DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0035
Λ Ε 1924
' Ο έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τον Θεολόγου
25
των καρδιοσχήμων της εποχής ταύτης 1 οφείλεται ού μόνον εις έξακολούθησιν τοϋ παλαιο-
χριστιανικού θέματος, άλλ' ε'ις δανεισμόν έξ έργων της Ανατολής, αποδεικνύει ό μετασχη-
ματισμός, ΰν υφίστανται- άζία ιδία προσοχής εΐνε ή παρυφή τοϋ υπό τοΰ δΙζΓγ£0\ν3ΐίί
απεικονιζόμενου θωρακίου, ενθα τα καρδιόσχημα διατίθενται ουχί εις έλικα άλλ' ε'ις συνεχή
σειράν εφαπτόμενα άλλήλων, εις διάταξιν δηλ. λίαν συνήθη ε'ις σασανιδικά, περσικά και
έν γένει ανατολικά υφάσματα
Το έτερον θωράκων έντειχισμένον σήμερον ε'ις τό έξωτερικόν τής άψΐδος τοΰ έν
θήβαις ναοϋ τής Κάτω Παναγιάς (είκ. 45)
μετά πολλών δλλων βυζαντινών και αρχαίων
τεμαχίων :ί ανήκει εις τον αυτόν κύκλον τών
άναγλύφων, ως αποδεικνύει ή όμοιύτης τής τέ-
χνης, ή διακόσμησίς του έκ τών τυπικών τρι-
φύλλων, καρδιοσχήμων καΐ στρογγύ?.ων φύλλων
καΐ ή πρωτότυπος εις θωράκια άσύμμετρος δ'
όλως καΐ πρωτογενής διάταξις τοϋ διακόσμου του.
45. Θωράκιον εκ λενκοΰ μαρμάρον εντετοιχιομένον
Έκ τής εξετάσεως τών έν ταϊς άνασκαφαϊς άνωϋεν τοΰ "«β^ρου τής άψΐδος νεωτέρου ναοϋ της
..<? , Γ\ Ρ — 3 α' <5 ' Κάτω Παναγιάς εν Θι'ιβαις.
του ναυοριου των ϋηυων ανευρεΗεντων οειγμα-
των τούτοον τής διακοσμητικής γλυπτικής τοϋ 9ου αιώνος, ως και ετέρων γλυπτών συγχρό-
νου ένεκα τής τέχνης των προς τ ανωτέρω, άποκειμένίον έν θήθαις, Αθήναις, Χαλ-
κίδι καΐ αλλ. δύναται τις νά συναγάγη—τουλάχιστον μέχρι τής ανευρέσεως και άλλων
ομοίως χρονο?*,ογη μένων έλ?π]νικών βυζαντινών γλυπτών—τά εξής πορίσματα:
Ώς προς τήν τέχνην, παρατ)]ροϋμεν πλήοη κυριαρχίαν τοϋ έπιπεδομόρφου διακο-
σμητικού άναγλύφού' τοϋτο καταπίπτει ένίοτε και εις καθαράν σχεδιοποίησιν, προδίδου-
σαν μίμησιν υφασμάτων, ξυλογλύπτων ή άλλων έργων τής χειροτεχνίας.
Ώς προς τά θέματα, βλέπομεν ότι κυριαρχεί έν τή βυζαντινή γλυπτική τοΰ 90ι>
αιώνος δ έσχημάτοπόιη μένος φυτικός διάκοσμος (κισσός, άκανθος, φοινικοειδή και κληματί-
δες)· χαρακτηριστικύν είναι ότι έλλείπουσιν εντελώς αί γεωμετρικά! έ'λικες με τά ήμί-
φυλλα έκ (ροινικοειδοΰς (ΡαΙιηβΙίΘΓαηΙίβη), αϊτινες εΐναι τό μάλλον διαδεδομένον θέμα
ε'ις τά μεσαιωνικά γ?.υπτά τής Ελλάδος Ό[ΐοίως ελλείπει το πολλαπλοϋν πλέγμα,
όπερ αφθονεί εις τά σύγχρονα γλυπτά τής Ιταλίας, άτινα έν τούτοις είναι πολύ συγγενή
προς τά ημέτερα ώς προς τήν τέχνην, ώς εϊδομεν Τέλος τά ζώα άντιπροσωπεύονται εις
τά έξετασθέντα γ/.υπτά, ουχί όμως μέ τήν προτίμησιν, ήν έχει δι' αυτά ό 10°ζ ιδία αιών.
Ώς προς καταγνγήν, έκ τής γενομένης συγκρίσεως (ήτις και άπετέλεσεν ένταϋθα τό
1 Πρβλ. περί καρδιοσχήμιον ή φύλλων κισσοϋ και τής έχουσιν έντοιχισΟή περί τά τριάκοντα αρχαία και βυζαν-
καταγωγής αύτών έν ϋαΐίοιι , Β^ΖΗΠίϊιιβ ΑγΙ αηά Α γ τινά γλυπτά έκ διαφόρίον μερών τής πόλεως περισυλλεγέντα
(:1ιαοοΙ()^)Τ, σ. 690, ένθα, ώς εϊπομεν καϊ ανωτέρω σελ. και προσδίδοντα σήμερον εις τόν ναόν όψιν παραπλησίαν
17, ταϋτα εσφαλμένως θεωρούνται σπανίζοντα μετά τήν πρύς τήν τής έν Αθήναις βυζαντινήν έκκλΐ)σίαν τής Γορ-
παλαιοχριστιανικών έποχήν' τό φυτικύν τοϋτο κόσμημα, γοεπηκύου παρά τήν Μητρόπολιν. Τά πλείστα τών έντει-
έπανέρχεται κατά τόν 14ον αιώνα χισμένων αυτόθι βυζαντινών γλυπτών ανάγονται εις τόν
2 Πρβλ. Ο. Ρ,ιΙΙίβ, Καιίδίβοδοΐιϊοΐιΐβ <1βΓ Ββίιΐοη- Ιΐον και 12ον αί.
ν,'οΙ^ΒΓβϊ, έ. ά. είκ. 21.34.37.52 κλπ). 4 "Αν τό θέμα τοϋτο είναι προγενέστερον τοϋ 9ου αι.,
:{ Εις τήν έξωτερικήν όψιν τών πλευρών τοϋ νεωτέρου ώς δέχεται ό 8ΐΓΖ,γ£0\ν8]α έν ΛΙΙηί — Ιΐ'αιι, έ. ά. σελ. 74
τούτου έν Θήβαις τοϋ τής Κάτω-Παναγίάς, τοϋ ιδρυθέν- κ. έ., ή μεταγενέστερον τοϋτο άλλαχοϋ Οά έξετάσωμεν.
τος τώ 1807 ύπύ τοϋ Τηνίου άρχιτέκτονος Ίω, Φιλιππότη,
' Ο έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τον Θεολόγου
25
των καρδιοσχήμων της εποχής ταύτης 1 οφείλεται ού μόνον εις έξακολούθησιν τοϋ παλαιο-
χριστιανικού θέματος, άλλ' ε'ις δανεισμόν έξ έργων της Ανατολής, αποδεικνύει ό μετασχη-
ματισμός, ΰν υφίστανται- άζία ιδία προσοχής εΐνε ή παρυφή τοϋ υπό τοΰ δΙζΓγ£0\ν3ΐίί
απεικονιζόμενου θωρακίου, ενθα τα καρδιόσχημα διατίθενται ουχί εις έλικα άλλ' ε'ις συνεχή
σειράν εφαπτόμενα άλλήλων, εις διάταξιν δηλ. λίαν συνήθη ε'ις σασανιδικά, περσικά και
έν γένει ανατολικά υφάσματα
Το έτερον θωράκων έντειχισμένον σήμερον ε'ις τό έξωτερικόν τής άψΐδος τοΰ έν
θήβαις ναοϋ τής Κάτω Παναγιάς (είκ. 45)
μετά πολλών δλλων βυζαντινών και αρχαίων
τεμαχίων :ί ανήκει εις τον αυτόν κύκλον τών
άναγλύφων, ως αποδεικνύει ή όμοιύτης τής τέ-
χνης, ή διακόσμησίς του έκ τών τυπικών τρι-
φύλλων, καρδιοσχήμων καΐ στρογγύ?.ων φύλλων
καΐ ή πρωτότυπος εις θωράκια άσύμμετρος δ'
όλως καΐ πρωτογενής διάταξις τοϋ διακόσμου του.
45. Θωράκιον εκ λενκοΰ μαρμάρον εντετοιχιομένον
Έκ τής εξετάσεως τών έν ταϊς άνασκαφαϊς άνωϋεν τοΰ "«β^ρου τής άψΐδος νεωτέρου ναοϋ της
..<? , Γ\ Ρ — 3 α' <5 ' Κάτω Παναγιάς εν Θι'ιβαις.
του ναυοριου των ϋηυων ανευρεΗεντων οειγμα-
των τούτοον τής διακοσμητικής γλυπτικής τοϋ 9ου αιώνος, ως και ετέρων γλυπτών συγχρό-
νου ένεκα τής τέχνης των προς τ ανωτέρω, άποκειμένίον έν θήθαις, Αθήναις, Χαλ-
κίδι καΐ αλλ. δύναται τις νά συναγάγη—τουλάχιστον μέχρι τής ανευρέσεως και άλλων
ομοίως χρονο?*,ογη μένων έλ?π]νικών βυζαντινών γλυπτών—τά εξής πορίσματα:
Ώς προς τήν τέχνην, παρατ)]ροϋμεν πλήοη κυριαρχίαν τοϋ έπιπεδομόρφου διακο-
σμητικού άναγλύφού' τοϋτο καταπίπτει ένίοτε και εις καθαράν σχεδιοποίησιν, προδίδου-
σαν μίμησιν υφασμάτων, ξυλογλύπτων ή άλλων έργων τής χειροτεχνίας.
Ώς προς τά θέματα, βλέπομεν ότι κυριαρχεί έν τή βυζαντινή γλυπτική τοΰ 90ι>
αιώνος δ έσχημάτοπόιη μένος φυτικός διάκοσμος (κισσός, άκανθος, φοινικοειδή και κληματί-
δες)· χαρακτηριστικύν είναι ότι έλλείπουσιν εντελώς αί γεωμετρικά! έ'λικες με τά ήμί-
φυλλα έκ (ροινικοειδοΰς (ΡαΙιηβΙίΘΓαηΙίβη), αϊτινες εΐναι τό μάλλον διαδεδομένον θέμα
ε'ις τά μεσαιωνικά γ?.υπτά τής Ελλάδος Ό[ΐοίως ελλείπει το πολλαπλοϋν πλέγμα,
όπερ αφθονεί εις τά σύγχρονα γλυπτά τής Ιταλίας, άτινα έν τούτοις είναι πολύ συγγενή
προς τά ημέτερα ώς προς τήν τέχνην, ώς εϊδομεν Τέλος τά ζώα άντιπροσωπεύονται εις
τά έξετασθέντα γ/.υπτά, ουχί όμως μέ τήν προτίμησιν, ήν έχει δι' αυτά ό 10°ζ ιδία αιών.
Ώς προς καταγνγήν, έκ τής γενομένης συγκρίσεως (ήτις και άπετέλεσεν ένταϋθα τό
1 Πρβλ. περί καρδιοσχήμιον ή φύλλων κισσοϋ και τής έχουσιν έντοιχισΟή περί τά τριάκοντα αρχαία και βυζαν-
καταγωγής αύτών έν ϋαΐίοιι , Β^ΖΗΠίϊιιβ ΑγΙ αηά Α γ τινά γλυπτά έκ διαφόρίον μερών τής πόλεως περισυλλεγέντα
(:1ιαοοΙ()^)Τ, σ. 690, ένθα, ώς εϊπομεν καϊ ανωτέρω σελ. και προσδίδοντα σήμερον εις τόν ναόν όψιν παραπλησίαν
17, ταϋτα εσφαλμένως θεωρούνται σπανίζοντα μετά τήν πρύς τήν τής έν Αθήναις βυζαντινήν έκκλΐ)σίαν τής Γορ-
παλαιοχριστιανικών έποχήν' τό φυτικύν τοϋτο κόσμημα, γοεπηκύου παρά τήν Μητρόπολιν. Τά πλείστα τών έντει-
έπανέρχεται κατά τόν 14ον αιώνα χισμένων αυτόθι βυζαντινών γλυπτών ανάγονται εις τόν
2 Πρβλ. Ο. Ρ,ιΙΙίβ, Καιίδίβοδοΐιϊοΐιΐβ <1βΓ Ββίιΐοη- Ιΐον και 12ον αί.
ν,'οΙ^ΒΓβϊ, έ. ά. είκ. 21.34.37.52 κλπ). 4 "Αν τό θέμα τοϋτο είναι προγενέστερον τοϋ 9ου αι.,
:{ Εις τήν έξωτερικήν όψιν τών πλευρών τοϋ νεωτέρου ώς δέχεται ό 8ΐΓΖ,γ£0\ν8]α έν ΛΙΙηί — Ιΐ'αιι, έ. ά. σελ. 74
τούτου έν Θήβαις τοϋ τής Κάτω-Παναγίάς, τοϋ ιδρυθέν- κ. έ., ή μεταγενέστερον τοϋτο άλλαχοϋ Οά έξετάσωμεν.
τος τώ 1807 ύπύ τοϋ Τηνίου άρχιτέκτονος Ίω, Φιλιππότη,