DOI Artikel:
Skubiszewski, Piotr: Programy obrazowe kielichów i paten romańskirch
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0009
Rocznik Historii Sztuki, t. XIII, 198
PL ISSN 0080-3472
PIOTR SKUBISZEWSKI
PROGRAMY OBRAZOWE KIELICHÓW I PATEN ROMAŃSKICH
I. WPROWADZENIE
1
Zagadnienie sformułowane w tytule tego artykułu może być w obecnym stanie badań postawione,
ale jeszcze nie w pełni rozwiązane. Dotychczas niewiele naczyń eucharystycznych było przedmiotem
szczegółowych studiów ikonograficznych, a bez takich monografii trudno formułować uogólnienia
Wolno jednak, a nawet należy pokusić się o próbę uporządkowania zachowanych kielichów i paten
z punktu widzenia ikonografii oraz o nakreślenie głównych linii ich podziału. Domaga się tego
przede wszystkim współczesna historia sztuki. Badając dekorację obrazową pojedynczych dzieł, trak-
tujemy je obecnie coraz częściej jako samodzielne utwory myśli w określonej dziedzinie, np. teologii,
mitologii, nauki czy polityki. Traktujemy je jako złożone struktury znaczące, w których nie tylko
sam wybór tematów i ich ujęcie, ale także wielkość i miejsce przedstawień w obiekcie rozstrzygają
0 charakterze posłania ideowego całości.
Istnieją przy tym dobre podstawy ogólne do podjęcia tematu programów obrazowych kielichów
1 paten. Wymienić trzeba przede wszystkim gruntowne studia Victora H. Elberna nad chrześci-
jańskim sprzętem liturgicznym i jego ikonografią1. W ostatnich latach powstała także pewna liczba
ważnych prac poświęconych dekoracji obrazowej pojedynczych dzieł ,,małej sztuki" romańskiej lub
ich grup2. Noty Dietricha Kótzschego w katalogu wystawy: Die Zeit der Staufer z roku 1977
1 V. H. El ber n. Ein christliches Kultgefdss aus Glas in der Dumbarton Oaks Collection, ..Jahrbuch der Berliner Museen".
IV. 1962. s. 17-41; idem. Der eucharistische Kelch im friihen Mittelalter, Berlin 1964: idem. Liturgisches Gérât in edlen
Materialien zur Zeit Karls des Grossen, [w:] Karl der Grosse. Lebenswerk und Nachleben, Hrsg. W. Braunfels. III:
Karolingische Kunst. Diisseldorf 1966. s. 115-167: idem. Zur Morphologie der bronzenen Weihrauchgefasse aus Paldstina,
..Archivo Espanol de Arqueologia", 45-47. 1972-1974. s. 447-462; idem, Dus Engerer Burąenreliąuiar und die Zierkunst des
friihen Mittelalters. Niederdeutsche Beitràge zur Kunstgeschichte. X. 1971. s. 41-102; XIII. 1974. s. 37-96; idem. Frtihmittel-
alterliche Zierkunst im Lichte der ..Renovatio". [w:] Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo.
XXII: La cultura antica nell'Occidente batino dal VU all'Xl seeolo. Spoleto 1975. s. 865-897; idem. Liturgisches Gerdt des
Friihmittelaliers ais Symboltràger, [w:] Settimane di-studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo, XXIII: Simboli
e Simbologia nell'Alto Medioevo. Spoleto 1976, s. 359-386; idem, Ein neuer Beitrag zur Ikonographie des unfigiirlichen.
Ùber die bildliche Aussage beinerner Reliquienkàstchen des friihen Mittelalters, ,.Das Miinster". XXV, 1972, s. 313-324;
idem. Magia i wiara w zlotnictwie wczesnego średniowiecza. „Biuletyn Historii Sztuki", XXXVIII, 1976. s. 195-217;
idem. Einige Werke liturgischer Kunst in Géorgien und ihre Besonderheiten, „Ostkirchliche Studien". 26, 1977. s. 305-316;
idem. Cher die liturgische Kunst im friihbyzantinischen Altarraum, „Das Munster", XXXI, 1978, s. 1-14; idem, Aus dem
Zauberreich des Mittelalters. Ein Kdlnisches Beinkâstchen in Esztergom (Gran), [w:] Kunst ais Bedeutungstrdger. Gedenkschrift
fur Gunter Bandmann. Berlin 1978, s. 43-59.
2 Przytaczamy tutaj tytułem przykładu: Ph. Verdier, Un Monument inédit de l'art mosan du XIIe siècle. La Crucifixion
symbolique de Walters Art Gallery, ..Revue Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art". XXX, 1961. s. 115-175; H. Lenzen.
H. Buschhausen. Ein neues Reichsportatile des 12. Jahrhunderts, ..Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte". XX (XXIV). 1965.
s. 21-73; Ph. Verdier, La Grande croix de l'abbé Suger à Saint-Denis. „Cahiers de Civilisation Médiévale". XIII, 1970,
s. 1-31; N. Morgan, The iconography of twelfth century Mosan enamels, [w:] Rhein und Maas, Kunst und Kultur 800-1400,
2: Berichte. Beitràge und Forschungen zum Themenkreis der Ausstellung und des Katalogs, Kôln 1973. s. 263-278: P. Springer,
PL ISSN 0080-3472
PIOTR SKUBISZEWSKI
PROGRAMY OBRAZOWE KIELICHÓW I PATEN ROMAŃSKICH
I. WPROWADZENIE
1
Zagadnienie sformułowane w tytule tego artykułu może być w obecnym stanie badań postawione,
ale jeszcze nie w pełni rozwiązane. Dotychczas niewiele naczyń eucharystycznych było przedmiotem
szczegółowych studiów ikonograficznych, a bez takich monografii trudno formułować uogólnienia
Wolno jednak, a nawet należy pokusić się o próbę uporządkowania zachowanych kielichów i paten
z punktu widzenia ikonografii oraz o nakreślenie głównych linii ich podziału. Domaga się tego
przede wszystkim współczesna historia sztuki. Badając dekorację obrazową pojedynczych dzieł, trak-
tujemy je obecnie coraz częściej jako samodzielne utwory myśli w określonej dziedzinie, np. teologii,
mitologii, nauki czy polityki. Traktujemy je jako złożone struktury znaczące, w których nie tylko
sam wybór tematów i ich ujęcie, ale także wielkość i miejsce przedstawień w obiekcie rozstrzygają
0 charakterze posłania ideowego całości.
Istnieją przy tym dobre podstawy ogólne do podjęcia tematu programów obrazowych kielichów
1 paten. Wymienić trzeba przede wszystkim gruntowne studia Victora H. Elberna nad chrześci-
jańskim sprzętem liturgicznym i jego ikonografią1. W ostatnich latach powstała także pewna liczba
ważnych prac poświęconych dekoracji obrazowej pojedynczych dzieł ,,małej sztuki" romańskiej lub
ich grup2. Noty Dietricha Kótzschego w katalogu wystawy: Die Zeit der Staufer z roku 1977
1 V. H. El ber n. Ein christliches Kultgefdss aus Glas in der Dumbarton Oaks Collection, ..Jahrbuch der Berliner Museen".
IV. 1962. s. 17-41; idem. Der eucharistische Kelch im friihen Mittelalter, Berlin 1964: idem. Liturgisches Gérât in edlen
Materialien zur Zeit Karls des Grossen, [w:] Karl der Grosse. Lebenswerk und Nachleben, Hrsg. W. Braunfels. III:
Karolingische Kunst. Diisseldorf 1966. s. 115-167: idem. Zur Morphologie der bronzenen Weihrauchgefasse aus Paldstina,
..Archivo Espanol de Arqueologia", 45-47. 1972-1974. s. 447-462; idem, Dus Engerer Burąenreliąuiar und die Zierkunst des
friihen Mittelalters. Niederdeutsche Beitràge zur Kunstgeschichte. X. 1971. s. 41-102; XIII. 1974. s. 37-96; idem. Frtihmittel-
alterliche Zierkunst im Lichte der ..Renovatio". [w:] Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo.
XXII: La cultura antica nell'Occidente batino dal VU all'Xl seeolo. Spoleto 1975. s. 865-897; idem. Liturgisches Gerdt des
Friihmittelaliers ais Symboltràger, [w:] Settimane di-studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo, XXIII: Simboli
e Simbologia nell'Alto Medioevo. Spoleto 1976, s. 359-386; idem, Ein neuer Beitrag zur Ikonographie des unfigiirlichen.
Ùber die bildliche Aussage beinerner Reliquienkàstchen des friihen Mittelalters, ,.Das Miinster". XXV, 1972, s. 313-324;
idem. Magia i wiara w zlotnictwie wczesnego średniowiecza. „Biuletyn Historii Sztuki", XXXVIII, 1976. s. 195-217;
idem. Einige Werke liturgischer Kunst in Géorgien und ihre Besonderheiten, „Ostkirchliche Studien". 26, 1977. s. 305-316;
idem. Cher die liturgische Kunst im friihbyzantinischen Altarraum, „Das Munster", XXXI, 1978, s. 1-14; idem, Aus dem
Zauberreich des Mittelalters. Ein Kdlnisches Beinkâstchen in Esztergom (Gran), [w:] Kunst ais Bedeutungstrdger. Gedenkschrift
fur Gunter Bandmann. Berlin 1978, s. 43-59.
2 Przytaczamy tutaj tytułem przykładu: Ph. Verdier, Un Monument inédit de l'art mosan du XIIe siècle. La Crucifixion
symbolique de Walters Art Gallery, ..Revue Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art". XXX, 1961. s. 115-175; H. Lenzen.
H. Buschhausen. Ein neues Reichsportatile des 12. Jahrhunderts, ..Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte". XX (XXIV). 1965.
s. 21-73; Ph. Verdier, La Grande croix de l'abbé Suger à Saint-Denis. „Cahiers de Civilisation Médiévale". XIII, 1970,
s. 1-31; N. Morgan, The iconography of twelfth century Mosan enamels, [w:] Rhein und Maas, Kunst und Kultur 800-1400,
2: Berichte. Beitràge und Forschungen zum Themenkreis der Ausstellung und des Katalogs, Kôln 1973. s. 263-278: P. Springer,