Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (5.1960)

Bogusław Kopydłowski

AKCJA RATOWANIA ZABYTKÓW ZŁOTNICZYCH

abytki i dzieła złotnicze wykonane z metali i materiałów szlachetnych, drogocennych,
niezależnie od wartości artystycznej posiadają bardzo znaczną wartość pieniężną, wynikającą
z wysokiej ceny samego materiału. Ta ostatnia przyczyna jest bodaj najważniejszym i nieraz
jedynym powodem, narażającym dzieła złotnicze na zniszczenie i zagładę. Na skutek prze-
tapiania lub przerabiania starych, zabytkowych dzieł sztuki złotniczej, skradzionych —- co
jest dość częstym zjawiskiem — czy sprzedanych w charakterze cennego materiału przez
właścicieli, nie doceniających wartości artystycznej zawartej w tych przedmiotach, ginęły na
przestrzeni wieków i do ostatniej niemal chwili nadal giną obiekty o nieocenionej wprost
wartości dla historii sztuki. Dzisiaj nawet w przybliżeniu nie można ustalić strat kulturalnych
w dziedzinie złotnictwa.

Dzieje naszej sztuki i kultury artystycznej dostarczają szeregu dokumentów z różnych
okresów, które świadczą o bogactwie i zamożności zarówno jednostek, jak niektórych warstw
społeczeństwa. Majątek ten wyrażał się zazwyczej w postaci nieruchomości oraz w formie
ogromnej nieraz ilości przedmiotów codziennego użytku, wśród których zawsze naczelne
miejsce zajmowały przedmioty drogocenne, jak naczynia złote i srebrne, wszelkiego rodzaju
biżuteria i klejnoty, kosztowna i ozdobna broń, szaty naszywane kamieniami i perłami,
cenne oprawy książek itp. W ogromnej większości wypadków przedmioty te nie dotrwały
do obecnej chwili, a nawet trudno jest nieraz ustalić, kiedy i w jakich okolicznościach zostały
sprzedane, przetopione lub zniszczone.

Obok prywatnych posiadaczy wielkie ilości cennych przedmiotów złotniczych przecho-
wywały i dziś mieszczą w sobie skarbce kościelne. Tu zabytki te, na skutek konserwatywnego
stanowiska duchowieństwa -— co w tym wypadku jest stroną dodatnią — w mniejszym sto-
pniu narażone są na zagładę. Niemniej, znane są w dziejach naszej kultury okresy masowego
niszczenia dzieł sztuki złotniczej właśnie przez duchowieństwo. Okres taki to wiek XVII
i XVIII. W tym czasie duchowieństwo oddaje do przetopienia stare, zabytkowe naczy-
nia kościelne i z materiału uzyskanego w ten sposób poleca wykonać modne, barokowe
lub rokokowe sprzęty służące do kultu. Zjawisko przerabiania starych naczyń kościelnych
miało miejsce również i w innych okresach, lecz nigdy nie było tak powszechne jak właśnie
w okresie baroku. Trudno tu całkowicie potępić ową akcję unowocześniania sprzętu ko-
ścielnego. Wprawdzie ginęły bezpowrotnie dzieła starsze, lecz na ich miejsce napływały do
skarbców kościelnych bogate przedmioty barokowe. Natomiast wręcz odmienne zjawisko ma

359