DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0083
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
57
Chrystus-Sędzia przyjął tutaj postać Sędziego-Odkupiciela, który zba-
wił świat przez swą mękę poniesioną za ludzkość. Na rąkach Chrystusa
uniesionych do góry gestem ostentationis vulnerum i na stopach widoczne
były rany po gwoździach. Na odsłoniętej spod płaszcza piersi, po prawej
stronie, widoczna jest rana po włóczni* * 3. Podkreślono tutaj odkupicielską
misję Chrystusa, a nie jego godność króla 4. To ujęcie ikonograficzne wy-
rasta ze starej tradycji kościelnej, przekonanej, że Chrystusowi, gdy obja-
wi się ludzkości w dniu Sądu Ostatecznego, towarzyszyć będą narzędzia
Męki 5. Chrystus-Sędzia koprzywnicki ma cechy Chrystusa majestatycz-
nego, apokaliptycznego, o czym świadczą mandorła i tęcza, ale cechy te
zostały spojone z atrybutami Chrystusa cierpiącego, a także z elementami
Princeton 1951, s. 75, 84. Dość znaczne rozróżnienie postaci Chrystusa i orędowni-
ków występuje także w wielu przykładach malarstwa ściennego czeskiego i słowac-
kiego (por. Żehra, XIV w., Drachov, ok. poł. XIV w.; Myśenec, poł. XIV w. —
Goticka nastenna malba w Zemich Ceskych, 1300- 1350, praca zbiorowa, t. I. Praha
1958, il. 248, 158. Z polskich przykładów wymienić należy Jesionę, po poł. XIV w.
A. Karłowska, Gotyckie malarstwo ścienne na Śląsku. Roczniki Sztuki Śląskiej,
t. III, 1965, pl. XVIII i Czchów, 1368 - 1380. J. Gadomski, Malowidła ścienne z
XIV w. w Czchowie. Folia Historiae Artium, t. II, 1965, il. 5.
3E. Panofsky, „Imago Pietatis”. Ein Beitrag zur Typengeschichte das
„Schmerzensmannes” und der „Maria Mediatrix”. W: Festschrift fur Max J. Friedlan-
der zum 60. Geburstag. Leipzig 1927, s. 280.
4 Van der Meer, Majestas Domini, Theophanies de l’Apocalypse dans Vart
chretien. Rom-Paris 1938, s. 391 - 393; V. G u r e v i c h, Obseruations on the Icono-
graphy of the Wound in Chrisfs Side with special Reference to its Position. Journal
of the Warburg and Courtauld Institutes, t. XX, 1957, s. 359.
5 Por. Sancti Thomae Aąuinitatis, Opera omnia, t. I, Tertia pars Summae theo-
logicae. Romae 1903, s. 536- 547; Jacobi A Voragine, Legenda Aurea, Vratislaviae
1890, s. 3 - 12. Pojawienie się śladów ran na stopach, rękach i piersi datuje się w rzeź-
bie francuskiej od poł. XII w. Pierwszym przedstawieniem, w którym Chrystus wy-
stępuje ze śladami ran, jest tympanon w Beaulieu, por. W. H. Miii be, Die Dar -
stellung des jungsien Gerichts an den romanisehen und gotischen Kirchenportalen
Frankreichs. Leipzig 1911, s. 69; R. Berger (Die Darstellung des thronenden Chri-
stus in der romanisehen Kunst. Reutlingen 1926, s. 184 - 5, il. 107) jako pierwszy przy-
kład ukazujący Chrystusa-Sędziego jako cierpiącego Zbawiciela wymienia malowi-
dło w Burgfelden. Także B. B r e n k (Tradition und Neuerung in der christlichen
Kunst des ersten Jahrtausends. Studien zur Geschichte der Weltgerichtsbildes. Wien
1966. s. 241) wymienia wiek XI jako okres, w którym pojawiają się pierwsze przed-
stawienia Chrystusa-Sędziego ze śladami ran. Nie można natomiast zgodzić się ze
stwierdzeniem Bergera, że ten wariant postaci Chrystusa-Sędziego od XII w. jest
jedynym i powszechnie panującym; F. Rademacher (Der thronende Christus
der Chorschranken aus Gusdorf. Koln—Graz 1964) omawia taki typ Chrystusa tronu-
jącego, który scharakteryzowany jest zarówno jako nauczyciel (księga), władca świa-
ta (z symbolami słońca i księżyca) i kapłan (stuła). E. Petersoii, Das Kreuz und
das Gebet nach Osten. W: Fruhkirche, Judentum und Gnosis. Studien und Unter-
suchungen. Rom—Freiburg—Wien 1959, s. 29 - 32.
57
Chrystus-Sędzia przyjął tutaj postać Sędziego-Odkupiciela, który zba-
wił świat przez swą mękę poniesioną za ludzkość. Na rąkach Chrystusa
uniesionych do góry gestem ostentationis vulnerum i na stopach widoczne
były rany po gwoździach. Na odsłoniętej spod płaszcza piersi, po prawej
stronie, widoczna jest rana po włóczni* * 3. Podkreślono tutaj odkupicielską
misję Chrystusa, a nie jego godność króla 4. To ujęcie ikonograficzne wy-
rasta ze starej tradycji kościelnej, przekonanej, że Chrystusowi, gdy obja-
wi się ludzkości w dniu Sądu Ostatecznego, towarzyszyć będą narzędzia
Męki 5. Chrystus-Sędzia koprzywnicki ma cechy Chrystusa majestatycz-
nego, apokaliptycznego, o czym świadczą mandorła i tęcza, ale cechy te
zostały spojone z atrybutami Chrystusa cierpiącego, a także z elementami
Princeton 1951, s. 75, 84. Dość znaczne rozróżnienie postaci Chrystusa i orędowni-
ków występuje także w wielu przykładach malarstwa ściennego czeskiego i słowac-
kiego (por. Żehra, XIV w., Drachov, ok. poł. XIV w.; Myśenec, poł. XIV w. —
Goticka nastenna malba w Zemich Ceskych, 1300- 1350, praca zbiorowa, t. I. Praha
1958, il. 248, 158. Z polskich przykładów wymienić należy Jesionę, po poł. XIV w.
A. Karłowska, Gotyckie malarstwo ścienne na Śląsku. Roczniki Sztuki Śląskiej,
t. III, 1965, pl. XVIII i Czchów, 1368 - 1380. J. Gadomski, Malowidła ścienne z
XIV w. w Czchowie. Folia Historiae Artium, t. II, 1965, il. 5.
3E. Panofsky, „Imago Pietatis”. Ein Beitrag zur Typengeschichte das
„Schmerzensmannes” und der „Maria Mediatrix”. W: Festschrift fur Max J. Friedlan-
der zum 60. Geburstag. Leipzig 1927, s. 280.
4 Van der Meer, Majestas Domini, Theophanies de l’Apocalypse dans Vart
chretien. Rom-Paris 1938, s. 391 - 393; V. G u r e v i c h, Obseruations on the Icono-
graphy of the Wound in Chrisfs Side with special Reference to its Position. Journal
of the Warburg and Courtauld Institutes, t. XX, 1957, s. 359.
5 Por. Sancti Thomae Aąuinitatis, Opera omnia, t. I, Tertia pars Summae theo-
logicae. Romae 1903, s. 536- 547; Jacobi A Voragine, Legenda Aurea, Vratislaviae
1890, s. 3 - 12. Pojawienie się śladów ran na stopach, rękach i piersi datuje się w rzeź-
bie francuskiej od poł. XII w. Pierwszym przedstawieniem, w którym Chrystus wy-
stępuje ze śladami ran, jest tympanon w Beaulieu, por. W. H. Miii be, Die Dar -
stellung des jungsien Gerichts an den romanisehen und gotischen Kirchenportalen
Frankreichs. Leipzig 1911, s. 69; R. Berger (Die Darstellung des thronenden Chri-
stus in der romanisehen Kunst. Reutlingen 1926, s. 184 - 5, il. 107) jako pierwszy przy-
kład ukazujący Chrystusa-Sędziego jako cierpiącego Zbawiciela wymienia malowi-
dło w Burgfelden. Także B. B r e n k (Tradition und Neuerung in der christlichen
Kunst des ersten Jahrtausends. Studien zur Geschichte der Weltgerichtsbildes. Wien
1966. s. 241) wymienia wiek XI jako okres, w którym pojawiają się pierwsze przed-
stawienia Chrystusa-Sędziego ze śladami ran. Nie można natomiast zgodzić się ze
stwierdzeniem Bergera, że ten wariant postaci Chrystusa-Sędziego od XII w. jest
jedynym i powszechnie panującym; F. Rademacher (Der thronende Christus
der Chorschranken aus Gusdorf. Koln—Graz 1964) omawia taki typ Chrystusa tronu-
jącego, który scharakteryzowany jest zarówno jako nauczyciel (księga), władca świa-
ta (z symbolami słońca i księżyca) i kapłan (stuła). E. Petersoii, Das Kreuz und
das Gebet nach Osten. W: Fruhkirche, Judentum und Gnosis. Studien und Unter-
suchungen. Rom—Freiburg—Wien 1959, s. 29 - 32.