DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0060
ΑΕ 1921
Λεζίνας: Βνζαντίακδς ρυθμός. 53
Α'.
Στοιχεία αποτελούντα τον Βυζαννινόν
ρν&μόν.
§ 1, 'Εϋ'νιΗ.ιχΙ χα! χρίση χνικαί Βαβίλιχαί.
Πριν προβώ εις την έξέτασιν των στοιχείων τύν
αποτελούντων τον Βυζαντιακόν ρυθμόν, ίνα απο-
φύγω ενδεχομένην πχρατήρησιν, δηλώ δτι εν τη
παρούση μελέτη 6χ εξετάσω μόνην την άρχιτε-
κτονικήν, χωρίς νά λάβω ύπ' οψιν την διακοσμη-
τικών της Βυζαντινής τέ/νης, ήτοι Τέμπλου, Αμ-
βωνος κ.τ.τ., καθώς και την διά μωσαϊκών ή τοι-
χογραφιών διακόσμησιν τών Βυζαντιακών ναών.
"Ητοι θα εξετάσω:
1ον τάς Βασιλικάς (άστικάς και χριστιανικάς)"
2ον τα κυκλοτερή και πολυγωνικά κτίσματα"
30ν τους Βυζαντιακούς θόλους (ήμικυλινδρικούς,
σταυροθόλους και σφαιρικούς)
ι 5 ΓΙ/
40ν τον Βυζαντιακον κίονα και
Οον θά έξετάσω και άπο απόψεως ψυχολογικής
εις τίνας Οφείλεται ή μόρφωσις του ΒυζαντιακοΟ
όυθμοΟ.
α') άατιηαΧ Βασιλικά! αρχαιότητος.
Ότε 6 Μέγας Κωνσταντίνος οιά του περιφήμου
διατάγματος του 313 έδωκε πλήρη έλευθερίαν
θρησκευτικήν εις όλους τούς υπηκόους του Ρωμαϊ-
κού Κράτους, ή αρχαία τέχνη ήτο εν παρακμή,
6 δε καλλιτεχνικός χυμός σχεδόν έξηντλημένος'
ήναγκάσθησαν ένεκα τούτου οί χριστιανοί νά προσ-
δράμωσιν εις τους ναούς τών εθνικών, μετέτρεπαν
δέ πολλούς τούτων εις ναούς χριστιανικούς. Οΰτως,
οί ναοι της Αθήνας μετετράπησαν εις έκκλησίας
της Παρθένου" οί ναοι του Ηλίου απέβησαν ναοι
του προφήτου Ήλία' το Πάνθεον έγένετο Ναός
τών 'Αγίων Πάντων κλπ. Άλλα τά ίεοά τών
εθνικών ήσαν μικρά" άλλως, της αρχαίας θρη-
σκείας μή έςαρανισθείσης εντελώς, ή αποκλειστική
μετατροπή τών αρχαίων ναών εις ιδρύματα χρι-
στιανικά ήούνατο νά εχη έπικινδύνους συνεπείας"
ό χριστιανισμός εύρε τότε κατάλληλα οιά μεγά-
λας συναθροίσεις τάς άστικάς Βασιλικάς.
Αί άστικαι Βασιλικά! ήσαν, κατά τον Βιτρού-
βιον, αίθουσαι εύρύχωροι εν αίς άπενέμετο ή δι-
καιοσύνη" βραούτερον αύται απέβησαν κέντρα, έν
οΐς συνήρχοντο οί έμποροι διά τάς έμπορικάς των
υποθέσεις.
Αί γενικαι διατάξεις τών Βασιλικών έλήφθησαν
ες" Ελλάδος και αυτό δέ τό όνομα «Βασιλική»
ύπομιμνήσκει τήν μίμησιν της "Αθηναϊκής στοάς
του Βασιλέως Αρχοντος ή της Βασιλείου στοάς
ώς γράφει Ό Παυσανίας.
Αί Βασιλικαί είχον, κατά τον Βιτρούβιον, έν
κατόψει σχήμα δρθογώνιον, ούτινος τό πλάτος εδει
νά περιλαμβάνηται μεταξύ του ήμίσεος και του
τρίτου του μήκους έκτος αν τό σχήμα του γηπέ-
δου ύπεχρέου τήν παράβασιν τών άναλογιών
τούτων.
Το εσωτερικόν τών Βασιλικών διτηρεΐτο διά δύο
σειρών κιόνων εις τρία μέρη 1. Τήν κεντρικήν αι-
θουσαν κατεσκεύαζον εύρυτέραν, ύψηλήν και άπλέ-
τως φωτιζομένην και τάς εκατέρωθεν στοάς, αί'τι-
νες επί τών σπουοαιοτέρων τουλάχιστον Βασιλικών
ήσαν διώροφοι, έ'κτιζον χαμηλοτέρας. Οί άνω ορο-
φοι τών πλαγίων τούτων στοών εχρησίμευ^ν ένθεν
μεν διά τούς άνδρας ένθεν δέ διά τάς γυναίκας.
Εις τά άκρα τών τριών διαιρέσεων της Βασι-
λικής και καθέτως επί ταύτας ήγείροντο έτερα ι
έγκάρσιαι στοαί. Εναντι της κεντρικής αιθούσης και
έκεΐθεν τών εγκαρσίων στοών ήγείρετο κόγχη ήτοι
ήμικυλινδρικός τοίχος κεκαλυμμένος διά τεταρτη-
μορίου σφαίρας" έν τή κόγχη δέ ταύτη έτίθεντο αί
έδοαι τών δικαστών. Τινέ^ οοονουσιν ότι όταν
I ι I
ύπήρχον εγκάρσιοι στοαί εις τά άκρα τών τριών
διαιρέσεων, ήγείροντο δύο κόγχαι.
Έν Ρώμη όμως ύπήρχον και Βασιλικαί άνευ
κόγχης" παράδειγμα ή Βασιλική Ιουλία, ή ς ή
κεντρική αίθουσα περιεστοιχίζετο υπό στοών επί
τών τεσσάρων αυτής πλευρών
Εκατέρωθεν της κόγχης ύπήρχον δύο μικραι
αίθουσαι χρησιμεύουσαι διά τά αρχεία ή άλλας
υπηρεσίας.
Ή κεντρική αίθουσα και αί πλάγιαι στοαί έστε-
γάζοντο διά στεγών ξύλινων, συνήθως εκ ξύλου
1 "Η δια τεσσάρων κιονοστοιχιών εις πέντε [χέρη, τήν κεντρικήν
αϊθουσαν και τέσσαρα; στοά;, ώ; έν τή Βασιλική Οΰλπία της
Ρώμης.
Λεζίνας: Βνζαντίακδς ρυθμός. 53
Α'.
Στοιχεία αποτελούντα τον Βυζαννινόν
ρν&μόν.
§ 1, 'Εϋ'νιΗ.ιχΙ χα! χρίση χνικαί Βαβίλιχαί.
Πριν προβώ εις την έξέτασιν των στοιχείων τύν
αποτελούντων τον Βυζαντιακόν ρυθμόν, ίνα απο-
φύγω ενδεχομένην πχρατήρησιν, δηλώ δτι εν τη
παρούση μελέτη 6χ εξετάσω μόνην την άρχιτε-
κτονικήν, χωρίς νά λάβω ύπ' οψιν την διακοσμη-
τικών της Βυζαντινής τέ/νης, ήτοι Τέμπλου, Αμ-
βωνος κ.τ.τ., καθώς και την διά μωσαϊκών ή τοι-
χογραφιών διακόσμησιν τών Βυζαντιακών ναών.
"Ητοι θα εξετάσω:
1ον τάς Βασιλικάς (άστικάς και χριστιανικάς)"
2ον τα κυκλοτερή και πολυγωνικά κτίσματα"
30ν τους Βυζαντιακούς θόλους (ήμικυλινδρικούς,
σταυροθόλους και σφαιρικούς)
ι 5 ΓΙ/
40ν τον Βυζαντιακον κίονα και
Οον θά έξετάσω και άπο απόψεως ψυχολογικής
εις τίνας Οφείλεται ή μόρφωσις του ΒυζαντιακοΟ
όυθμοΟ.
α') άατιηαΧ Βασιλικά! αρχαιότητος.
Ότε 6 Μέγας Κωνσταντίνος οιά του περιφήμου
διατάγματος του 313 έδωκε πλήρη έλευθερίαν
θρησκευτικήν εις όλους τούς υπηκόους του Ρωμαϊ-
κού Κράτους, ή αρχαία τέχνη ήτο εν παρακμή,
6 δε καλλιτεχνικός χυμός σχεδόν έξηντλημένος'
ήναγκάσθησαν ένεκα τούτου οί χριστιανοί νά προσ-
δράμωσιν εις τους ναούς τών εθνικών, μετέτρεπαν
δέ πολλούς τούτων εις ναούς χριστιανικούς. Οΰτως,
οί ναοι της Αθήνας μετετράπησαν εις έκκλησίας
της Παρθένου" οί ναοι του Ηλίου απέβησαν ναοι
του προφήτου Ήλία' το Πάνθεον έγένετο Ναός
τών 'Αγίων Πάντων κλπ. Άλλα τά ίεοά τών
εθνικών ήσαν μικρά" άλλως, της αρχαίας θρη-
σκείας μή έςαρανισθείσης εντελώς, ή αποκλειστική
μετατροπή τών αρχαίων ναών εις ιδρύματα χρι-
στιανικά ήούνατο νά εχη έπικινδύνους συνεπείας"
ό χριστιανισμός εύρε τότε κατάλληλα οιά μεγά-
λας συναθροίσεις τάς άστικάς Βασιλικάς.
Αί άστικαι Βασιλικά! ήσαν, κατά τον Βιτρού-
βιον, αίθουσαι εύρύχωροι εν αίς άπενέμετο ή δι-
καιοσύνη" βραούτερον αύται απέβησαν κέντρα, έν
οΐς συνήρχοντο οί έμποροι διά τάς έμπορικάς των
υποθέσεις.
Αί γενικαι διατάξεις τών Βασιλικών έλήφθησαν
ες" Ελλάδος και αυτό δέ τό όνομα «Βασιλική»
ύπομιμνήσκει τήν μίμησιν της "Αθηναϊκής στοάς
του Βασιλέως Αρχοντος ή της Βασιλείου στοάς
ώς γράφει Ό Παυσανίας.
Αί Βασιλικαί είχον, κατά τον Βιτρούβιον, έν
κατόψει σχήμα δρθογώνιον, ούτινος τό πλάτος εδει
νά περιλαμβάνηται μεταξύ του ήμίσεος και του
τρίτου του μήκους έκτος αν τό σχήμα του γηπέ-
δου ύπεχρέου τήν παράβασιν τών άναλογιών
τούτων.
Το εσωτερικόν τών Βασιλικών διτηρεΐτο διά δύο
σειρών κιόνων εις τρία μέρη 1. Τήν κεντρικήν αι-
θουσαν κατεσκεύαζον εύρυτέραν, ύψηλήν και άπλέ-
τως φωτιζομένην και τάς εκατέρωθεν στοάς, αί'τι-
νες επί τών σπουοαιοτέρων τουλάχιστον Βασιλικών
ήσαν διώροφοι, έ'κτιζον χαμηλοτέρας. Οί άνω ορο-
φοι τών πλαγίων τούτων στοών εχρησίμευ^ν ένθεν
μεν διά τούς άνδρας ένθεν δέ διά τάς γυναίκας.
Εις τά άκρα τών τριών διαιρέσεων της Βασι-
λικής και καθέτως επί ταύτας ήγείροντο έτερα ι
έγκάρσιαι στοαί. Εναντι της κεντρικής αιθούσης και
έκεΐθεν τών εγκαρσίων στοών ήγείρετο κόγχη ήτοι
ήμικυλινδρικός τοίχος κεκαλυμμένος διά τεταρτη-
μορίου σφαίρας" έν τή κόγχη δέ ταύτη έτίθεντο αί
έδοαι τών δικαστών. Τινέ^ οοονουσιν ότι όταν
I ι I
ύπήρχον εγκάρσιοι στοαί εις τά άκρα τών τριών
διαιρέσεων, ήγείροντο δύο κόγχαι.
Έν Ρώμη όμως ύπήρχον και Βασιλικαί άνευ
κόγχης" παράδειγμα ή Βασιλική Ιουλία, ή ς ή
κεντρική αίθουσα περιεστοιχίζετο υπό στοών επί
τών τεσσάρων αυτής πλευρών
Εκατέρωθεν της κόγχης ύπήρχον δύο μικραι
αίθουσαι χρησιμεύουσαι διά τά αρχεία ή άλλας
υπηρεσίας.
Ή κεντρική αίθουσα και αί πλάγιαι στοαί έστε-
γάζοντο διά στεγών ξύλινων, συνήθως εκ ξύλου
1 "Η δια τεσσάρων κιονοστοιχιών εις πέντε [χέρη, τήν κεντρικήν
αϊθουσαν και τέσσαρα; στοά;, ώ; έν τή Βασιλική Οΰλπία της
Ρώμης.