Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones ([1].1979)

68

B. DĄB-KALINOWSKA

rony is. W ich dziełach są także inne jeszcze motywy, które tworzą cztery
następne grupy typologiczne: Adam—Chrystus, Terra—Maria, Ewa—Ekle-
zja, Ewa—Chrystus. Dwie ostatnie zostały wprowadzone do malowidła ko-
przywnickiego. Ojcowie Kościoła rozwinęli antytezę Justyna; najbardziej
dosadnie sformułował ją św. Hieronim: „Mors per Evam vita per Ma-
riam” u.

Z prawej strony Drzewa Wiadomości Złego i Dobrego namalowana
została postać Marii, jako Mater Misericordiae. Mater Misericordiae ma
pewne cechy, które nie mieszczą się w ogólnie przyjętych schematach te-
go przedstawienia stosowanych w XIV wieku. Naczelny bowiem motyw
tego tematu, szeroki płaszcz Marii, pod którym winno znaleźć się miejsce
dla wszystkich oczekujących od niej pomocy, został znacznie zredukowany
i tylko część postaci znajduje się pod nim, część zaś umieszczona jest po-
za jego obrębem 45. Drugi rys ikonograficzny Matki Miłosierdzia koprzy-
wnickiej, który również odbiega od innych przedstawień — to spiętrzenie
postaci ludzkich, zacierających różnicę wielkości Marii i garnących się cło
niej ludzi. Być może zostało to spowodowane układem kompozycyjnym
malowidła, które umożliwiło wykorzystanie tylko jednej poły płaszcza,
a chcąc pokazać tłum ludzi, artysta posłużył się tym sposobem. „Fraso-
bliwy” gest Mater Misericordiae, która dłonią sięga do policzka, jakby
ocierając łzy, niespotykany w przedstawieniach Mater Misericordiae, łą-

43 J. D a n i e 1 o u, Sacramentum Futuri. Btudes sur les Origines de la Typologie
bibliąue. Paris 1960, s. 32 -36, 42 - 44; E. G u 1 d a n, op. cit., s. 28, 30. Justyn, Dialogus
cum Tryphone Judaeo 100, P. G. VI, 709 - 712, Tertullian, De carne Christi 17, Corpus
scriptorum ecclesiasticorum LXX, 232 - 233; Zenon z Werony, Tractatus 13, 10, P. L. XI,
352. Trudno osądzić, czy Justyn antytezę Marii i Ewy z mesjonistycznego komentarza
wywnioskował, czy rozwinął z gotowej już typologii Adam-Chrystus. Należy bowiem
podkreślić, że bliskie pokrewieństwo pomiędzy ujęciem Marii jako nowej Ewy i Chry-
stusa jako nowego Adama znalazło także odzwierciedlenie w tekstach wyżej wymie-
nionych pisarzy, gdzie oba te motywy są powiązane ze sobą. Większa część literatury
patrystycznej trzyma się ram zakreślonych przez tych trzech pisarzy.

44 Hieronim, Epistoła 22, Ad Eustochium 21. Corpus scriptorum ecclesiasticorum,
XIV, 173, ,,Visitata est Maria, ut Evam liberaret” — mówił Ambroży. Zwiastowanie
anioła jako moment wyzwolenia Ewy interpretuje De Obitu Theodosii oratio 47,
P. L. XVI, 1464 - 1465. Określenie Ireneusza — Marii jako „advocata Evae” — rozwi-
nął Grzegorz z Nyssy, Oratio in diem natalem Christi, P.G. XLVI, 1147 - 1148; K. R a h-
n e r, Maria und die Kirche. Innsbruck—Wien—Miinchen 1962; Maria et Ecclesia.
Acta Congressus Mariologici-Mariani in ciyitate Lourdes, Anno 1958 celebrati, t. XV,
Romae 1960; E. Guldan, op. cit., s. 73, 90 - 91, 94, 96, 97, 136, 178, 192, 193, ił. 37, 74.

45 V. Sussmann, Maria mit dem Schutzmantel, Marburger Jahrbuch fur Kunst-
wissenschaft, t. V, 1929, s. 285 - 351; W. F r i e s, Die Schreinmadonna. Anzeiger des
Germanischen Nationalmuseums, 1928/9, s. 27, 42 - 55, Por. także liczne polskie przy-
kłady. Strzelce ok. 1350 - 60, A. Karłowska, op. cit., tabl. XIV; Mater Misericor-
diae w kościele św. Jakuba w Toruniu, z ok. 1390, M. Michnowska, op. cit..
il. 31.