DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0090
64
B. DĄB-KALINOWSKA
które by zawierały dalszy ciąg przedstawienia tych tematów. Należy wobec
tego przyjąć, że taki układ koprzywnickiego Sądu był zamierzony. Jego re-
dakcja zgodna jest z tymi tekstami kościelnymi, które przy opisie wyda-
rzenia podkreślają przede wszystkim jego grozę, surowość wyroku i bo-
jaźń przed nim, a nie nadzieję na zbawienie i wiekuistą szczęśliwość.
Ojcowie Kościoła często wskazywali na bliskość wiecznego ognia i odda-
lenie Niebieskiego Jeruzalem 33. Podkreślenie bojaźni przed Sądem wią-
zało się z poczuciem nikczemności i grzeszności człowieka u. Taka inter-
pretacja Sądu została pogłębiona i rozwinięta w XII i XIII w. przez teolo-
gów, a przede wszystkim znalazła odbicie w popularnych kazaniach. W
Exordium Magnum Cisterciense znajduje się obszerny opis wizji „osta-
tecznego końca dobrych i złych” i „otchłani męki”, jaką miał anonimowy
mnich cysterski. „Otchłań” tę pokazał mu św. Augustyn, a — jak formu-
łuje to Exordium — wizji towarzyszyła „przemożna bojaźń” 3S.
W XIII- i XIV-wiecznych kazaniach wiele miejsca poświęcono szcze-
gółowym opisom Sądu. Ich celem było pocieszanie i uspokajanie cierpią-
cych, ale jednocześnie przestrzeganie winowajców przed surowością wy-
roku. Kaznodzieje ukazywali na przykładach życie doczesne grzeszników
i opisywali męki piekielne, jakie ich czekają. Jednocześnie zwracali uwa-
gę na konieczność prowadzenia moralnego życia i takiego postępowania,
które zapewni wieczną łaskę 36. Wydobycie momentów grozy i surowości
w koprzywnickim Sądzie podkreśla także wyraźnie karzący charakter mie-
cza, sposób umieszczenia stopy Chrystusa skierowanej ku potępionym, jak
wreszcie usytuowanie nad nimi postaci anioła.
Ikonograficzna redakcja koprzywnickiego Sądu mieści się w ogólnych
ramach rozwojowych tego tematu, trudno jednak poza dość ogólnymi po-
krewieństwami wskazać na bliską jej analogię. W tekstach biblijnych znaj-
dują swoje źródło wszystkie elementy składowe przedstawienia Sądu, ale
żaden z nich nie opisuje całości tak, jak była ona wyobrażana 37. Złączenie
w tę całość poszczególnych elementów zaczerpniętych z Biblii trwało dłu-
go. W pismach ojców Kościoła i teologów średniowiecznych, jakkolwiek
obszernie omawiali oni Sąd Ostateczny, nie ma właściwie opisu całości wy-
33 Cyryl z Jeruzalem, P. G., 33, 908 A; Jan Chryzostom, P. G. 35, 784D - 785A,
B. B r e n k, op. cit., s. 29.
34 B. B r e n k, op. cit., s. 29 - 30.
35 Ezordium Magnum cisterciense, wyd. B. Griesser, Romae 1961, s. 230.
36 A. E. Schonbach, Altdeutsche Predigten, t. V, Graz 1888, s. 171 - 173, G. R.
O w s t, Literaturę and Pulpit in Medieval England. Cambridge 1933, s. 299 - 300.
37 J. Fournee, op. cit., s. 29 - 58, wykazuje, że Objawienie św. Jana nie miało
podstawowego znaczenia dla ikonografii Sądu. Wartość Apokalipsy polega jego zda-
niem na przegrupowaniu obrazów nadających sie bezpośrednio do użytku artystów,
nie ma natomiast w niej nic nowego, czego nie byłoby w Starym Testamencie i Psal-
mach. Według J. Fournee podstawowym źródłem jest Ewangelia św. Mateusza.
B. DĄB-KALINOWSKA
które by zawierały dalszy ciąg przedstawienia tych tematów. Należy wobec
tego przyjąć, że taki układ koprzywnickiego Sądu był zamierzony. Jego re-
dakcja zgodna jest z tymi tekstami kościelnymi, które przy opisie wyda-
rzenia podkreślają przede wszystkim jego grozę, surowość wyroku i bo-
jaźń przed nim, a nie nadzieję na zbawienie i wiekuistą szczęśliwość.
Ojcowie Kościoła często wskazywali na bliskość wiecznego ognia i odda-
lenie Niebieskiego Jeruzalem 33. Podkreślenie bojaźni przed Sądem wią-
zało się z poczuciem nikczemności i grzeszności człowieka u. Taka inter-
pretacja Sądu została pogłębiona i rozwinięta w XII i XIII w. przez teolo-
gów, a przede wszystkim znalazła odbicie w popularnych kazaniach. W
Exordium Magnum Cisterciense znajduje się obszerny opis wizji „osta-
tecznego końca dobrych i złych” i „otchłani męki”, jaką miał anonimowy
mnich cysterski. „Otchłań” tę pokazał mu św. Augustyn, a — jak formu-
łuje to Exordium — wizji towarzyszyła „przemożna bojaźń” 3S.
W XIII- i XIV-wiecznych kazaniach wiele miejsca poświęcono szcze-
gółowym opisom Sądu. Ich celem było pocieszanie i uspokajanie cierpią-
cych, ale jednocześnie przestrzeganie winowajców przed surowością wy-
roku. Kaznodzieje ukazywali na przykładach życie doczesne grzeszników
i opisywali męki piekielne, jakie ich czekają. Jednocześnie zwracali uwa-
gę na konieczność prowadzenia moralnego życia i takiego postępowania,
które zapewni wieczną łaskę 36. Wydobycie momentów grozy i surowości
w koprzywnickim Sądzie podkreśla także wyraźnie karzący charakter mie-
cza, sposób umieszczenia stopy Chrystusa skierowanej ku potępionym, jak
wreszcie usytuowanie nad nimi postaci anioła.
Ikonograficzna redakcja koprzywnickiego Sądu mieści się w ogólnych
ramach rozwojowych tego tematu, trudno jednak poza dość ogólnymi po-
krewieństwami wskazać na bliską jej analogię. W tekstach biblijnych znaj-
dują swoje źródło wszystkie elementy składowe przedstawienia Sądu, ale
żaden z nich nie opisuje całości tak, jak była ona wyobrażana 37. Złączenie
w tę całość poszczególnych elementów zaczerpniętych z Biblii trwało dłu-
go. W pismach ojców Kościoła i teologów średniowiecznych, jakkolwiek
obszernie omawiali oni Sąd Ostateczny, nie ma właściwie opisu całości wy-
33 Cyryl z Jeruzalem, P. G., 33, 908 A; Jan Chryzostom, P. G. 35, 784D - 785A,
B. B r e n k, op. cit., s. 29.
34 B. B r e n k, op. cit., s. 29 - 30.
35 Ezordium Magnum cisterciense, wyd. B. Griesser, Romae 1961, s. 230.
36 A. E. Schonbach, Altdeutsche Predigten, t. V, Graz 1888, s. 171 - 173, G. R.
O w s t, Literaturę and Pulpit in Medieval England. Cambridge 1933, s. 299 - 300.
37 J. Fournee, op. cit., s. 29 - 58, wykazuje, że Objawienie św. Jana nie miało
podstawowego znaczenia dla ikonografii Sądu. Wartość Apokalipsy polega jego zda-
niem na przegrupowaniu obrazów nadających sie bezpośrednio do użytku artystów,
nie ma natomiast w niej nic nowego, czego nie byłoby w Starym Testamencie i Psal-
mach. Według J. Fournee podstawowym źródłem jest Ewangelia św. Mateusza.