DOI Artikel:
Zengelēs, Kōnstantinos D.: Paratērēseis peri tōn ek brounzou archaiōn antikeimenōn
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0103
1924
Παρατηρήσεις περί τών έκ βρούνξου άρχαίων αντικειμένων
93
"Αν οί αρχαίοι, λέγει, κατεσκεύαζόν ποτε τεχνητώς πάτιναν Οά την έφήρμοζον εις
είδη καλλιτεχνικά. Τοιαύτη όμως, προσθέτει, παρετηρήΟη ενίοτε εις σκεύη μαγειρικής, εργα-
λεία, νομίσματα, εις μαχαίρας, ξίφη, πελεκεις κλ. και το πολλφ μάλλον άδόκητον εις τρία
κάτοπτρα, άτινα ευρίσκονται ε'ις το Μουσεϊον τοϋ Λού6ρου, των οποίων την κατοπτρικήν
έπιφάνειαν ούδεΐς ποτε Οά έσκέπτετο νά χρωματίση. Πλην των κατόπτρων τούτων ανα-
φέρει εν κλειδίον και μίαν προσωπίδα εύρισκό[ΐενα έν τω Μουσείω τοϋ Λούβρου και τρία
η τέσσαρα δπλα έν 81. Οοπιιηϊη.
Το επιχείρημα τοΰτο καΐ λογικδν είναι και δυσ(ΐάχητον φαίνεται.
Ό κ. Υϊ11οηοϊδ}' ούχ ήττον γνωρίζει μεν τά ευρήματα τοϋ Λούβρου, άλλ' ούχικαι τά
της Δοοδιύνης, άτινα μάλιστα θεωρεί ότι εΐνε όλα τοϋ αύτοϋ τόνου, άρα παρήχθησαν κατά
την όμοίαν έπίδρασιν των περί αυτά χωμάτων ή τοϋ άέρος, ένω εΐνε τουναντίον ποικίλου
και διαφόρου τόνου άλλοτε μεν γλαυκοϋ, άλλοτε, δέ ώχροπρασίνου ή και εντόνως πρασίνου.
ΈντεϋΟεν φρονώ ότι τϋ ζήτημα μάλλον εΐνε ζήτημα όρισμοϋ τί εΐνε ευγενής
πάτινα και ποίαν πρέπει νά Οεωρήσωμεν ώς τεχνητήν. Ευγενής πάτινα θεωρείται πάσα
λεία καΐ ομοιόμορφος πάτινα. Αλλά πάσαν όμοιόμορφον πάτιναν πάν άλλο θεωροϋμεν ή
άναγκαίως τεχνητήν. Τεχνητή πάτινα πρέπει νά ΟεωρηΟι] ασφαλώς μόνον ή λεία τελείως
και ώς άπό σμάλτου άποστίλβουσα και ταύτην μόνον εννοώ ένιαϋΟα, ώς πρότυπον δέ
τοιαύτης θεωρώ τό ύπ' άρ 540 καταγεγραμμένον έν τω Μουσείω ημών άγαλμάτιον τής
Αφροδίτης, όπερ έκίνησε τον Ι,βοΐιαΐ εις ύποστήριξιν τής γνώμης του.
Ε'ις το Μουσεϊον τών ΆθηνώΛ', έκτος εις καλλιτεχνικά τινα αντικείμενα εις ουδέν
άντικείμενον έξ όσων αναφέρει ύ νΊΠθηοί&ν, μάχαιραν ή κάτοπτρον και καθεξής συναν-
τάται τοιαύτη πάτινα. Μόνον εις δύο ή τρία μικρά σκεύφ οικιακής πιθανώς χρήσεως,
άλλ' αποτελούντα μέρος τών ιερών σκευών τής Δωδώνης άνευρίσκεται τοιαύτη. Ούτε έτυχε,
ποτέ νά ϊδοηιεν πέλεκυν ή κάιοπτρον με στιλπνήν πάτιναν. Όσον άφορα ούχ' ήττον τά
νομίσματα ή διεύΟυνσις τοϋ νομισματικού μουσείου Αθηνών έπέδειξεν ήμΐν τινα νομί-
σματα, έπΐ τών οποίων άληΟώς είχε σχηματισΟή πάτινα ου μόνον λεία, αλλά άποστίλβουσα
ώς άπό σμάλτου. Ουδεμία λογική ερμηνεία Οά έστηρίζετο έπί τής υποθέσεως ότι ή πάτινα
αΰτη τών νομισμάτων προεκλήΟη τεχνητώς. Εΐνε άνάγκη άρα προ παντός νά έξειασϋή
τό ζήτημα άν καΐ κατά πόσον εΐνε δυνατόν και υπό ποίας περιστάσεις νά σχηματισΟι] ού
μόνον λεία, άλλα καΐ στιλπνή πάτινα διά τής χημικής τοϋ περιβάλλοντος έπιδράσεως.
ΚαΙ πρώτον εις τον αέρα. Διά τής έπιδράσεως ιδία τής υγρασίας και τοΰ άνΟρα-
κικοϋ οξέος Οά σχηματισΟή τό γνωστόν πράσινον διαφόρου βαΟύτητος έπίχρισμα, όπερ
όνομάζομεν πάτιναν και άποτελεΐται χημικώς έκ βασικόϋ άνΟρακικοϋ χαλκοΰ. Επίσης εϊς
τινας περιστάσεις ημπορεί νά προσβληθούν καΐ ύπύ θειούχων ατμών, ώς εις τάς σημερινός
πόλεις, ΰτε μελανοϋται ό βροΰνζος. Κατ' ούδεμίαν περίπτωσιν τοΰτο δύναται νά σχημα-
τισΟή έν τή γή καταχωσθέν ή έν τή άτμοσφαίρα στιλπνύν. Επομένως ή στιλπνύτης τών
άγαλμάτων τοϋ Πλουτάρχου μαρτυροΐν τύ τεχνητον τής παραγωγής της κυτχνής αύτοϋ πα-
τίνας. Άλλα καΐ τό κυανοϋν χρώμα όχι ύλιγώτερον έπιβεβαιοϊ τοϋτο, διότι τοιαύτη
κυανή πάτινα μόνον έν τή γή διά της έπιδράσεως άμμωνιακών αλάτων ή άνΟρακικοϋ να-
τρίου δύναται νά σχηματισΟή. Τά αγάλματα όμως ταϋτα εύρίσκοντο άνέκαΟεν είς το ϋπαι-
Ορον και δικαίως ύ πολλά γνούς καλλιτεχνικά έργα ξένος τών Δελφών έξεπλάγη ίδών κυα-
νούς και στίλβοντα ς άνδριάντας καΐ δικαίως έκφράζεται ή υποψία ότι ό τεχνίτης
Παρατηρήσεις περί τών έκ βρούνξου άρχαίων αντικειμένων
93
"Αν οί αρχαίοι, λέγει, κατεσκεύαζόν ποτε τεχνητώς πάτιναν Οά την έφήρμοζον εις
είδη καλλιτεχνικά. Τοιαύτη όμως, προσθέτει, παρετηρήΟη ενίοτε εις σκεύη μαγειρικής, εργα-
λεία, νομίσματα, εις μαχαίρας, ξίφη, πελεκεις κλ. και το πολλφ μάλλον άδόκητον εις τρία
κάτοπτρα, άτινα ευρίσκονται ε'ις το Μουσεϊον τοϋ Λού6ρου, των οποίων την κατοπτρικήν
έπιφάνειαν ούδεΐς ποτε Οά έσκέπτετο νά χρωματίση. Πλην των κατόπτρων τούτων ανα-
φέρει εν κλειδίον και μίαν προσωπίδα εύρισκό[ΐενα έν τω Μουσείω τοϋ Λούβρου και τρία
η τέσσαρα δπλα έν 81. Οοπιιηϊη.
Το επιχείρημα τοΰτο καΐ λογικδν είναι και δυσ(ΐάχητον φαίνεται.
Ό κ. Υϊ11οηοϊδ}' ούχ ήττον γνωρίζει μεν τά ευρήματα τοϋ Λούβρου, άλλ' ούχικαι τά
της Δοοδιύνης, άτινα μάλιστα θεωρεί ότι εΐνε όλα τοϋ αύτοϋ τόνου, άρα παρήχθησαν κατά
την όμοίαν έπίδρασιν των περί αυτά χωμάτων ή τοϋ άέρος, ένω εΐνε τουναντίον ποικίλου
και διαφόρου τόνου άλλοτε μεν γλαυκοϋ, άλλοτε, δέ ώχροπρασίνου ή και εντόνως πρασίνου.
ΈντεϋΟεν φρονώ ότι τϋ ζήτημα μάλλον εΐνε ζήτημα όρισμοϋ τί εΐνε ευγενής
πάτινα και ποίαν πρέπει νά Οεωρήσωμεν ώς τεχνητήν. Ευγενής πάτινα θεωρείται πάσα
λεία καΐ ομοιόμορφος πάτινα. Αλλά πάσαν όμοιόμορφον πάτιναν πάν άλλο θεωροϋμεν ή
άναγκαίως τεχνητήν. Τεχνητή πάτινα πρέπει νά ΟεωρηΟι] ασφαλώς μόνον ή λεία τελείως
και ώς άπό σμάλτου άποστίλβουσα και ταύτην μόνον εννοώ ένιαϋΟα, ώς πρότυπον δέ
τοιαύτης θεωρώ τό ύπ' άρ 540 καταγεγραμμένον έν τω Μουσείω ημών άγαλμάτιον τής
Αφροδίτης, όπερ έκίνησε τον Ι,βοΐιαΐ εις ύποστήριξιν τής γνώμης του.
Ε'ις το Μουσεϊον τών ΆθηνώΛ', έκτος εις καλλιτεχνικά τινα αντικείμενα εις ουδέν
άντικείμενον έξ όσων αναφέρει ύ νΊΠθηοί&ν, μάχαιραν ή κάτοπτρον και καθεξής συναν-
τάται τοιαύτη πάτινα. Μόνον εις δύο ή τρία μικρά σκεύφ οικιακής πιθανώς χρήσεως,
άλλ' αποτελούντα μέρος τών ιερών σκευών τής Δωδώνης άνευρίσκεται τοιαύτη. Ούτε έτυχε,
ποτέ νά ϊδοηιεν πέλεκυν ή κάιοπτρον με στιλπνήν πάτιναν. Όσον άφορα ούχ' ήττον τά
νομίσματα ή διεύΟυνσις τοϋ νομισματικού μουσείου Αθηνών έπέδειξεν ήμΐν τινα νομί-
σματα, έπΐ τών οποίων άληΟώς είχε σχηματισΟή πάτινα ου μόνον λεία, αλλά άποστίλβουσα
ώς άπό σμάλτου. Ουδεμία λογική ερμηνεία Οά έστηρίζετο έπί τής υποθέσεως ότι ή πάτινα
αΰτη τών νομισμάτων προεκλήΟη τεχνητώς. Εΐνε άνάγκη άρα προ παντός νά έξειασϋή
τό ζήτημα άν καΐ κατά πόσον εΐνε δυνατόν και υπό ποίας περιστάσεις νά σχηματισΟι] ού
μόνον λεία, άλλα καΐ στιλπνή πάτινα διά τής χημικής τοϋ περιβάλλοντος έπιδράσεως.
ΚαΙ πρώτον εις τον αέρα. Διά τής έπιδράσεως ιδία τής υγρασίας και τοΰ άνΟρα-
κικοϋ οξέος Οά σχηματισΟή τό γνωστόν πράσινον διαφόρου βαΟύτητος έπίχρισμα, όπερ
όνομάζομεν πάτιναν και άποτελεΐται χημικώς έκ βασικόϋ άνΟρακικοϋ χαλκοΰ. Επίσης εϊς
τινας περιστάσεις ημπορεί νά προσβληθούν καΐ ύπύ θειούχων ατμών, ώς εις τάς σημερινός
πόλεις, ΰτε μελανοϋται ό βροΰνζος. Κατ' ούδεμίαν περίπτωσιν τοΰτο δύναται νά σχημα-
τισΟή έν τή γή καταχωσθέν ή έν τή άτμοσφαίρα στιλπνύν. Επομένως ή στιλπνύτης τών
άγαλμάτων τοϋ Πλουτάρχου μαρτυροΐν τύ τεχνητον τής παραγωγής της κυτχνής αύτοϋ πα-
τίνας. Άλλα καΐ τό κυανοϋν χρώμα όχι ύλιγώτερον έπιβεβαιοϊ τοϋτο, διότι τοιαύτη
κυανή πάτινα μόνον έν τή γή διά της έπιδράσεως άμμωνιακών αλάτων ή άνΟρακικοϋ να-
τρίου δύναται νά σχηματισΟή. Τά αγάλματα όμως ταϋτα εύρίσκοντο άνέκαΟεν είς το ϋπαι-
Ορον και δικαίως ύ πολλά γνούς καλλιτεχνικά έργα ξένος τών Δελφών έξεπλάγη ίδών κυα-
νούς και στίλβοντα ς άνδριάντας καΐ δικαίως έκφράζεται ή υποψία ότι ό τεχνίτης