DOI Artikel:
Euangelidēs, Dēmētrios E.: Epitymbioi stēlai tēs Samou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0082
<- Δημ. Εύαγγελίδου λε 1924
κατά την περίοδον ταύτην, όποτε αί άκαμπτοι καΐ αφηρημένα ι διακοσμητικά! μορφαί αρχί-
ζουν να κινώνται, νά μαλακύνωνται» Εσωτερική τις τάσις άρχεται ν' άνοίγη τους κλει-
στούς κύκλους ε'ις ελευθέρας καμπύλος, ν' άπαλύνη και χαλαρώντ) τον αύστηρόν τόνον των
ευθυγράμμων γεωμετρικών σχημάτων, νά έπιτρέπη την διείσδυσιν φυτικών θεμάτων ελευ-
θέρως πως κινουμένων, άλλά πάντοτε δεσμευμένων υπό της ρυθμικής βου?νήσεως, και νά
όργανώνη εις συμπλέγματα διάφορα θέματα αϊσΟανόμενα νϋν την πρώτην φρικίασιν παλ-
μού ζωής. Είναι ή περίοδος, καϋ' ην ε'ισελαύνουσιν έξ ανατολής πλείστα διακοσμητικά
θέματα, ουχί διότι ή ανατολική τέχνη επεβλήθη και ένίκησεν, άλλά διότι δοθέντων ευνοϊ-
κών όρων επαφής και επικοινωνίας ή Έ?νληνική είδεν εις την μορφήν των θεμάτων
τούτοον την ίκανοποίησιν ιδίων αισθητικών αναγκών, εις άς προσήρμοσε βαθμηδόν
έντελώς εκείνα. Τών θεμάτων τούτων σπουδαΐον εΐναι ή σπείρα, ήτις μετά την άφθονον
χρήσιν έν τη πρώτο μυκηναϊκή τέχνη έξαφανιζομένη σχεδόν έν τη γεωμετρική παρου-
σιάζεται πάλιν μετ' αυτήν έπι τών άνατολιζόντων αγγείων και της συγχρόνου αύτοΐς
-διακοσμητικής.
Δεν δυνάμεθα ασφαλώς νά είπωμελ', άν ή νέα αύτη έμφάνισις τής σπείρας είναι πάν-
τοτε αποτέλεσμα ξενικής επιδράσεως ή έξελίξεοος γεωμετρικών μορφών. "Ισως τύ τελευταΐον
τοΰτο εΐναι πιθανόν νά δεχθώμεν έπι ώρισμένων περιπτώσεων, ώς έπι τών κυκλαδικών
«νατολιζόντο^ν άγγείωΛ', όπου αί σπεΐραι είναι έξέλιξις τών ομοκέντρων κύκλων ή τής ψευ-
δοσπείραςτών γεωμετρικών κυκλαδικών (πρβ. ΡϊιιΙιΙ, Μ&Ιθγοϊ ιιηά Ζβίοΐιηιιη» ιΐβν ΟπθοΙιθπ
I σ. 134). Ό Οΐι. Όιι§ίΐ§, (ϋ,α ΟΘΓαιηίηπβ αββ Ογο1ίΐάθ8 σ. 211), έχει άντίθετον γνώμην φρο-
νών ότι εΐναι άμεσος ή μεταόίβασις τοΰ θέματος τούτου έκ τών προϊστορικών εις τά άνα-
τολίζοντα Κυκλαδικά, διατηρηθέντος εις άγνωστον ήμΐν τοπικόν έργαστήριον. Άλλ' είναι
πολύ δύσκολον νά παραδεχθή τις ότι ό έπείσακτος καμπυλόγραμμος ρυθμός τών Προελλη-
νικών Κυκλαδικών αγγείων, ό έκ Κρητικής έπιδράσεοος, όστις κατ' αυτόν τον Βα»ίΐ3 (αύτ.
<τ. 105) ουδέποτε έ'σχε βαθείας ρίζας έν ταΐς νήσοις, άλλ' ήτο απλή παρένθεσις, ότι ό ρυθμός,
λέγω, εκείνος διετηρήθη εις μικρόν τι έργαστήριον καθ" όλους τους χρόνους από τών
Κυκλαδικών διά τών Μυκηναϊκών καΐ γεωμετρικών χρόνων μέχρι τοΰ έόδύμου αιώνος και
«ίς τοιαύτην άκμήν, ώστε νά χρησιμεύση και ώς αφετηρία νέας δράσεως και σταδιοδρομίας,
τό δέ κύριον αύτοΰ θέμα, ή σπείρα, νά καταστή τό χαρακτηριστικώτερον γνώρισμα. Εΐναι
πολύ φυσικώτερον νά δεχθώμεν ότι δεν υπήρξε μετάδοσις έπιθιώσαντος θέματος, όπερ θά
ήτο άναιμικόν και αδύνατον νά έπιδράση δημιουργικώς, άλλά μάλλον νέα και ζωογόνος
βλάστησις, προερχομένη έν μέρει μεν έξ έσωτερικής εξελίξεως τοΰ ρυθμού, έν μέρει δέ έξ
■■εξωτερικής έπιδράσεοος εις έπιδεκτικήν και πλήρη οργασμού καλλιτεχνικήν βούλησιν. Την
είδικήν ταύτην παρατήρηση- δυνάμεθα νά γενικεύσωμεν λέγοντες τύ αυτό περί τής καθό-
λου έπικρατήσεο^ς τής σπείρας. Δεν πρέπει έν τούτοις νά λησμονώμεν ότι ή σπείρα μορ-
φολογικούς όσον απέχει τοΰ ξηροΰ γεωμετρικού σχήματος, τοσούτον άπομακρύνεται και
τής φυσικής μορφής, Γ]τις την ενέπνευσε (πρβ. Λ\Γαι*κ, 8ρϊι·£ΐ1β αηά Υοΐαίβ σ. 24·2ό και
Μθιιγθγ, Ροπηβηΐθΐιΐ'β κτλ. σ. 54 έξ.): ή ρυθμική αυτής διαμόρφωσις εΐναι πάντοτε σχη-
ματική, άλλ' έπι τοσούτον όσον απαιτείται, ίνα είναι έκδηλος ή έλαστικότης καΐ ή ευκαμ-
ψία, ή κίνησις και ό παλμός τοϋ επικρατούντος καλλιτεχνικού πνεύματος.
Δεν σκοπώ νά είσέ?.θω ενταύθα εις την συστηματικήν έξέτασιν τών ποικίλων συν-
δυασμών και τής έξελίξεως τού σπειροειδούς κοσμήματος. Αρκούμαι μόνον νά αναφέρω
7 9 26
κατά την περίοδον ταύτην, όποτε αί άκαμπτοι καΐ αφηρημένα ι διακοσμητικά! μορφαί αρχί-
ζουν να κινώνται, νά μαλακύνωνται» Εσωτερική τις τάσις άρχεται ν' άνοίγη τους κλει-
στούς κύκλους ε'ις ελευθέρας καμπύλος, ν' άπαλύνη και χαλαρώντ) τον αύστηρόν τόνον των
ευθυγράμμων γεωμετρικών σχημάτων, νά έπιτρέπη την διείσδυσιν φυτικών θεμάτων ελευ-
θέρως πως κινουμένων, άλλά πάντοτε δεσμευμένων υπό της ρυθμικής βου?νήσεως, και νά
όργανώνη εις συμπλέγματα διάφορα θέματα αϊσΟανόμενα νϋν την πρώτην φρικίασιν παλ-
μού ζωής. Είναι ή περίοδος, καϋ' ην ε'ισελαύνουσιν έξ ανατολής πλείστα διακοσμητικά
θέματα, ουχί διότι ή ανατολική τέχνη επεβλήθη και ένίκησεν, άλλά διότι δοθέντων ευνοϊ-
κών όρων επαφής και επικοινωνίας ή Έ?νληνική είδεν εις την μορφήν των θεμάτων
τούτοον την ίκανοποίησιν ιδίων αισθητικών αναγκών, εις άς προσήρμοσε βαθμηδόν
έντελώς εκείνα. Τών θεμάτων τούτων σπουδαΐον εΐναι ή σπείρα, ήτις μετά την άφθονον
χρήσιν έν τη πρώτο μυκηναϊκή τέχνη έξαφανιζομένη σχεδόν έν τη γεωμετρική παρου-
σιάζεται πάλιν μετ' αυτήν έπι τών άνατολιζόντων αγγείων και της συγχρόνου αύτοΐς
-διακοσμητικής.
Δεν δυνάμεθα ασφαλώς νά είπωμελ', άν ή νέα αύτη έμφάνισις τής σπείρας είναι πάν-
τοτε αποτέλεσμα ξενικής επιδράσεως ή έξελίξεοος γεωμετρικών μορφών. "Ισως τύ τελευταΐον
τοΰτο εΐναι πιθανόν νά δεχθώμεν έπι ώρισμένων περιπτώσεων, ώς έπι τών κυκλαδικών
«νατολιζόντο^ν άγγείωΛ', όπου αί σπεΐραι είναι έξέλιξις τών ομοκέντρων κύκλων ή τής ψευ-
δοσπείραςτών γεωμετρικών κυκλαδικών (πρβ. ΡϊιιΙιΙ, Μ&Ιθγοϊ ιιηά Ζβίοΐιηιιη» ιΐβν ΟπθοΙιθπ
I σ. 134). Ό Οΐι. Όιι§ίΐ§, (ϋ,α ΟΘΓαιηίηπβ αββ Ογο1ίΐάθ8 σ. 211), έχει άντίθετον γνώμην φρο-
νών ότι εΐναι άμεσος ή μεταόίβασις τοΰ θέματος τούτου έκ τών προϊστορικών εις τά άνα-
τολίζοντα Κυκλαδικά, διατηρηθέντος εις άγνωστον ήμΐν τοπικόν έργαστήριον. Άλλ' είναι
πολύ δύσκολον νά παραδεχθή τις ότι ό έπείσακτος καμπυλόγραμμος ρυθμός τών Προελλη-
νικών Κυκλαδικών αγγείων, ό έκ Κρητικής έπιδράσεοος, όστις κατ' αυτόν τον Βα»ίΐ3 (αύτ.
<τ. 105) ουδέποτε έ'σχε βαθείας ρίζας έν ταΐς νήσοις, άλλ' ήτο απλή παρένθεσις, ότι ό ρυθμός,
λέγω, εκείνος διετηρήθη εις μικρόν τι έργαστήριον καθ" όλους τους χρόνους από τών
Κυκλαδικών διά τών Μυκηναϊκών καΐ γεωμετρικών χρόνων μέχρι τοΰ έόδύμου αιώνος και
«ίς τοιαύτην άκμήν, ώστε νά χρησιμεύση και ώς αφετηρία νέας δράσεως και σταδιοδρομίας,
τό δέ κύριον αύτοΰ θέμα, ή σπείρα, νά καταστή τό χαρακτηριστικώτερον γνώρισμα. Εΐναι
πολύ φυσικώτερον νά δεχθώμεν ότι δεν υπήρξε μετάδοσις έπιθιώσαντος θέματος, όπερ θά
ήτο άναιμικόν και αδύνατον νά έπιδράση δημιουργικώς, άλλά μάλλον νέα και ζωογόνος
βλάστησις, προερχομένη έν μέρει μεν έξ έσωτερικής εξελίξεως τοΰ ρυθμού, έν μέρει δέ έξ
■■εξωτερικής έπιδράσεοος εις έπιδεκτικήν και πλήρη οργασμού καλλιτεχνικήν βούλησιν. Την
είδικήν ταύτην παρατήρηση- δυνάμεθα νά γενικεύσωμεν λέγοντες τύ αυτό περί τής καθό-
λου έπικρατήσεο^ς τής σπείρας. Δεν πρέπει έν τούτοις νά λησμονώμεν ότι ή σπείρα μορ-
φολογικούς όσον απέχει τοΰ ξηροΰ γεωμετρικού σχήματος, τοσούτον άπομακρύνεται και
τής φυσικής μορφής, Γ]τις την ενέπνευσε (πρβ. Λ\Γαι*κ, 8ρϊι·£ΐ1β αηά Υοΐαίβ σ. 24·2ό και
Μθιιγθγ, Ροπηβηΐθΐιΐ'β κτλ. σ. 54 έξ.): ή ρυθμική αυτής διαμόρφωσις εΐναι πάντοτε σχη-
ματική, άλλ' έπι τοσούτον όσον απαιτείται, ίνα είναι έκδηλος ή έλαστικότης καΐ ή ευκαμ-
ψία, ή κίνησις και ό παλμός τοϋ επικρατούντος καλλιτεχνικού πνεύματος.
Δεν σκοπώ νά είσέ?.θω ενταύθα εις την συστηματικήν έξέτασιν τών ποικίλων συν-
δυασμών και τής έξελίξεως τού σπειροειδούς κοσμήματος. Αρκούμαι μόνον νά αναφέρω
7 9 26