Rocznik Historii Sztuki (13.1981)

Rocznik Historii Sztuki, t. XIII. 1981
PL ISSN 0080-3472

ANDRZEJ RYSZKTEWICZ

Z DZIEJÓW INSTYTUTU SZTUKI PAN (PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU SZTUKI)*

U narodzin Instytutu zauważyć można dwie tendencje. Zarówno bezpośrednio po I wojnie
światowej, jak i w pierwszych latach Polski Ludowej środowisko wysuwało dezyderat powołania do
życia centralnej instytucji historii sztuki, która by objęła patronat i kierownictwo nad tymi działa-
niami badawczymi, które są tak kosztowne, absorbujące mnóstwo czasu, skomplikowane organizacyjnie
i technicznie, że ich podjęcie i przeprowadzenie wysiłkiem indywidualnym z góry skazane jest na
niepowodzenie. Chodziło przede wszystkim o szeroko zakrojone prace dokumentacyjne — inwentarz
zabytków, publikację źródeł pisanych i ikonograficznych, leksykony biograficzne i rzeczowe, biblio-
grafię piśmiennictwa. Te wszystkie dezyderaty dotyczyły tylko historii sztuki sensu stricto (tj. plastyki
łącznie z architekturą i urbanistyką, a częściowo i wytwórczością ludową), skupiały się na dorobku
(twórczym lub mecenasowskim) rodzimym i obejmowały całe tysiącletnie istnienie Polski. Myśli zbli-
żone nurtowah także nieliczną naszą muzykologię.

Inne były projekty Juliusza Starzyńskiego, które datowały się jeszcze sprzed wojny, z czasów
gd\ kierował Instytutem Propagandy Sztuki. Marzył on o urzeczywistnieniu romantycznej idei
correspondence des arts, o powołaniu do działania instytucji, w której razem pracowaliby i dyskuto-
wali artyści i uczeni — teoretycy i historycy — poruszający się na tym samym polu sztuk, malarstwa
i rzeźby, muzyki i teatru. Marzyła mu się Akademia Sztuk, jakby równoległa do Akademii
Umiejętności (czy Nauk), która by odgrywała zasadniczą rolę zarówno w najszerzej rozumianej
nauce o sztuce, jak i w państwowej działalności opiekuńczej nad rozwojem sztuki żywej i nad
zabytkami czasów dawniejszych.

Przygotowania do ucieleśnienia tych koncepcji podjął Juliusz Starzyński w Ministerstwie Kultury
i Sztuki natychmiast po ustąpieniu ze stanowiska dyrektora Biura Współpracy Kulturalnej z Zagra-
nicą (które piastował w latach 1947 — 1949) i zakończeniu działań związanych z Międzynarodowym
Kongresem Intelektualistów w Obronie Pokoju (jaki miał miejsce we Wrocławiu w 1948 г.). Zrazu
jako pełnomocnik i organizator, prof. Starzyński doprowadził do utworzenia Instytutu zgodnie ze
swymi staraniami i projektami, po czym objął jego kierownictwo.

Uchwałą Rady Ministrów z dnia 30 XI 1949 r. (Dz. Ustaw z 19 XII 1949. nr 61) powołano
do życia, w ramach organizacyjnych Ministerstwa Kultury i Sztuki. Państwowy Instytut Sztuki
popularny PIS (który to skrót przypominał przedwojenny IPS). Równocześnie uległy likwidacji
istniejące uprzednio w obrębie tegoż Ministerstwa Państwowy Instytut Badania Sztuki Ludowej
(dyr. T. Zygler) oraz Studium Teatrologiczne (dyr. W. Padwa). PIS przejął z obu tych instytucji
pracowników i zbiory, wcielając je w nowy organizm. Po paru miesiącach włączono Bibliotekę
Ministerstwa Kultury i Sztuki (kier. A. Ryszkiewicz) oraz agendy Państwowego Instytutu Historii
Sztuki, działającego przy Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków.

Pierwsze sprawozdanie Instytutu wykazywało w dniu 31 III 1950 następujące czynne komórki:
sześć sekcji Teorii i Historii Sztuki, Sztuk Plastycznych, Muzyki, Teatru. Eilmu oraz Sztuki
Ludowej Wsi i Miasta, ponadto Bibliotekę wraz z Archiwum Dokumentacji oraz Pracownię Foto-

Artykuł ukaże się w Polskim życiu artystycznym 1945—1960. pod redakcją Aleksandra Wojciechowskiego.