Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones ([1].1979)

POK0J pana w pałacu w mosznej

139

utworzona na skutek umieszczenia naprzeciwko siebie drzwi i okna. Drzwi
pełnią funkcje prymarne, takie jak: przechodzenie (wchodzenie, wychodze-
nie), łączenie lub dzielenie (otwarcie — zamknięcie); stanowią względnie
najsilniejszy element wydzielający, pełniąc szczególną funkcję wytyczania
zasięgu tej przestrzeni jako odrębnego pomieszczenia w stosunku do reszty
przestrzeni wewnętrznej budowli. Okno denotuje obok łączenia — dzielenia
w stosunku do przestrzeni zewnętrznej, przede wszystkim oświetlanie i wy-
glądanie na zewnątrz. Szczególnie ta druga funkcja podkreśla kierunkowość
wnętrza i, w tym wypadku, jego charakter „przejściowy”. Otwierająca się
przestrzeń wykusza (D)* * * 7, silnie zaakcentowana poprzez ścięcie narożnika,
spełniająca przede wszystkim funkcję widokową, jawi się jako jeszcze sil-
niejszy element tego typu. Widokowa funkcja jest tu mocniej zaakcento-
wana przez umieszczenie w wykuszu port-fenetre’u, prowadzącego na bal-
kon. Do elementów’ nadających tej partii pomieszczenia znaczenie celu dą-
żeń, przyłącza się dostrzegane otwarcie przestrzeni w bok, niemożliwe do
penetracji bez przybliżenia się.

Jednak, jak wspomniano, człon ten ma jedynie względnie zintegrowa-
ny charakter, a to ze względu na sfunkcjonalizowanie występujących w
nim elementów architektonicznych. Na prawo od drzwi znajduje się bo-
wiem płytka wnęka, w niej, w ścianie — kominek, naprzeciwko niego —
okno. W ten sposób, poprzez wytyczenie poprzecznej osi i poszerzenie w
tym kierunku, tworzy się mniejszy człon przestrzenny (Ai), w przeważa-
jącej części zawierający się w wyżej opisanym (nie przenika się z nim tyl-
ko na około 19% długości podstawy), ukierunkowany do niego poprzecznie
i mający odmienny charakter. Ma własne okno-oświetlenie, ma też komi-
nek, który oprócz denotowania ogrzewania, zatrzymania się, grzania się
przy nim, konotuje takie pojęcia, jak przytulność, ciepło, intymność, ogni-
sko domowe. Duży stopień przenikania nie pozwala tu mówić o dwóch
przestrzeniach — każe mówić o ambiwalentnym charakterze przestrzeni:
do przejścia i do przebywania 8.

Spośród elementów podkreślających kierunkowość, okno na osi spełnia
swą funkcję z chwilą, gdy stanie się przed nim, wykusz niejako bardziej

typu znaczenia wymiarów, choć ich zakres obowiązywania jest szeroki, traktujemy

relatywnie — przede wszystkim w stosunku do tej konkretnej budowli; wyznaczenie

bezwzględnej i ścisłej skali jest oczywiście niemożliwe.

7 W opisie przestrzeni sali używam terminu „wykusz” na określenie tej formy
przestrzennej, choć nie jest to zgodne z jej zewnętrznym ukształtowaniem, chodzi
mi tu jednak o podkreślenie specyficznej funkcji „poszerzania” wnętrza.

8 Pochopna byłaby w tej fazie próba ustalenia podporządkowania jednej funkcji
— drugiej; rozstrzygnięcia szukać można w całości rozwiązania przestrzennego, po
wzięciu pod uwagę wszystkich relacji, a przede wszystkim — gdy pozwoli to na
zrekonstruowanie systemu konwencji, na których opiera się ten komunikat prze-
strzenny, konkretnie — kodyfikacji hierarchii funkcji.