DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0086
60
B. DĄB-KALINOWSKA
kach 15. Trudno rozstrzygnąć definitywnie, czy na malowidle koprzywnic-
kim pierwotnie istniał tylko ten jeden zachowany miecz, czy analogicznie
z drugiej strony mandorli umieszczony był drugi, czy może odpowiedni-
kiem miecza była lilia? Charakter całego przedstawienia pozwala na przy-
puszczenie, że był tylko ten jeden, zachowany. Umieszczenie bowiem mie-
cza w taki sposób, że jest on skierowany ostrzem w dół, w stronę grzeszni-
ków i że znajduje się na nim figurka grzesznika podkreśla jego funkcję
karzącą i wprowadza atmosferę surowości. Jest to zgodne z rozbudowa-
niem w kompozycji przedstawienia piekła i grzeszników, a jednocześnie
z ubogim potraktowaniem przedstawienia błogosławionych i bram raju.
Scena raju wydaje się mniej konkretna i mniej przemawiająca do wyo-
braźni aniżeli piekło.
Należy więc odpowiedzieć na pytanie, czym kierował się autor progra-
mu treściowego malowidła koprzywnickiego wprowadzając ten jeden ka-
rzący miecz? O mieczu karzącym mówi się w Biblii kilkakrotnie 16. Św.
Augustyn w komentarzu do Psalmu 44,4 „Przypasz miecz twój na biodrę
twoją” wyjaśnia, że miecz — to słowo Boże i wyobrażenie kary przezna-
czonej dla potępionych 17. Rabanus Maurus w Allegoriae in sacram scrip-
turam określa miecz, jako symbol potępienia 18. Rupert z Deutz pisze, że
drugie przyjście Chrystusa jest symbolizowane przez anioła trzymającego
nagi miecz; odwołując się przy tym do Deuter 32, 41 - 42 i Joz. 5, 13 wy-
chwala strach przed potęgą Bożą 19. Komentując ten sam ustęp Deuter,
współczesny Rupertowi Garnerus, opat opactwa św. Wiktora, widzi w mie-
czu zapowiedź wyroku: „Dei enim gladius carnes d.evorabit, quia in extre-
mo judicio eius sententia eos qui carneliter sapiunt occident” 20. Św. Bry-
gida wyraźnie określa miecz Chrystusowy, jako „miecz surowości” 21. Jak
się więc zdaje, symbolika miecza w kontekście Sądu Ostatecznego rozu-
miana była w sposób jednoznaczny i autor koprzywnickiego programu za-
15 Miecz apokaliptyczny pojawił się w monumentalnej rzeźbie francuskiej na
tympanonie La Lande de-Cubzac. J. Fournee, op. cit., s. 80; P. Jessen, op. cit.,
s. 33, jako pierwszy przykład wymienia przedstawienie w psałterzu Landgrafa Her-
manna z Turyngii z lat 1193 - 1214 (dawniej w Kgl. Bibliotheck w Stuttgarcie). Por.
Jasiona, A. Karłowska, op. cit., tabl. XVIII, Ląd, Z. Białłowicz-Krygie-
rowa, op. cit., św. Jakub w Toruniu, M. Michnowska, op. cit.; Drachoy. Got.
nast. malba, op. cit., il. 248, Alken, Niedermendig, P. C 1 e m e n, op. cit., il. 128. 227,
228.
16 O mieczu karzącym między inymi: Ez. 21, 3-5; 9 - 16, Mat. 10, 34. Apok. 1,
16, 2, 16, 30, 15.
17 De Civitate Dei, ks. XX, cap. 21, P. L. LXXXVI, 500.
79 P. L., CXII, 942.
19 In Josue, P. L., CCXXVII, 1018.
20 Gregorianum, lib. VIII, cap, 17, P. L. XCIII, 322.
25 Skarby niebieskich tajemnic to jest objawienia niebieskiego świętej Matki
Brygidy. 1698. księga IV, rozdz. XCV, s. 238.
B. DĄB-KALINOWSKA
kach 15. Trudno rozstrzygnąć definitywnie, czy na malowidle koprzywnic-
kim pierwotnie istniał tylko ten jeden zachowany miecz, czy analogicznie
z drugiej strony mandorli umieszczony był drugi, czy może odpowiedni-
kiem miecza była lilia? Charakter całego przedstawienia pozwala na przy-
puszczenie, że był tylko ten jeden, zachowany. Umieszczenie bowiem mie-
cza w taki sposób, że jest on skierowany ostrzem w dół, w stronę grzeszni-
ków i że znajduje się na nim figurka grzesznika podkreśla jego funkcję
karzącą i wprowadza atmosferę surowości. Jest to zgodne z rozbudowa-
niem w kompozycji przedstawienia piekła i grzeszników, a jednocześnie
z ubogim potraktowaniem przedstawienia błogosławionych i bram raju.
Scena raju wydaje się mniej konkretna i mniej przemawiająca do wyo-
braźni aniżeli piekło.
Należy więc odpowiedzieć na pytanie, czym kierował się autor progra-
mu treściowego malowidła koprzywnickiego wprowadzając ten jeden ka-
rzący miecz? O mieczu karzącym mówi się w Biblii kilkakrotnie 16. Św.
Augustyn w komentarzu do Psalmu 44,4 „Przypasz miecz twój na biodrę
twoją” wyjaśnia, że miecz — to słowo Boże i wyobrażenie kary przezna-
czonej dla potępionych 17. Rabanus Maurus w Allegoriae in sacram scrip-
turam określa miecz, jako symbol potępienia 18. Rupert z Deutz pisze, że
drugie przyjście Chrystusa jest symbolizowane przez anioła trzymającego
nagi miecz; odwołując się przy tym do Deuter 32, 41 - 42 i Joz. 5, 13 wy-
chwala strach przed potęgą Bożą 19. Komentując ten sam ustęp Deuter,
współczesny Rupertowi Garnerus, opat opactwa św. Wiktora, widzi w mie-
czu zapowiedź wyroku: „Dei enim gladius carnes d.evorabit, quia in extre-
mo judicio eius sententia eos qui carneliter sapiunt occident” 20. Św. Bry-
gida wyraźnie określa miecz Chrystusowy, jako „miecz surowości” 21. Jak
się więc zdaje, symbolika miecza w kontekście Sądu Ostatecznego rozu-
miana była w sposób jednoznaczny i autor koprzywnickiego programu za-
15 Miecz apokaliptyczny pojawił się w monumentalnej rzeźbie francuskiej na
tympanonie La Lande de-Cubzac. J. Fournee, op. cit., s. 80; P. Jessen, op. cit.,
s. 33, jako pierwszy przykład wymienia przedstawienie w psałterzu Landgrafa Her-
manna z Turyngii z lat 1193 - 1214 (dawniej w Kgl. Bibliotheck w Stuttgarcie). Por.
Jasiona, A. Karłowska, op. cit., tabl. XVIII, Ląd, Z. Białłowicz-Krygie-
rowa, op. cit., św. Jakub w Toruniu, M. Michnowska, op. cit.; Drachoy. Got.
nast. malba, op. cit., il. 248, Alken, Niedermendig, P. C 1 e m e n, op. cit., il. 128. 227,
228.
16 O mieczu karzącym między inymi: Ez. 21, 3-5; 9 - 16, Mat. 10, 34. Apok. 1,
16, 2, 16, 30, 15.
17 De Civitate Dei, ks. XX, cap. 21, P. L. LXXXVI, 500.
79 P. L., CXII, 942.
19 In Josue, P. L., CCXXVII, 1018.
20 Gregorianum, lib. VIII, cap, 17, P. L. XCIII, 322.
25 Skarby niebieskich tajemnic to jest objawienia niebieskiego świętej Matki
Brygidy. 1698. księga IV, rozdz. XCV, s. 238.