DOI article:
Bania, Zbigniew: Pałac w Podhorcach
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0106
102
ZBIGNIEW BANIA
[. DZIEJE MIEJSCOWOŚCI I BUDOWY PAŁACU W PODHORCACH DO KOŃCA XVII WIEKU
Północno-zachodnią krawędź Wyżyny Podolskiej, stromo opadającą ku nizinnemu Wołyniowi, sta-
nowią trzy pasma wzgórz: Gologóry, Woroniaki i Góry Krzemienieckie. Na krańcu zachodnim pasma
środkowego, Woroniaków, położone są Podhorce. Zabudowania osady rozciągają się częściowo na stoku
północnym płaskowzgórza oraz w kierunku południowym, na jego obszernym, płaskim wierzchołku.
Na krawędzi północnej wierzchołka, w miejscu, w którym stok wzgórza opada szczególnie stromo,
wznosi się pałac, a naprzeciw niego, od strony południowej, kościół.
W XV w. leżały Podhorce w granicach powiatu, którego stolicą było Olesko. W 1430 r. wraz
z sąsiadującą z nimi od północy wsią Zahorce oddane zostały w dzierżawę przez Władysława
Jagiełłę Januszowi Podhoreckiemu25. Uzyskując nadanie od Władysława Jagiellończyka w 1440 r.
stali się Podhoreccy właścicielami obu tych wsi26. W ich rękach pozostawały one do lat 30-tych
XVII wieku. W 1627 r.27 współwłaścicielem Podhorzec był Dąbski, przypuszczalnie Jan28.
W 1629 r. Stanisław Koniecpolski, późniejszy hetman wielki koronny, kasztelan krakowski,
w części wykupuje, a w części otrzymuje w darze od Łukasza Żółkiewskiego miasto Brody wraz
z należącym do niego kompleksem dóbr ziemskich29. Podhorce znalazły się wówczas w bezpośred-
nim sąsiedztwie tych dóbr od południa i po wykupieniu wraz z Zahorcami w 1633 r.30 przez
hetmana od Podhoreckich zostały włączone do klucza brodzkiego.
W 1636 r. uregulowano spory graniczne między dobrami klucza oleskiego, należącymi do Jana
Daniłowicza, i przylegającymi do nich również oprócz innych wsi klucza brodzkiego — Podhorzec31.
Najwcześniejszy znany pobyt Koniecpolskiego w Podhorcach, jaki udało się stwierdzić, to 10 maja
1637 r.32 W tym roku rozpoczęto lub od tego roku, co jest bardziej prawdopodobne, prowadzono
szczególnie intensywne prace przy budowie pałacu. O następnych pobytach hetmana w Podhorcach
informują pisane stąd listy 12 i 13 października 1638 r.33. Do 1640 r. całkowicie zrealizowano
kompozycję i dekorację założenia ogrodowego oraz ukończono wznoszenie pałacu34. W latach
następnych prowadzono prace związane z wykańczaniem i dekoracją wnętrz pierwszego piętra
skrzydła głównego (z 6 sierpnia 1640 r. pochodzi wiadomość o uroczystościach weselnych, które
obchodzono w Podhorcach) 3-\
25 Arch. Państw. Krakowa i Woj. Krak., Archiwum Sanguszków. Podhorce I [dalej: Arch. Sang. Podh.], sygn. 147.
2(1 Arch. Sang. Podh. I. sygn. 149: Summaryusz Dokumentów do Dobr Podhorzec Zahorzec y Innych Anno Dni 1765 to
Spisany. 1440, przez Nayiaśnieyszego Władysława Króla Polskiego [...] Januszowi Podhoreckiemu Dobr Podhorzec y Zahorzec
[...] wiecznemi czasy zażywania dany — Przywiley. Por. W. Kryczyński, Zamek w Podhorcach. Złoczów 1894. s. 7 — 8.
27 S. Barącz, Kronika Oleska. ..Towarzysz Duchowieństwa Katolickiego", Rocznik pierwszy, Tarnopol 1864, s. 420. s. 481.
Jan Danilowicz ustala dochody kościoła łacińskiego w Olesku i określa dziesięciny, m. in. „legitimo et antiquo jure [...]
Podhorensibus Dni Dąbski et PodhorencioruirT.
2* K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 3, Lipsk 1839. s. 293-294; T. Żychliński. Złota księga szlachty polskie/. R. [,
Poznań 1879, s. 65.
24 S. Przyłęcki, Pamiętniki o Koniecpolskich, Lwów 1842. s. 288- 291; S. Barącz. Wolne miasto handlowe* Brody,
Lwów 1865. s. 11.
30 Arch. Sang. Podh. II, sygn. 102. s. 57: Summariusz Dokumentów czyli Praw służących do Dóbr Kluczów Podhoreckiego
y Oleskiego J.W. Sewerynowi Rzewuskiemu J...J. Nr 4 1633 rok. Między Podhoreckimi y Koniecpolskim Stanisławem
y Koropatnickim Dekretu. Oblata. Nie została podana treść aktu zawartego między Koniecpolskim a Podhoreckimi. jednakże
należy się domyślać, że dotyczył on nabycia praw własności przez Koniecpolskiego na Podhorce ii zapewne Zahorce),
na co wskazywałby tytuł „Repertorium", a również i jego działu. Wiktoryn Kuropatnicki był w latach 1629-1638 pod-
starościm buskim lA. Boniecki. Herbarz polski, t. XIII, Warszawa 1909, s. 230) i w tym dokumencie figurowało jego
nazwisko jako świadka zawartych umów. które oblatowano na zamku buskim, siedzibie starostwa. Jego nazwisko umieszczone
jest również na akcie kupna Brodów przez Koniecpolskiego, sporządzonym na zamku buskim (Barącz, Wolne miasto....
s. 182).
31 Arch. Sang. Podh. I, sygn. 149: Summaryusz Dokumentów do Dóbr Olesko 'z przyleglościami a. Dni 1768-to
spisany. Nr 47. 1636. Fra 2da post Sancte Indywidue Trinitatis in Castro Buscensis inter Bona Czechy [...] tum Podhorce
Granicieribus Oblata.
?2 Kraków, Rkpsy Bibl. PAN. sygn. 1819.
Tamże.
?4 Radziwiłł, op. cit., s. 26.
35 AGAD. Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 9. t. III. к. 1.
ZBIGNIEW BANIA
[. DZIEJE MIEJSCOWOŚCI I BUDOWY PAŁACU W PODHORCACH DO KOŃCA XVII WIEKU
Północno-zachodnią krawędź Wyżyny Podolskiej, stromo opadającą ku nizinnemu Wołyniowi, sta-
nowią trzy pasma wzgórz: Gologóry, Woroniaki i Góry Krzemienieckie. Na krańcu zachodnim pasma
środkowego, Woroniaków, położone są Podhorce. Zabudowania osady rozciągają się częściowo na stoku
północnym płaskowzgórza oraz w kierunku południowym, na jego obszernym, płaskim wierzchołku.
Na krawędzi północnej wierzchołka, w miejscu, w którym stok wzgórza opada szczególnie stromo,
wznosi się pałac, a naprzeciw niego, od strony południowej, kościół.
W XV w. leżały Podhorce w granicach powiatu, którego stolicą było Olesko. W 1430 r. wraz
z sąsiadującą z nimi od północy wsią Zahorce oddane zostały w dzierżawę przez Władysława
Jagiełłę Januszowi Podhoreckiemu25. Uzyskując nadanie od Władysława Jagiellończyka w 1440 r.
stali się Podhoreccy właścicielami obu tych wsi26. W ich rękach pozostawały one do lat 30-tych
XVII wieku. W 1627 r.27 współwłaścicielem Podhorzec był Dąbski, przypuszczalnie Jan28.
W 1629 r. Stanisław Koniecpolski, późniejszy hetman wielki koronny, kasztelan krakowski,
w części wykupuje, a w części otrzymuje w darze od Łukasza Żółkiewskiego miasto Brody wraz
z należącym do niego kompleksem dóbr ziemskich29. Podhorce znalazły się wówczas w bezpośred-
nim sąsiedztwie tych dóbr od południa i po wykupieniu wraz z Zahorcami w 1633 r.30 przez
hetmana od Podhoreckich zostały włączone do klucza brodzkiego.
W 1636 r. uregulowano spory graniczne między dobrami klucza oleskiego, należącymi do Jana
Daniłowicza, i przylegającymi do nich również oprócz innych wsi klucza brodzkiego — Podhorzec31.
Najwcześniejszy znany pobyt Koniecpolskiego w Podhorcach, jaki udało się stwierdzić, to 10 maja
1637 r.32 W tym roku rozpoczęto lub od tego roku, co jest bardziej prawdopodobne, prowadzono
szczególnie intensywne prace przy budowie pałacu. O następnych pobytach hetmana w Podhorcach
informują pisane stąd listy 12 i 13 października 1638 r.33. Do 1640 r. całkowicie zrealizowano
kompozycję i dekorację założenia ogrodowego oraz ukończono wznoszenie pałacu34. W latach
następnych prowadzono prace związane z wykańczaniem i dekoracją wnętrz pierwszego piętra
skrzydła głównego (z 6 sierpnia 1640 r. pochodzi wiadomość o uroczystościach weselnych, które
obchodzono w Podhorcach) 3-\
25 Arch. Państw. Krakowa i Woj. Krak., Archiwum Sanguszków. Podhorce I [dalej: Arch. Sang. Podh.], sygn. 147.
2(1 Arch. Sang. Podh. I. sygn. 149: Summaryusz Dokumentów do Dobr Podhorzec Zahorzec y Innych Anno Dni 1765 to
Spisany. 1440, przez Nayiaśnieyszego Władysława Króla Polskiego [...] Januszowi Podhoreckiemu Dobr Podhorzec y Zahorzec
[...] wiecznemi czasy zażywania dany — Przywiley. Por. W. Kryczyński, Zamek w Podhorcach. Złoczów 1894. s. 7 — 8.
27 S. Barącz, Kronika Oleska. ..Towarzysz Duchowieństwa Katolickiego", Rocznik pierwszy, Tarnopol 1864, s. 420. s. 481.
Jan Danilowicz ustala dochody kościoła łacińskiego w Olesku i określa dziesięciny, m. in. „legitimo et antiquo jure [...]
Podhorensibus Dni Dąbski et PodhorencioruirT.
2* K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 3, Lipsk 1839. s. 293-294; T. Żychliński. Złota księga szlachty polskie/. R. [,
Poznań 1879, s. 65.
24 S. Przyłęcki, Pamiętniki o Koniecpolskich, Lwów 1842. s. 288- 291; S. Barącz. Wolne miasto handlowe* Brody,
Lwów 1865. s. 11.
30 Arch. Sang. Podh. II, sygn. 102. s. 57: Summariusz Dokumentów czyli Praw służących do Dóbr Kluczów Podhoreckiego
y Oleskiego J.W. Sewerynowi Rzewuskiemu J...J. Nr 4 1633 rok. Między Podhoreckimi y Koniecpolskim Stanisławem
y Koropatnickim Dekretu. Oblata. Nie została podana treść aktu zawartego między Koniecpolskim a Podhoreckimi. jednakże
należy się domyślać, że dotyczył on nabycia praw własności przez Koniecpolskiego na Podhorce ii zapewne Zahorce),
na co wskazywałby tytuł „Repertorium", a również i jego działu. Wiktoryn Kuropatnicki był w latach 1629-1638 pod-
starościm buskim lA. Boniecki. Herbarz polski, t. XIII, Warszawa 1909, s. 230) i w tym dokumencie figurowało jego
nazwisko jako świadka zawartych umów. które oblatowano na zamku buskim, siedzibie starostwa. Jego nazwisko umieszczone
jest również na akcie kupna Brodów przez Koniecpolskiego, sporządzonym na zamku buskim (Barącz, Wolne miasto....
s. 182).
31 Arch. Sang. Podh. I, sygn. 149: Summaryusz Dokumentów do Dóbr Olesko 'z przyleglościami a. Dni 1768-to
spisany. Nr 47. 1636. Fra 2da post Sancte Indywidue Trinitatis in Castro Buscensis inter Bona Czechy [...] tum Podhorce
Granicieribus Oblata.
?2 Kraków, Rkpsy Bibl. PAN. sygn. 1819.
Tamże.
?4 Radziwiłł, op. cit., s. 26.
35 AGAD. Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 9. t. III. к. 1.