DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0101
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
69
czy się, jak się zdaje, z takim ujęciem, gdzie występuje ona, jako Maria
Boleściwa pod krzyżem i stanowi wraz z Chrystusem antytezę Ewy i Ada-
ma 46. Gest ten jeszcze dobitniej podkreśla antytezę Marii i Ewy. Z dru-
giej zaś strony, ponieważ przedstawienie Żyjącego Krzyża z personifika-
cjami Eklezji i Synagogi wykluczało umieszczenie Marii, przez jej gest
nawiązujący do Marii Boleściwej podkreślone zostało współuczestnictwo
Marii w Męce Chrystusa- i w dziele Odkupienia, a zarazem uwydatniono
jej miłosierdzie w stosunku do ludzkości, szukającej u niej opieki4\
Jak już powiedziano, Ewa stojąca obok drzewa wyraźnie odeń odcho-
dzi, a wyciągniętą przed siebie rękę kieruje najprawdopodobniej w stronę
stojącej grupy postaci ludzkich. A więc autor programu ikonograficznego
z dwóch możliwych wariantów redakcji tego tematu wybrał ten, który
obok Ewy umieszczał postacie starotestamentowe, a nie postać Adama.
Oba te warianty, znajdujące swoje uzasadnienie treściowe w literaturze,
znalazły swoje realizacje w wielu dziełach sztuki4S. Elementem, który zda-
je się przesądzać takie odczytanie wariantu zastosowanego w malowidle
kcprzywnickim, są słabo widoczne zarysy szat, wskazujące na występo-
wanie kilku postaci40. Ręce Ewy, wyciągnięte w kierunku drzewa i posta-
.ci starotestamentowych, są jeszcze jedną wskazówką, która potwierdza od-
czytanie drzewa koprzywnickiego jako drzewa przynoszącego życie
i śmierć.
Przedstawiona na malowidle koprzywnickim paralela i antyteza Marii
i Ewy, umieszczonych po obu stronach antytetycznie pojętego drzewa, któ-
re jest Drzewem Życia i Śmierci, znajduje najbliższą analogię w malowi-
dle w bocznej kaplicy kościoła S. Petronio w Bolonii, dziele Giovanni da
Modena z 1421 roku. Jest to jedyna znana mi redakcja tego tematu, w któ-
rym występuje „suche” drzewo, choć umieszczony na nim został pominię-
ty w Koprzywnicy Chrystus. Na bliskość obu przedstawień wskazują tak-
że gesty Marii i Ewy 50 (il. 2, 4).
46 Z. Kruszelnicki, Z dziejów postaci „frasobliwej” w sztuce. Teka Komisji
Historii Sztuki, t. II, 1961, s. 45 - 46, 56; E. G u 1 d a n, op. cit. s. 136, il. 75 - 78.
47 O. G. S i m s o n, Compassio and Co-redemptio in Roger van der Weyden’s
Descent from the Cross. The Art Bulletin, XXXV, 1953, s. 11 - 13.
48 E. G u 1 d a n, op. cit. s. 136 - 142.
49 Z tych względów należy, jak się zdaje, wykluczyć taki wariant, w którym obok
Ewy umieszczony był także Adam z postaciami St. Testamentu. E. G u 1 d a n, op. cit.,
s. 136, il. 152.
60 E. Guldan, op. cit., s. 136 - 137, il. 152; R. Fiiglister, Das Lebende Kreuz.
Einsiedeln—Ziirich—Koln 1964, s. 26- 28, 112, 126, il. IV. Maria przy antytetycznie po-
jętym drzewie, które jest Drzewem Życia i Drzewem Śmierci, występuje na minia-
turach w Biblii Jana z Żytawy z ok. 1420 i w mszale arcybiskupa Bernharda von
Rohr z ok. 1481 r., iluminowanym przez Bertolda Furtmayra. Dawniej Wrocław, Bi-
biblioteka Miejska, 1006, fol. 3v; E. K 1 o s s, Die Schlesische Buchmalerei des Mittel-
alters. Berlin 1942, s. 211-212, il. 176; Monachium, Staatsbibliotheca cod. lat. 15710.
69
czy się, jak się zdaje, z takim ujęciem, gdzie występuje ona, jako Maria
Boleściwa pod krzyżem i stanowi wraz z Chrystusem antytezę Ewy i Ada-
ma 46. Gest ten jeszcze dobitniej podkreśla antytezę Marii i Ewy. Z dru-
giej zaś strony, ponieważ przedstawienie Żyjącego Krzyża z personifika-
cjami Eklezji i Synagogi wykluczało umieszczenie Marii, przez jej gest
nawiązujący do Marii Boleściwej podkreślone zostało współuczestnictwo
Marii w Męce Chrystusa- i w dziele Odkupienia, a zarazem uwydatniono
jej miłosierdzie w stosunku do ludzkości, szukającej u niej opieki4\
Jak już powiedziano, Ewa stojąca obok drzewa wyraźnie odeń odcho-
dzi, a wyciągniętą przed siebie rękę kieruje najprawdopodobniej w stronę
stojącej grupy postaci ludzkich. A więc autor programu ikonograficznego
z dwóch możliwych wariantów redakcji tego tematu wybrał ten, który
obok Ewy umieszczał postacie starotestamentowe, a nie postać Adama.
Oba te warianty, znajdujące swoje uzasadnienie treściowe w literaturze,
znalazły swoje realizacje w wielu dziełach sztuki4S. Elementem, który zda-
je się przesądzać takie odczytanie wariantu zastosowanego w malowidle
kcprzywnickim, są słabo widoczne zarysy szat, wskazujące na występo-
wanie kilku postaci40. Ręce Ewy, wyciągnięte w kierunku drzewa i posta-
.ci starotestamentowych, są jeszcze jedną wskazówką, która potwierdza od-
czytanie drzewa koprzywnickiego jako drzewa przynoszącego życie
i śmierć.
Przedstawiona na malowidle koprzywnickim paralela i antyteza Marii
i Ewy, umieszczonych po obu stronach antytetycznie pojętego drzewa, któ-
re jest Drzewem Życia i Śmierci, znajduje najbliższą analogię w malowi-
dle w bocznej kaplicy kościoła S. Petronio w Bolonii, dziele Giovanni da
Modena z 1421 roku. Jest to jedyna znana mi redakcja tego tematu, w któ-
rym występuje „suche” drzewo, choć umieszczony na nim został pominię-
ty w Koprzywnicy Chrystus. Na bliskość obu przedstawień wskazują tak-
że gesty Marii i Ewy 50 (il. 2, 4).
46 Z. Kruszelnicki, Z dziejów postaci „frasobliwej” w sztuce. Teka Komisji
Historii Sztuki, t. II, 1961, s. 45 - 46, 56; E. G u 1 d a n, op. cit. s. 136, il. 75 - 78.
47 O. G. S i m s o n, Compassio and Co-redemptio in Roger van der Weyden’s
Descent from the Cross. The Art Bulletin, XXXV, 1953, s. 11 - 13.
48 E. G u 1 d a n, op. cit. s. 136 - 142.
49 Z tych względów należy, jak się zdaje, wykluczyć taki wariant, w którym obok
Ewy umieszczony był także Adam z postaciami St. Testamentu. E. G u 1 d a n, op. cit.,
s. 136, il. 152.
60 E. Guldan, op. cit., s. 136 - 137, il. 152; R. Fiiglister, Das Lebende Kreuz.
Einsiedeln—Ziirich—Koln 1964, s. 26- 28, 112, 126, il. IV. Maria przy antytetycznie po-
jętym drzewie, które jest Drzewem Życia i Drzewem Śmierci, występuje na minia-
turach w Biblii Jana z Żytawy z ok. 1420 i w mszale arcybiskupa Bernharda von
Rohr z ok. 1481 r., iluminowanym przez Bertolda Furtmayra. Dawniej Wrocław, Bi-
biblioteka Miejska, 1006, fol. 3v; E. K 1 o s s, Die Schlesische Buchmalerei des Mittel-
alters. Berlin 1942, s. 211-212, il. 176; Monachium, Staatsbibliotheca cod. lat. 15710.