DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: Palaia Christianikē Basilikē Ilisou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14366#0016
α ε 1919
τη και εκατέρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος έτερον εγ-
κάρσιον κλιτό; (Τΐ'βιΐδβρί)· εις τον κυρίως τούτον
ΝαΌν οδηγεί Νάρθης, έχων άντίστοιχα προς το έγ-
κάρσιον κλίτος πλάγια διαμερίσματα, επί της ανα-
τολικής δέ πλευοάς τοΟ αριστερού των πλαγίων
τούτων διαμερισμάτων του Νάρθηκας είνε προσηρ-
τημένα δύο συνεχόμενα τετράγωνα προσκτίσματα,
ών το δεύτερον συνδέεται προς σύστημα κρηνών
ομοίως προς το άριστερόν άκρον τοΰ εγκαρσίου
κλίτους συνέχεται υπόγειος νεκρική αίθουσα ή
Κρύπτη, άοτιώτεοον εξ δλων των αερών του Ναοΰ
διασωθεϊσα' τέλος εντός του Νάρθηκος και έξωθεν
αύτοΟ ώς και παρά τήν βορείαν πλευράν τοΰ Να-
οΟ άνευρέθησαν μεμονωμένοι ή συνεχόμενοι τετρά-
γωνοι και καμαοωτοί τάιοι.
Το ιερόν βήμα κείται 050 μ. ύψηλότερον του
εδάφους τοΟ κυρίως Ναοΰ, διασώζονται δέ τα θεμέ-
λια τών τοίχων, οΐτινες έχώριζοντά διαμερίσματα
τά ευρισκόμενα εκατέρωθεν του κεντρικού τετραγω-
νικού χώρου ενθα εκείτο ή Άγια τράπεζα, ίχνη
τών βάσεων του Κιοωρίου της όποιας διακρίνονται
εισέτι- τά διαμερίσματα ταύτα φέρουσι συνήθως
το όνομα παστοφόρια (ραδίοίοΓΪβ)' εις το δάπεδον
τούτων διασώζονται ικανά τμήματα τοΰ ψηφιδω-
τοΟ εδάφους των, περί τών οποίων θά όμιλήσωμεν
κατωτέρω" τά θεμέλια τών άκρων της ημικυκλι-
κής Άψΐδος συνδέει τοίχος κατεστραμμένος σήμε-
ρον κατά τό μέσον, άπό τών άκρων τοΰ όποιου
ήρχ^ετο πιθανώτατα το Σύνθρονον.
Το ιερόν βήμα έχωρίζετο τοΰ κυρίως Ναοΰ:
διά δύο μεγάλων πεσσών, αί βάσεις τών όποιων οια-
σώζονται, της μεταςυ των πεσσών Ζ^λεας, εφ ής
εκείτο το παλαιόν τέμπλον ή κιγκλίδωμα τοΰ Ναοΰ,
και τών εκατέρωθεν τών πεσσών έκτεινομένων
εγκαρσίων τοίχων, έν οΐς έσχηματίζοντο αί μικραϊ
θύραι αί άγουσαι από τοΰ κυρίως Ναοΰ εις τά εκα-
τέρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος διαμερίσματα. 1 Τήν
ίι' έπινρίσματος (πρβλ. προχείρως τόν τρόπον τής τοιαύτης τον/ο-
δομίας έν Ι,αιηο·, ΚόηιΪΗοΙιβ Κιιΐΐατ ίηι Βίΐιΐβ, 1910 σ. 26).
Περί τη; διαφοράς της τοί'/οδομίας εις τινα τοΰ Ναοΰ μέρη βλέπε
χατωτέρο>.
I *Μ σημερινή κατάστασις των θεαελίων των εγκαρσίων τούτων
τοίχων τών πλαγιών διαμερισμάτων δέν επιτρέπει τήν ακριβή άναπα-
ράστασιν τοΰ ίεροΰ Βήματος: επί τοΰ δεςιοΰ τοίχου άνεοάνησαν δύο
είσοδοι, έν φ επί τοΰ αριστερού τα θεαέλια συνεχούς τοίχου, έφ' ού
εΰρίσκετο πάντως είσοδος τις οίγουσα έκ τοΰ άριστεροΰ κλίτους εις
τό Βήμα. Πρβλ. όμοίαν διάταξιν εις τα πλάγια διαμερίσματα τοΰ
οιάταςιν τοΰ ίεροΰ βήματος, έν ή καταστάσει τοϋτο
βλέποαεν σήαεοον, ούσκολον είνε νά ©αντασθώυ,εν
έπακριβώς' πιθανωνάτη είνε ή ύπόθεσις, ότι έσχη-
ματίζοντο μεγάλα τόξα εκατέρωθεν τοΰ κεντρικοΰ
χώρου τοΰ ίεροΰ βήματος, βαίνοντα έπι μεγάλων
ισχυρών πεσσών, τάς βάσεις τών όποιων βλέπομεν
έμπροσθεν τοΰ Βήματος και κατά τά άκρα της
Αψΐδος' ή διάταςις δηλ. ήτο όμοία προς τήν διά-
ταςιν τοΰ ίεροΰ βήματος τοΰ έν θεσσαλονίκη,
Ναοΰ τοΰ "Αγίου Δημητρίου (βλέπε κατωτέρω·
εϊκ.6), ενθα όμοια τόξα σχηματίζονται διά τών
παραστάοων τοΰ Γέμπλου (αί'τινες έπέχουσι τήν
θεσιν τών πεσσών, τά θεμέλια τών όποιων βλέ-
πομεν έν τή ημετέρα Βασιλική) και τών ά-
κρων της Άψΐδος. Ά ν και προ τοΰ Βήματος
έσχηματίζετο υπεράνω τοΰ κιγκλιδώματος τόξον
(τό σύνηθες θριαμβευτικον τόξον τών Βασιλικών
της Ρώμης κ. ά.), άπό τοΰ οποίου ήρχετο ή άνω-
θεν τοΰ Ιερού καμάρα, ήτις προεχώρει ώς κύ-
λινδρος μέχρι της συναντήσεω; της κόγχης τοΰ
ίεροΰ βήματος, είνε υποθέσεις επικίνδυνοι πάντοτε
οσάκις αναφέρονται εις μνημεϊον, ούτινος υ,όνον
τά θεμέλια έ'χομεν προ ημών. Όπωσδήποτε τό πά-
χος τών πεσσών και ιδίως τών θεμελίιον της Αψΐ-
δος, άτινα έ'χουσι κατά 0,50 μ. περίπου μεγαλύ-
τερον τών έςωτερικών τοίχων τοΰ Ναοΰ πάχος
(πάχ. τοίχου Άψΐδος 1,20 μ. απέναντι 0,75 μ.
τών έςωτ. τοί/ων), δύνανται νά καταστήσωσι τήν
ΰττ,όθεσιν ταύτην πιθανήν, χωρίς ν' άποκλείηται
και ή γνώμη, ότι δυνατόν νά υπήρχε και ξυλίνη
μόνον στέγη άνωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος, ώς παρα-
τηροΰμεν τοιαύτην έν τώ ανωτέρω μνημονευθέντι
Ναω τοΰ Αγίου Δημητρίου της θεσσαλονίκης.
Γά επιμήκη ορθογώνια διαμερίσματα τοΰ εγκαρ-
σίου κλίτους τοΰ Ναοΰ, τά έκτεινόμενα και κά-
τωθεν τοΰ Βήματος δύνανται έκ λόγων συμμετρίας
προς τήν προ της κτίσειος τοΰ Ναοΰ ύπάρχουσαν
έν τή νησίδι τοΟ Ίλισσοΰ Κρύπτην νά έρμηνευ-
θώσιν 2.
Βήματος τής έν Ρώμη Βασιλικής 8. Ρΐ·388θ(1β, έν ΗοΙΙΖΪΠ^ βΓ,
ΛΙΙοΙιγ. ιιιιά 1>γζ. ΒααΙίυιΐδΙ, Ββίρζϊ"-, 1909, σβλ. 43 είκ. 35.
2 Βλ. χρονολογίαν Κρύπτης κατωτέρω· ή τοιαύτη διάταξις τοΰ·
εγκαρσίου κλίτους είνε μεν σπανιωτέρα ουχί ομως και ασυνήθης έν τη
'/ριστ. τέχνη, πρβλ. ομοιον κλίτος της Βασιλικής Α. έν Πέργη της
Παμφυλίας, ής τήν κάτοψιν έδημοσίευσεν ό ΚοΙΙ, έν Κ1βίη38Ϊ3ΐί-
8θ1ΐ6 Ββιΐΐίΐιΐίίΐθΐ·. Εβΐρζίο' 1903, σελ. 47, βλ. όαοίω; τό σχήμα
τη και εκατέρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος έτερον εγ-
κάρσιον κλιτό; (Τΐ'βιΐδβρί)· εις τον κυρίως τούτον
ΝαΌν οδηγεί Νάρθης, έχων άντίστοιχα προς το έγ-
κάρσιον κλίτος πλάγια διαμερίσματα, επί της ανα-
τολικής δέ πλευοάς τοΟ αριστερού των πλαγίων
τούτων διαμερισμάτων του Νάρθηκας είνε προσηρ-
τημένα δύο συνεχόμενα τετράγωνα προσκτίσματα,
ών το δεύτερον συνδέεται προς σύστημα κρηνών
ομοίως προς το άριστερόν άκρον τοΰ εγκαρσίου
κλίτους συνέχεται υπόγειος νεκρική αίθουσα ή
Κρύπτη, άοτιώτεοον εξ δλων των αερών του Ναοΰ
διασωθεϊσα' τέλος εντός του Νάρθηκος και έξωθεν
αύτοΟ ώς και παρά τήν βορείαν πλευράν τοΰ Να-
οΟ άνευρέθησαν μεμονωμένοι ή συνεχόμενοι τετρά-
γωνοι και καμαοωτοί τάιοι.
Το ιερόν βήμα κείται 050 μ. ύψηλότερον του
εδάφους τοΟ κυρίως Ναοΰ, διασώζονται δέ τα θεμέ-
λια τών τοίχων, οΐτινες έχώριζοντά διαμερίσματα
τά ευρισκόμενα εκατέρωθεν του κεντρικού τετραγω-
νικού χώρου ενθα εκείτο ή Άγια τράπεζα, ίχνη
τών βάσεων του Κιοωρίου της όποιας διακρίνονται
εισέτι- τά διαμερίσματα ταύτα φέρουσι συνήθως
το όνομα παστοφόρια (ραδίοίοΓΪβ)' εις το δάπεδον
τούτων διασώζονται ικανά τμήματα τοΰ ψηφιδω-
τοΟ εδάφους των, περί τών οποίων θά όμιλήσωμεν
κατωτέρω" τά θεμέλια τών άκρων της ημικυκλι-
κής Άψΐδος συνδέει τοίχος κατεστραμμένος σήμε-
ρον κατά τό μέσον, άπό τών άκρων τοΰ όποιου
ήρχ^ετο πιθανώτατα το Σύνθρονον.
Το ιερόν βήμα έχωρίζετο τοΰ κυρίως Ναοΰ:
διά δύο μεγάλων πεσσών, αί βάσεις τών όποιων οια-
σώζονται, της μεταςυ των πεσσών Ζ^λεας, εφ ής
εκείτο το παλαιόν τέμπλον ή κιγκλίδωμα τοΰ Ναοΰ,
και τών εκατέρωθεν τών πεσσών έκτεινομένων
εγκαρσίων τοίχων, έν οΐς έσχηματίζοντο αί μικραϊ
θύραι αί άγουσαι από τοΰ κυρίως Ναοΰ εις τά εκα-
τέρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος διαμερίσματα. 1 Τήν
ίι' έπινρίσματος (πρβλ. προχείρως τόν τρόπον τής τοιαύτης τον/ο-
δομίας έν Ι,αιηο·, ΚόηιΪΗοΙιβ Κιιΐΐατ ίηι Βίΐιΐβ, 1910 σ. 26).
Περί τη; διαφοράς της τοί'/οδομίας εις τινα τοΰ Ναοΰ μέρη βλέπε
χατωτέρο>.
I *Μ σημερινή κατάστασις των θεαελίων των εγκαρσίων τούτων
τοίχων τών πλαγιών διαμερισμάτων δέν επιτρέπει τήν ακριβή άναπα-
ράστασιν τοΰ ίεροΰ Βήματος: επί τοΰ δεςιοΰ τοίχου άνεοάνησαν δύο
είσοδοι, έν φ επί τοΰ αριστερού τα θεαέλια συνεχούς τοίχου, έφ' ού
εΰρίσκετο πάντως είσοδος τις οίγουσα έκ τοΰ άριστεροΰ κλίτους εις
τό Βήμα. Πρβλ. όμοίαν διάταξιν εις τα πλάγια διαμερίσματα τοΰ
οιάταςιν τοΰ ίεροΰ βήματος, έν ή καταστάσει τοϋτο
βλέποαεν σήαεοον, ούσκολον είνε νά ©αντασθώυ,εν
έπακριβώς' πιθανωνάτη είνε ή ύπόθεσις, ότι έσχη-
ματίζοντο μεγάλα τόξα εκατέρωθεν τοΰ κεντρικοΰ
χώρου τοΰ ίεροΰ βήματος, βαίνοντα έπι μεγάλων
ισχυρών πεσσών, τάς βάσεις τών όποιων βλέπομεν
έμπροσθεν τοΰ Βήματος και κατά τά άκρα της
Αψΐδος' ή διάταςις δηλ. ήτο όμοία προς τήν διά-
ταςιν τοΰ ίεροΰ βήματος τοΰ έν θεσσαλονίκη,
Ναοΰ τοΰ "Αγίου Δημητρίου (βλέπε κατωτέρω·
εϊκ.6), ενθα όμοια τόξα σχηματίζονται διά τών
παραστάοων τοΰ Γέμπλου (αί'τινες έπέχουσι τήν
θεσιν τών πεσσών, τά θεμέλια τών όποιων βλέ-
πομεν έν τή ημετέρα Βασιλική) και τών ά-
κρων της Άψΐδος. Ά ν και προ τοΰ Βήματος
έσχηματίζετο υπεράνω τοΰ κιγκλιδώματος τόξον
(τό σύνηθες θριαμβευτικον τόξον τών Βασιλικών
της Ρώμης κ. ά.), άπό τοΰ οποίου ήρχετο ή άνω-
θεν τοΰ Ιερού καμάρα, ήτις προεχώρει ώς κύ-
λινδρος μέχρι της συναντήσεω; της κόγχης τοΰ
ίεροΰ βήματος, είνε υποθέσεις επικίνδυνοι πάντοτε
οσάκις αναφέρονται εις μνημεϊον, ούτινος υ,όνον
τά θεμέλια έ'χομεν προ ημών. Όπωσδήποτε τό πά-
χος τών πεσσών και ιδίως τών θεμελίιον της Αψΐ-
δος, άτινα έ'χουσι κατά 0,50 μ. περίπου μεγαλύ-
τερον τών έςωτερικών τοίχων τοΰ Ναοΰ πάχος
(πάχ. τοίχου Άψΐδος 1,20 μ. απέναντι 0,75 μ.
τών έςωτ. τοί/ων), δύνανται νά καταστήσωσι τήν
ΰττ,όθεσιν ταύτην πιθανήν, χωρίς ν' άποκλείηται
και ή γνώμη, ότι δυνατόν νά υπήρχε και ξυλίνη
μόνον στέγη άνωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος, ώς παρα-
τηροΰμεν τοιαύτην έν τώ ανωτέρω μνημονευθέντι
Ναω τοΰ Αγίου Δημητρίου της θεσσαλονίκης.
Γά επιμήκη ορθογώνια διαμερίσματα τοΰ εγκαρ-
σίου κλίτους τοΰ Ναοΰ, τά έκτεινόμενα και κά-
τωθεν τοΰ Βήματος δύνανται έκ λόγων συμμετρίας
προς τήν προ της κτίσειος τοΰ Ναοΰ ύπάρχουσαν
έν τή νησίδι τοΟ Ίλισσοΰ Κρύπτην νά έρμηνευ-
θώσιν 2.
Βήματος τής έν Ρώμη Βασιλικής 8. Ρΐ·388θ(1β, έν ΗοΙΙΖΪΠ^ βΓ,
ΛΙΙοΙιγ. ιιιιά 1>γζ. ΒααΙίυιΐδΙ, Ββίρζϊ"-, 1909, σβλ. 43 είκ. 35.
2 Βλ. χρονολογίαν Κρύπτης κατωτέρω· ή τοιαύτη διάταξις τοΰ·
εγκαρσίου κλίτους είνε μεν σπανιωτέρα ουχί ομως και ασυνήθης έν τη
'/ριστ. τέχνη, πρβλ. ομοιον κλίτος της Βασιλικής Α. έν Πέργη της
Παμφυλίας, ής τήν κάτοψιν έδημοσίευσεν ό ΚοΙΙ, έν Κ1βίη38Ϊ3ΐί-
8θ1ΐ6 Ββιΐΐίΐιΐίίΐθΐ·. Εβΐρζίο' 1903, σελ. 47, βλ. όαοίω; τό σχήμα