DOI Artikel:
Giannopoulos, Nikolaos I.: Anathēmatikon anaglyphon ek Thessalias
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14282#0254
Άναΰηματικόν άνάγλνφον εκ Θεσσαλίας' ύπδ Ν. Γιαννόπουλου. 247
ΑΚ 1914
Έν τώ προκειμένω δέ αναγλύφω έξετείνετο μέχρι
της παιδικής μορφής του λατρευτού. Τά συνήθη
δέ επίθετα, τά όποια προσδιώριζον αυτόν, άνεκά-
λουν την φύσιν αύτου έπικουρικήν, γλυκεΐαν ή εύ-
νουν. Όταν δέ προύκειτο περί τίνος ήρωος ποΛε-
μιστου, ώριζον τον τρόπον, δια του όποιου έςη-
σκεΐτο ή επήρεια αύτου. Έκαλεΐτο δέ τότε « ΰεός
προστάτης έν ταΐς μάχαις », ή β '&εός σύμμαχος »
κτλ.. Έν Δελφοΐς έτιμοίτο εις ήρως φύλαξ των
τειχών (Τειχοφύλαξ)" έν Κνίδω δ' έτιμάτο εις
ήρως Επίμαχος, ου ή λατρεία συνείχετο μετά
της λατρείας της Δήμητρος, της Κόρης και τοΟ
Πλούτωνος Έν Τανάγρα δ' άνευρέθη άνάγλυ-
γλυζ>ον άναθηματικόν (θχ νοίο) τω ήρωϊ έφίππω
' Αλεξιμάχω, προστάτη κατά τάς υ-άχας 2. Εν οέ
τω της Φαρσάλου ό έφηβος ήρως φέρει το όνομα
Σύμμαχος, ανήκων εις την αύτήν κατηγορίαν Τό
ονομ' αύτου προσδιορίζει τον θεόν, όστις έν ταϊς
μάχαις παρέ/ει εΐ; τους λατρευτάς αύτοΟ τήν ύπο-
στήριξιν του δόρατος και του βραχίονος αύτοΟ. Η
ιδέα δέ αύτη, ότι εις ήρωας άστεως τίνος ή οικο-
γενείας τινός άπεδίδετο μέρος ένεργητικόν έν ταΐς
μάχαις, είναι λίαν αρχαία. Έν ΜαραΟώνι έπί-
στευσαν ότι εϊδον τήν σκιάν του Θησέως εις τάς
τάξεις των πολεμιστών Αθηναίων 3. Έν Σαλαμΐνι
δέ, κατά τον Ήρόδοτον, ενεφανίσθησαν ό Αίας καΐ
ό Τελαρ,ών, οίτινες συνεπολέμησαν ϋπέρ τών Ελ-
λήνων 4. Ό δέ Θεμιστοκλής έπανήγαγεν εις τού-
τους τους υπερφυσικούς ήρωας ιτάσαν τήν τιμήν
της νίκης « Τάδε γαρ ουκ ημείς κατεργασάμεΰα
άλλα Φεοϊ και ήρωες»5. Και ο Κολοτρώνης δέ
κατά τους νεωτέρους χρόνους κατά τινα αάχην
άπέδωκεν εις τον Άγιον Γεώργιον, έπελαύνοντα
εφιππον τήν νίκην αύτου κατά τών Τούρκων.
'Αλλά ποίαν ιδιότητα έχει ό έν τω ήμετέρω ανα-
γλύφω παριστάμενος ήρως; Αύτη βεβαίως θά έδη-
λοΟτο έκ του ονόματος αύτου, όπερ ατυχώς δεν
διεσώθη.Ή δέ σημασία του 'ίππου τον όποιον κρα-
τεί άπο του χαλινού; Γενικώς παραδέχονται ότι
1 Νθννίοη, ΟίΒΰουβτίβΒ αϊ ΗαΙίνανηα,8803 II, 714.—Πρβ.
Ροα§β.Γ68, ΒΟΗ. XII, 181.
2 ΟοΙΙβοίίοη 8α\}οητοΐί' I, ρΐ. XXIX.—Ροιι§ΘΓβ3. αντό&ι,
-σελ. 185.
3 ίΐλούταρ-/. Θηοενς. 35, 64.
4 Ήρόδοτ. VIII, 109. 3.
5 ΜϊΙΙιΙιοίβΓ, Αηΐάηρβ άβτ Κν,ηβΙ, σελ. 234.— Ρου§βΓβ3,
ΒΟΗ XII.
έπι τών επιτύμβιων ή αναθηματικών άναγλύτ-ων
ό Ί'ππος συμβολίζει τι 6.
Η παρουσία λοιπόν του ίππου ούδεμίαν σχέσιν
έχει μετά τών συνήθων άσχολιών τοΟ αποθανόν-
τος, οιότι έπι πλείστιον Βοιωτικών άναγλύφων πα-
ρίσταται γυνή κρατούσα ίππον άπό του χαληνου 7.
Φαίνεται όμως λίαν .πιθανόν ότι ό ί'ππος έπι τών
παραστατικών μνημείων έχει σχέσιν μετά τών χθο-
νίων θεοτήτων κα'ι τών ψυχών τών νεκρών 8. Ό
ί'ππος προσέτι εδόθη κατ' άρχάς ώς ΐδιότης διακρι-
τική εις ήρωάς τινας έν σχέσει μετά τών κατα-
χθόνιων πνευμάτων ώς εις τους Διοσκούρους τών
Θηβαίων, ους οί ποιηταί καλουσι α&εούς λευκο-
πώλους»ϋ. Βραδύτερον ό τύπος έπεξετάθη, ό δέ
ίππος κατέστη ΐδιότης τών ήρώων έν γένει. Ούτοκ
εξηγείται ό τύπος του έφιππου ήρωος, του παρι-
σταμένου έπ'ι τών άναγλύφων. Ό θάνατος άφη-
ρωϊσθεϊς παρεστάθη εις ίππ^ν κάτωθεν στηλών τί-
νων άττικών ή έπι άναρίθμων επιτύμβιων άναγλύ-
φων ειδικώς έν Θεσσαλία, όπου ή παράστασις του
έφιππου ήρωος κατέστη λίαν κοινή μέχρι της ρω-
μαϊκής έποχής. Αλλοτε πάλιν ό αυτός ήρως πα-
ρίσταται όρθιος πλησίον του ίππου, όν κρατεί άπό
τοΟ χαληνοΟ, ένώπιον κλίνης, όπου λαμβάνει τό
νεκρικόν δεΐπνον, ή πολλάκις ένώπιον μικροΰ βω-
μού, ένώ γυνή έκχέει έν κυπέλλω τό περιεχόμενον
οινοχόης έναντι συμπλέγματος λατρευτών 10.
Ό Γοιι§θΓθ8 λέγει ότϊ έν Θράκη, όπου ό θεός
ό άρχων τών καταχθόνιων πνευμάτων, ό «$εός
αωτήρ» παρίστατο έφιππος, ό τύπος τοΟ έφιππου
ήρωος ήτο έν μεγάλη φήμη η. Αλλ' έν Θράκη,ώς
παρατηρεί ό ϋαιιιοηΐ, τάνάγλυφα τά παριστάντα
τον εφιππον ήρωα ύπό διαφόρους τύπους είναι ώς
επί τό πλείστον αναθηματικά, φέροντα άναθημα-
τικήν έπιγραφήν: Κυρίω ήρωϊ, ή απλώς: κυρίω,
είτα έπεται το όνομα του άνατιθέντος αυτό και έν
τέλει «εύχήν». Τίς δέ ό ήμίθεος ούτος, ό τοσούτω
λατρευόμενος έν Θράκη, οδ το μόνον τέμενος εύ-
6 ΜΜβίΙ. ΑΐΙιβη. III σελ. 373 άρ. 159 133.
7 ΜΜβίΙ ΑΙΚβη III σελ 373, άρ. 129 133.
8 ΡυΓί\νδη§ΐ6ΐ·, ΜϋέβίΙ ΑΙΚβη VII. σ. 165 — νν'ΌΙΙβι-β,
ΑτοΗ. Ζβίίιιιψ 1882, σ. 304.— Ροιΐ£βΓβ3 ΒΟΗ XII, 185,
0 Εϋριπ. Φοίνισ 606. —' Ηρακλ μαιν. 29.—Ήσύ-^. Αιόσκονροι.
10 Ρου§&Γβ5, ΒΟΗ XII 186 και τας παρ' αϋτϊ) πηγάς.
" ΓυΓΐ\νδη§;1θΓ, ΟοΙΙββΙίοη Βαϋοηνοΐί', τόμ.Ι, σ. 39 σημ.1.
— Πρβ. Ρου£βΓ63, β(7# XII, 186
33
ΑΚ 1914
Έν τώ προκειμένω δέ αναγλύφω έξετείνετο μέχρι
της παιδικής μορφής του λατρευτού. Τά συνήθη
δέ επίθετα, τά όποια προσδιώριζον αυτόν, άνεκά-
λουν την φύσιν αύτου έπικουρικήν, γλυκεΐαν ή εύ-
νουν. Όταν δέ προύκειτο περί τίνος ήρωος ποΛε-
μιστου, ώριζον τον τρόπον, δια του όποιου έςη-
σκεΐτο ή επήρεια αύτου. Έκαλεΐτο δέ τότε « ΰεός
προστάτης έν ταΐς μάχαις », ή β '&εός σύμμαχος »
κτλ.. Έν Δελφοΐς έτιμοίτο εις ήρως φύλαξ των
τειχών (Τειχοφύλαξ)" έν Κνίδω δ' έτιμάτο εις
ήρως Επίμαχος, ου ή λατρεία συνείχετο μετά
της λατρείας της Δήμητρος, της Κόρης και τοΟ
Πλούτωνος Έν Τανάγρα δ' άνευρέθη άνάγλυ-
γλυζ>ον άναθηματικόν (θχ νοίο) τω ήρωϊ έφίππω
' Αλεξιμάχω, προστάτη κατά τάς υ-άχας 2. Εν οέ
τω της Φαρσάλου ό έφηβος ήρως φέρει το όνομα
Σύμμαχος, ανήκων εις την αύτήν κατηγορίαν Τό
ονομ' αύτου προσδιορίζει τον θεόν, όστις έν ταϊς
μάχαις παρέ/ει εΐ; τους λατρευτάς αύτοΟ τήν ύπο-
στήριξιν του δόρατος και του βραχίονος αύτοΟ. Η
ιδέα δέ αύτη, ότι εις ήρωας άστεως τίνος ή οικο-
γενείας τινός άπεδίδετο μέρος ένεργητικόν έν ταΐς
μάχαις, είναι λίαν αρχαία. Έν ΜαραΟώνι έπί-
στευσαν ότι εϊδον τήν σκιάν του Θησέως εις τάς
τάξεις των πολεμιστών Αθηναίων 3. Έν Σαλαμΐνι
δέ, κατά τον Ήρόδοτον, ενεφανίσθησαν ό Αίας καΐ
ό Τελαρ,ών, οίτινες συνεπολέμησαν ϋπέρ τών Ελ-
λήνων 4. Ό δέ Θεμιστοκλής έπανήγαγεν εις τού-
τους τους υπερφυσικούς ήρωας ιτάσαν τήν τιμήν
της νίκης « Τάδε γαρ ουκ ημείς κατεργασάμεΰα
άλλα Φεοϊ και ήρωες»5. Και ο Κολοτρώνης δέ
κατά τους νεωτέρους χρόνους κατά τινα αάχην
άπέδωκεν εις τον Άγιον Γεώργιον, έπελαύνοντα
εφιππον τήν νίκην αύτου κατά τών Τούρκων.
'Αλλά ποίαν ιδιότητα έχει ό έν τω ήμετέρω ανα-
γλύφω παριστάμενος ήρως; Αύτη βεβαίως θά έδη-
λοΟτο έκ του ονόματος αύτου, όπερ ατυχώς δεν
διεσώθη.Ή δέ σημασία του 'ίππου τον όποιον κρα-
τεί άπο του χαλινού; Γενικώς παραδέχονται ότι
1 Νθννίοη, ΟίΒΰουβτίβΒ αϊ ΗαΙίνανηα,8803 II, 714.—Πρβ.
Ροα§β.Γ68, ΒΟΗ. XII, 181.
2 ΟοΙΙβοίίοη 8α\}οητοΐί' I, ρΐ. XXIX.—Ροιι§ΘΓβ3. αντό&ι,
-σελ. 185.
3 ίΐλούταρ-/. Θηοενς. 35, 64.
4 Ήρόδοτ. VIII, 109. 3.
5 ΜϊΙΙιΙιοίβΓ, Αηΐάηρβ άβτ Κν,ηβΙ, σελ. 234.— Ρου§βΓβ3,
ΒΟΗ XII.
έπι τών επιτύμβιων ή αναθηματικών άναγλύτ-ων
ό Ί'ππος συμβολίζει τι 6.
Η παρουσία λοιπόν του ίππου ούδεμίαν σχέσιν
έχει μετά τών συνήθων άσχολιών τοΟ αποθανόν-
τος, οιότι έπι πλείστιον Βοιωτικών άναγλύφων πα-
ρίσταται γυνή κρατούσα ίππον άπό του χαληνου 7.
Φαίνεται όμως λίαν .πιθανόν ότι ό ί'ππος έπι τών
παραστατικών μνημείων έχει σχέσιν μετά τών χθο-
νίων θεοτήτων κα'ι τών ψυχών τών νεκρών 8. Ό
ί'ππος προσέτι εδόθη κατ' άρχάς ώς ΐδιότης διακρι-
τική εις ήρωάς τινας έν σχέσει μετά τών κατα-
χθόνιων πνευμάτων ώς εις τους Διοσκούρους τών
Θηβαίων, ους οί ποιηταί καλουσι α&εούς λευκο-
πώλους»ϋ. Βραδύτερον ό τύπος έπεξετάθη, ό δέ
ίππος κατέστη ΐδιότης τών ήρώων έν γένει. Ούτοκ
εξηγείται ό τύπος του έφιππου ήρωος, του παρι-
σταμένου έπ'ι τών άναγλύφων. Ό θάνατος άφη-
ρωϊσθεϊς παρεστάθη εις ίππ^ν κάτωθεν στηλών τί-
νων άττικών ή έπι άναρίθμων επιτύμβιων άναγλύ-
φων ειδικώς έν Θεσσαλία, όπου ή παράστασις του
έφιππου ήρωος κατέστη λίαν κοινή μέχρι της ρω-
μαϊκής έποχής. Αλλοτε πάλιν ό αυτός ήρως πα-
ρίσταται όρθιος πλησίον του ίππου, όν κρατεί άπό
τοΟ χαληνοΟ, ένώπιον κλίνης, όπου λαμβάνει τό
νεκρικόν δεΐπνον, ή πολλάκις ένώπιον μικροΰ βω-
μού, ένώ γυνή έκχέει έν κυπέλλω τό περιεχόμενον
οινοχόης έναντι συμπλέγματος λατρευτών 10.
Ό Γοιι§θΓθ8 λέγει ότϊ έν Θράκη, όπου ό θεός
ό άρχων τών καταχθόνιων πνευμάτων, ό «$εός
αωτήρ» παρίστατο έφιππος, ό τύπος τοΟ έφιππου
ήρωος ήτο έν μεγάλη φήμη η. Αλλ' έν Θράκη,ώς
παρατηρεί ό ϋαιιιοηΐ, τάνάγλυφα τά παριστάντα
τον εφιππον ήρωα ύπό διαφόρους τύπους είναι ώς
επί τό πλείστον αναθηματικά, φέροντα άναθημα-
τικήν έπιγραφήν: Κυρίω ήρωϊ, ή απλώς: κυρίω,
είτα έπεται το όνομα του άνατιθέντος αυτό και έν
τέλει «εύχήν». Τίς δέ ό ήμίθεος ούτος, ό τοσούτω
λατρευόμενος έν Θράκη, οδ το μόνον τέμενος εύ-
6 ΜΜβίΙ. ΑΐΙιβη. III σελ. 373 άρ. 159 133.
7 ΜΜβίΙ ΑΙΚβη III σελ 373, άρ. 129 133.
8 ΡυΓί\νδη§ΐ6ΐ·, ΜϋέβίΙ ΑΙΚβη VII. σ. 165 — νν'ΌΙΙβι-β,
ΑτοΗ. Ζβίίιιιψ 1882, σ. 304.— Ροιΐ£βΓβ3 ΒΟΗ XII, 185,
0 Εϋριπ. Φοίνισ 606. —' Ηρακλ μαιν. 29.—Ήσύ-^. Αιόσκονροι.
10 Ρου§&Γβ5, ΒΟΗ XII 186 και τας παρ' αϋτϊ) πηγάς.
" ΓυΓΐ\νδη§;1θΓ, ΟοΙΙββΙίοη Βαϋοηνοΐί', τόμ.Ι, σ. 39 σημ.1.
— Πρβ. Ρου£βΓ63, β(7# XII, 186
33