DOI article:
Zengelēs, Kōnstantinos D.: Paratērēseis peri tōn ek brounzou archaiōn antikeimenōn
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0111
ΑΕ 1924 Παρατηρήσεις περί των έκ βρούνζου άρχαίων άγαλμάτων 101
θαλάσσης καί ήτο μέν αρχικώς στεγνός, αλλά βαθμηδόν και κατά καιρούς ΰδωρ πλου ■
σιοΛ' εις άλας είσερχόμενον—εύρέθΐ]σαν ταΰτα έντός ύδατος — με την άναπύφευκτον έπί-
δρασιν τοΰ άέρος διά τε τοΰ οξυγόνου αύτοΰ και τοΰ διοξειδίου τοϋ άνθρακος έδωκαν
άφορμήν προς σχηματισμόν αύτής. "Αν δέ τά εν τω βυθώ της θαλάσσης τεθαμμένα αντι-
κείμενα, καίτοι προσεβ/.ήθησαν επί μακρόν υπό τοΰ χλωρίου και έσχημάτισαν χλωριούχο ν
πάτιναν δεν έσχημάτισαν και την διαβρωτικήν αυτήν όξυχλωριοΰχον και άνθρακικήν πά-
τιναν, τοϋτο συνέβη άφ' ενός μεν, διότι άήρ δεν τά προσέβα/^λε ούτε διοξείδιον τοΰ
άνθρακος, άφ' ετέρου δέ και διότι έπροφυλάχθησαν διά τε της άμμου και των οστράκων,
άτινα περιεκάλυψαν τον βροΰνζον.
ΔιατΙ ηδη ή μέθοδος τοΰ ΡόζεμΟεργ ή τόσον ύπ' αύτοΰ συνιστώμενη και έντός
τίνων ήμερων άφαιροΰσα τό χλώριον έκ της πατίνας έφάνη ανεπαρκής είς τά δύο αγάλ-
ματα ταΰτα έφαρμοσθεϊσα; Είνε ή μέθοδος όχι καλή ή ή πάτινα αύτη διάφορος της
συλ'ήθους διαβρωτικής; Ούτε τό εν ούτε τύ άλλο. Ή μέθοδος είνε ευφυής καΐ αρίστη και
εύκολωτάτη νά έφαρμοσθή. ΚαΙ ή ταχεία φθορά των φύλλων τοΰ άργιλλίου εις τήν ήμε-
τέραΛ' περίπτωσιν έπικυροΐ τό έπιτυχές αύτής. 'Αλλ'ή ημετέρα πάτινα είχε βαθέως εισχω-
ρήσει είς τά βρούνζινα αρχαία τής Σάμου και δεν ήδύνατο πλέον νά ένεργήση βαθύ-
τερον τό μεταλλικόν άργίλλιον.
"Αν πολλοί αναφέρουν σχετικώς εΰκολον άπαλλαγήν από τής τοιαύτης διαβρώ-
σεως τής έν λόγω πατίνας και άλλοι τούναντίον, τούτο νομίζομεν δεν οφείλεται είς διά-
φορον σύστασιν τής πατίνας, άλλ' είς τύ διάφορον βάθος, είς δ αύτη είσεχώρησεν.
Προς διάγνωσιν τής κακής αύτής πατίνας ευρον και προτείνω πολύ άπλήν μέθοδον
διά τους απείρους τής χημείας αρχαιολόγους. Τά άλατα τοΰ χαλκού, ώς γνωστόν χρωματί-
ζουν έξατμιζόμενα τήν άχρουν φλόγα τοΰ λύχνου τοΰ φωταερίου πρασίνην. Αλλ'ό ανθρα-
κικός χαλκός, όταν εΐνε ξηρός και δεν φέρη ϊχνη ίδρώτος τής χειρός, ήκιστα πτητικός ων,
δεν χρωματίζει αυτήν, έν φ πράττει τοϋτο αμέσως ύ πτιιτικώτερος χλωριούχος· επομένως ό
αρχαιολόγος δύναται νά περιφερή είς τά διάφορα μέρη τής πατίνας τήν άλαμπή φλόγα τοΰ
λύχνου τοΰ ΒαιίΒθΐι καί, έν όσω δεν εμφανίζεται τοιαύτη πράσινη χρώσις, οπωσδήποτε
παραμένουσα, δύναται νά εΐνε άσφα?*ής δτι δεν πρόκειται περί διαβρωτικής πατίνας. Άν
άναφανή όμως τοιαύτη, πρέπει νά επικόλληση φύλλα άργιλλίου κατά τά υπό τοΰ ΙίοΒοη-
1)θΐ·§ υποδεικνυόμενα και θέση είς ύγρόν μέρος. Έάν μετά 3—4ήμέρας παρατήρηση οτι
ταΰτα δεν προσεβλήθησαν και δεν δεικνύουν σημεία διαρροής—ώς δεν εδειξεν ήμΐν ό
μεΐραξ τοΰ Μαραθώνος—, ση μείον καί πάλιν ότι δεν πρόκειται περί κακής φύσεως πα-
τίνας. Έάν τούναντίον δείξουν τοίαΰτην, πρέπει τά φύλλα ν'άνανεώνται, μέχρι οϋ παύ-
σωσι προσβαλλόμενα" έάν καί μετά συνεχή έπί μίαν έτι εβδομάδα ανανέωσιν ό βροΰν-
ζος τιθέμενος έν ύγρφ μέρει δεικνύη καί πάλιν έντός δύο ημερών εξανθήματα, λόγω
τής βαθείας είσχιορήσεως τής προσβολής, τότε πρέπει άδιστάκτως νά Ουσιάση τήν πά-
τιναν καί άναγάγη αυτήν είς μεταλλικήν κατάστασιν έφαρμόζίον την ήλεκτρολ,υτικήν μέ-
θοδον τοΰ Ρΐυΐίβηβι·.
Κωνσταντίνος Δ. Ζέγγελης
θαλάσσης καί ήτο μέν αρχικώς στεγνός, αλλά βαθμηδόν και κατά καιρούς ΰδωρ πλου ■
σιοΛ' εις άλας είσερχόμενον—εύρέθΐ]σαν ταΰτα έντός ύδατος — με την άναπύφευκτον έπί-
δρασιν τοΰ άέρος διά τε τοΰ οξυγόνου αύτοΰ και τοΰ διοξειδίου τοϋ άνθρακος έδωκαν
άφορμήν προς σχηματισμόν αύτής. "Αν δέ τά εν τω βυθώ της θαλάσσης τεθαμμένα αντι-
κείμενα, καίτοι προσεβ/.ήθησαν επί μακρόν υπό τοΰ χλωρίου και έσχημάτισαν χλωριούχο ν
πάτιναν δεν έσχημάτισαν και την διαβρωτικήν αυτήν όξυχλωριοΰχον και άνθρακικήν πά-
τιναν, τοϋτο συνέβη άφ' ενός μεν, διότι άήρ δεν τά προσέβα/^λε ούτε διοξείδιον τοΰ
άνθρακος, άφ' ετέρου δέ και διότι έπροφυλάχθησαν διά τε της άμμου και των οστράκων,
άτινα περιεκάλυψαν τον βροΰνζον.
ΔιατΙ ηδη ή μέθοδος τοΰ ΡόζεμΟεργ ή τόσον ύπ' αύτοΰ συνιστώμενη και έντός
τίνων ήμερων άφαιροΰσα τό χλώριον έκ της πατίνας έφάνη ανεπαρκής είς τά δύο αγάλ-
ματα ταΰτα έφαρμοσθεϊσα; Είνε ή μέθοδος όχι καλή ή ή πάτινα αύτη διάφορος της
συλ'ήθους διαβρωτικής; Ούτε τό εν ούτε τύ άλλο. Ή μέθοδος είνε ευφυής καΐ αρίστη και
εύκολωτάτη νά έφαρμοσθή. ΚαΙ ή ταχεία φθορά των φύλλων τοΰ άργιλλίου εις τήν ήμε-
τέραΛ' περίπτωσιν έπικυροΐ τό έπιτυχές αύτής. 'Αλλ'ή ημετέρα πάτινα είχε βαθέως εισχω-
ρήσει είς τά βρούνζινα αρχαία τής Σάμου και δεν ήδύνατο πλέον νά ένεργήση βαθύ-
τερον τό μεταλλικόν άργίλλιον.
"Αν πολλοί αναφέρουν σχετικώς εΰκολον άπαλλαγήν από τής τοιαύτης διαβρώ-
σεως τής έν λόγω πατίνας και άλλοι τούναντίον, τούτο νομίζομεν δεν οφείλεται είς διά-
φορον σύστασιν τής πατίνας, άλλ' είς τύ διάφορον βάθος, είς δ αύτη είσεχώρησεν.
Προς διάγνωσιν τής κακής αύτής πατίνας ευρον και προτείνω πολύ άπλήν μέθοδον
διά τους απείρους τής χημείας αρχαιολόγους. Τά άλατα τοΰ χαλκού, ώς γνωστόν χρωματί-
ζουν έξατμιζόμενα τήν άχρουν φλόγα τοΰ λύχνου τοΰ φωταερίου πρασίνην. Αλλ'ό ανθρα-
κικός χαλκός, όταν εΐνε ξηρός και δεν φέρη ϊχνη ίδρώτος τής χειρός, ήκιστα πτητικός ων,
δεν χρωματίζει αυτήν, έν φ πράττει τοϋτο αμέσως ύ πτιιτικώτερος χλωριούχος· επομένως ό
αρχαιολόγος δύναται νά περιφερή είς τά διάφορα μέρη τής πατίνας τήν άλαμπή φλόγα τοΰ
λύχνου τοΰ ΒαιίΒθΐι καί, έν όσω δεν εμφανίζεται τοιαύτη πράσινη χρώσις, οπωσδήποτε
παραμένουσα, δύναται νά εΐνε άσφα?*ής δτι δεν πρόκειται περί διαβρωτικής πατίνας. Άν
άναφανή όμως τοιαύτη, πρέπει νά επικόλληση φύλλα άργιλλίου κατά τά υπό τοΰ ΙίοΒοη-
1)θΐ·§ υποδεικνυόμενα και θέση είς ύγρόν μέρος. Έάν μετά 3—4ήμέρας παρατήρηση οτι
ταΰτα δεν προσεβλήθησαν και δεν δεικνύουν σημεία διαρροής—ώς δεν εδειξεν ήμΐν ό
μεΐραξ τοΰ Μαραθώνος—, ση μείον καί πάλιν ότι δεν πρόκειται περί κακής φύσεως πα-
τίνας. Έάν τούναντίον δείξουν τοίαΰτην, πρέπει τά φύλλα ν'άνανεώνται, μέχρι οϋ παύ-
σωσι προσβαλλόμενα" έάν καί μετά συνεχή έπί μίαν έτι εβδομάδα ανανέωσιν ό βροΰν-
ζος τιθέμενος έν ύγρφ μέρει δεικνύη καί πάλιν έντός δύο ημερών εξανθήματα, λόγω
τής βαθείας είσχιορήσεως τής προσβολής, τότε πρέπει άδιστάκτως νά Ουσιάση τήν πά-
τιναν καί άναγάγη αυτήν είς μεταλλικήν κατάστασιν έφαρμόζίον την ήλεκτρολ,υτικήν μέ-
θοδον τοΰ Ρΐυΐίβηβι·.
Κωνσταντίνος Δ. Ζέγγελης