κουφικά γλυπτοΰ έπιστυλίου τοϋ καθολικοΰ τής μονής τοϋ
Κυνηγοϋ τών Φιλοσόφων έν Αττική (εικ. 38), δεν είναι πλέον
μεγάλη. Εις τό κόσμημα τοΰτο έ'χομεν έλληνικδν θέμα, όπερ παρα-
λαμβάνει ή αραβική τέχνη μετατρέπουσά πως αύτό* κατόπιν δε ή
βυζαντινή διακοσμητική φαίνεται ότι δέχεται τούτο κατά τήν ίσλα-
μικήν διαμόρφωσιν.
Τό αύτό θέμα εις μορφην καθαρώτερον βυζαντινήν έ'χει και 35. Τμήμα τετραγώνου μαρ-
« — » τ / ν ' '/ »- ι\τ ' ίΓ\ μαοίνης δοκον τοΰ τταοαΟν-
ετερον τμήμα ανάγλυφου ι^ωνηα, αποκειμενον εν τω Μουσειω 1ί)η- · * ' ... -,
. γ ιι ιι^ι- ι ε ρου τον ναυοριου.
6ών (είκ. 39). Εις τοΰτο υπερισχύει τόσον τό καρδιόσχημον διά-
γραμμα, ώστε ό λωτός εχει έξαφανισθή και ούτω τό θέμα μετατρέπεται ε'ις σειράν καρ-
διοσχήμων, τό δε μεταξύ αύτών κενόν τρίγωνον άνω συμπ?.ηροΰται με μικρόν πάλιν
καρδιόσχημον σχέδιον ενίοτε τό τελευταϊον αντικαθιστά ρόδαξ ή αστήρ, οπότε ή άπο-
μάκρυνσις άπύ τοΰ άρχικοΰ κοσμήματος είναι πλήρης 3. Ή τεχνοτροπία τοΰ άνα-
γλύφου τούτου τοΰ Μουσείου Θηβών συνδέει τοΰτο χρονικώς προς τά λοιπά γλυπτά
τοΰ ναοΰ τοΰ Γρηγορίου τοϋ Θεολόγου.
1 Τό αύτό θέμα εις έπιπεδόγλυφον τεχνικήν μέ τά φοι- Ί Πρβλ. γ/.υπτόν γεϊσον έν ναώ τοϋ Παντεπόπτου
νικοειδη άπλα και άνευ έγκοπών πρβλ. εις θύραν Άγ. Νι- Κωνσταντινουπόλεως, έν Μϊ1ίΙη£βη, Β^ζ. ϋΙΐιίΓοΙίββ, ε.ά.
κολάου Καμπιών (δοΐηιΐΐζ και ΒαπίδΙο}", ε. ά. Πίν. 60). είκ. 71.