DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0087
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
61
stosował się do niej. W tekstach Ojców Kościoła i teologów nie udało się
jednakże znaleźć wyjaśnienia tak niecodziennego sposobu umieszczenia
miecza. Teksty biblijne wymieniają trzy sposoby umieszczania miecza: 1.
na biodrze (Psalm 44, 4), 2. w ręku (Deuter. 32, 41), 3. w ustach (Apokal.
1; 16; 2, 12, 16; 19, 15). Jak już powiedziano, Chrystus Sędzia koprzyw-
nicki miał ręce uniesione do góry gestem ostentationis vulnerum, w związ-
ku z czym pozostałyby tylko dwa sposoby umieszczenia miecza: pierwszy
i trzeci, ale autor programu zastosował odmienny sposób, choć najbardziej
zbliżony do pierwszego 22. Jak się zdaje, w wypadku Koprzywnicy pro-
roctwo Ezechiela (21, 14) stanowiło źródło niespotykanego ujęcia iko-
nograficznego rozdwojonego miecza.
Ponad postacią św. Jana Chrzciciela umieszczony został jeden anioł
■dmący w trąbę zgodnie z tekstem 1 Koryn. 25, 52 I Thess. 4, 16. W wię-
kszości przykładów Sądu Ostatecznego z XIV w. występują dwa anioły sto-
sownie do tekstu Mt. 24, 31. Na malowidle koprzywnickim rola anioła zo-
stała podkreślona przez sposób umieszczenia jego postaci od strony potę-
pionych 23.
Zarówno postacie błogosławionych, jak i potępionych są nagie; jedna
tylko z postaci ma na głowie chustę, co określa ją, jako kobietę zamężną.
Wszystkie postacie pozbawione są nimbów, błogosławieni różnią się więc
od potępionych jedynie ograniczoną gestykulacją i modlitewnie złożonymi
rękoma. W postawie, gestach i spojrzeniach zbawionych znajdujących się
w sarkofagach umieszczonych najbliżej Niebieskiego Jeruzalem widoczne
jest wyraźnie spokojne oczekiwanie na moment wprowadzenia ich do raju.
-Różnice pomiędzy postaciami męskimi i kobiecymi są zaledwie zaznaczo-
ne. Z dwóch możliwości przedstawienia zmarłych, powstających bądź bez-
pośrednio z ziemi, bądź z sarkofagów, w Koprzywnicy wybrano tę drugą
możliwość 24. Zachowanie tylko dolnej części bramy raju pozwala jedynie
na hipotetyczną próbę odczytania jej pierwotnego wyglądu. Jak się zdaje,
była to budowla monumentalna o prostej bryle, która mogła mieć pewne
cechy architektury obronnej.
Podobny sposób wyobrażenia bram raju występuje przy Żyjącym Krzy-
żu w dolnej strefie malowidła. Jest to przedstawienie Niebieskiego Jeru-
zalem wyobrażonego jako miejsca strzeżonego, do którego dostęp nie jest
22 Na witrażu katedry w Coutances z połowy XV w. (J. Fournee, op. cit., pl.
XVIII) miecz został umieszczony obok dłoni Chrystusa i skierowany ostrzem w stro-
nę potępionych; drugą ręką, skierowaną ku sprawiedliwym, Chrystus wykonuje gest
błogosławieństwa.
23 Podobnie umieszczony jest anioł na malowidle w Lądzie, Z. Białłowicz-
-Krygierowa, op. cit., il. 6, natomiast np. na malowidle w Żehra anioł znajduje
się u stóp Chrystusa w obrębie mandorli, drugi zaś nad postaciami potępionych.
24 Tylko jedna z postaci umieszczona została poza sarkofagiem.
61
stosował się do niej. W tekstach Ojców Kościoła i teologów nie udało się
jednakże znaleźć wyjaśnienia tak niecodziennego sposobu umieszczenia
miecza. Teksty biblijne wymieniają trzy sposoby umieszczania miecza: 1.
na biodrze (Psalm 44, 4), 2. w ręku (Deuter. 32, 41), 3. w ustach (Apokal.
1; 16; 2, 12, 16; 19, 15). Jak już powiedziano, Chrystus Sędzia koprzyw-
nicki miał ręce uniesione do góry gestem ostentationis vulnerum, w związ-
ku z czym pozostałyby tylko dwa sposoby umieszczenia miecza: pierwszy
i trzeci, ale autor programu zastosował odmienny sposób, choć najbardziej
zbliżony do pierwszego 22. Jak się zdaje, w wypadku Koprzywnicy pro-
roctwo Ezechiela (21, 14) stanowiło źródło niespotykanego ujęcia iko-
nograficznego rozdwojonego miecza.
Ponad postacią św. Jana Chrzciciela umieszczony został jeden anioł
■dmący w trąbę zgodnie z tekstem 1 Koryn. 25, 52 I Thess. 4, 16. W wię-
kszości przykładów Sądu Ostatecznego z XIV w. występują dwa anioły sto-
sownie do tekstu Mt. 24, 31. Na malowidle koprzywnickim rola anioła zo-
stała podkreślona przez sposób umieszczenia jego postaci od strony potę-
pionych 23.
Zarówno postacie błogosławionych, jak i potępionych są nagie; jedna
tylko z postaci ma na głowie chustę, co określa ją, jako kobietę zamężną.
Wszystkie postacie pozbawione są nimbów, błogosławieni różnią się więc
od potępionych jedynie ograniczoną gestykulacją i modlitewnie złożonymi
rękoma. W postawie, gestach i spojrzeniach zbawionych znajdujących się
w sarkofagach umieszczonych najbliżej Niebieskiego Jeruzalem widoczne
jest wyraźnie spokojne oczekiwanie na moment wprowadzenia ich do raju.
-Różnice pomiędzy postaciami męskimi i kobiecymi są zaledwie zaznaczo-
ne. Z dwóch możliwości przedstawienia zmarłych, powstających bądź bez-
pośrednio z ziemi, bądź z sarkofagów, w Koprzywnicy wybrano tę drugą
możliwość 24. Zachowanie tylko dolnej części bramy raju pozwala jedynie
na hipotetyczną próbę odczytania jej pierwotnego wyglądu. Jak się zdaje,
była to budowla monumentalna o prostej bryle, która mogła mieć pewne
cechy architektury obronnej.
Podobny sposób wyobrażenia bram raju występuje przy Żyjącym Krzy-
żu w dolnej strefie malowidła. Jest to przedstawienie Niebieskiego Jeru-
zalem wyobrażonego jako miejsca strzeżonego, do którego dostęp nie jest
22 Na witrażu katedry w Coutances z połowy XV w. (J. Fournee, op. cit., pl.
XVIII) miecz został umieszczony obok dłoni Chrystusa i skierowany ostrzem w stro-
nę potępionych; drugą ręką, skierowaną ku sprawiedliwym, Chrystus wykonuje gest
błogosławieństwa.
23 Podobnie umieszczony jest anioł na malowidle w Lądzie, Z. Białłowicz-
-Krygierowa, op. cit., il. 6, natomiast np. na malowidle w Żehra anioł znajduje
się u stóp Chrystusa w obrębie mandorli, drugi zaś nad postaciami potępionych.
24 Tylko jedna z postaci umieszczona została poza sarkofagiem.