DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0105
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
73
bolońskim — Marię z kielichem, obok której stoją postacie między innymi
biskupa i diakona; Ewa, która tak jak w Koprzywnicy odchodzi od drze-
wa, zwrócona jest w stronę Adama, zapewne pominiętego na naszym ma-
lowidle. Jako cechę wyróżniającą oba dzieła spośród innych realizacji te-
go tematu wymienić należy ich wizualny podział na dwie części. W innych
bowiem przykładach paralela i antyteza Marii i Ewy przy antytetycznie
pojętym drzewie i Żyjący Krzyż są połączone w jedną kompozycję.
Upoważnia to do wysunięcia hipotezy o istnieniu niezachowanego pier-
wowzoru ikonograficznego, na którym oparł się zarówno autor programu
malowidła koprzywnickiego, jak i bołońskiego. Malowidło koprzywmckie
stanowiłoby więc pierwsze znane ogniwo w rozwoju redakcji tego tematu.
Mimo iż dolna strefa malowidła zawiera dwa oddzielne od siebie przedsta-
wienia, pozostają one ze sobą w jak najściślejszym związku treściowym.
Obok bowiem antytezy Ewy i Marii, Eklezji i Synagogi można tu mówić
0 paraleli Ewy i Synagogi, a także Marii i Eklezji. Bowiem, jak spraw-
czyni duchowej śmierci ludzkości Ewa, zwiedziona przez węża, jest pier-
wowzorem zaślepienia Synagogi, tak Maria, nowa mater viventium, jest
pierwowzorem Kościoła. „Hircor(um) sanguis me decipit velut anguis”,
a także Marii i Eklezji „Sanguine doctata su(m) xpi spo(n)sa vocata” 82.
Na malowidle koprzywnickim zobrazowana została również antyteza
1 paralela Drzewa Wiadomości i Drzewa Krzyża, która przejęta z symboliki
owoców obu drzew uwydatnia odkupicielskie dzieła Chrystusa, a zatem
ukazana została antyteza i paralela Ewy i Marii. Dzięki bowiem ukrzyżo-
waniu Chrystusa ludzkość otrzymała możliwość zbawienia, zmazania grze-
chu pierworodnego, którego symbolem jest wąż opleciony wokół drzewa
i Ewa. „Ewa dała nam przez jabłko z drzewa potępienie, Maria poprzez,
drzewo uwolniła nas od tego przekleństwa, ponieważ to Chrystus, jak
owoc na drzewie wisiał. Jak przez drzewo umieramy, tak poprzez drzewo
do życia obudzeni zostaliśmy [. . .]”. „Jedno drzewo strąciło nas w ogień
grzechu, drugie ofiarowuje nam ochłodę w płomieniach grzechu”. „Docze-
sną strawę dało nam drzewo rajskie, niebiańską drzewo krzyża”. „W drze-
wie wiadomości zawarta jest śmiertelna przynęta, która per viam contra-
riam przemieniła się w eucharystyczne, niebiańskie pożywienie” 63.
We wspomnianym poemacie Guliaume de Deguilleville’a Pelerinage de
l’ame występuje wizja ogrodu z dwoma drzewami: zielonego pokrytego
listowiem i uschłego. Gdy' „sprawiedliwość” przybija jabłko do drzewa,
pokrywa się ono natychmiast listowiem. Jabłko jest tu oczywiście symbo-
62 Napisy na banderolach trzymanych w dłoniach przez Synagogę i Eklezję na
fresku z przedstawieniem Żyjącego Krzyża Giovanii da Modena, por. E. Guldan
op. cit., il. 152 i 153.
M Ps. Augustinus, Sermo I, De Adam et Eva et Sancta Maria. Por, E. Guldan,
op. cit., s. 136.
73
bolońskim — Marię z kielichem, obok której stoją postacie między innymi
biskupa i diakona; Ewa, która tak jak w Koprzywnicy odchodzi od drze-
wa, zwrócona jest w stronę Adama, zapewne pominiętego na naszym ma-
lowidle. Jako cechę wyróżniającą oba dzieła spośród innych realizacji te-
go tematu wymienić należy ich wizualny podział na dwie części. W innych
bowiem przykładach paralela i antyteza Marii i Ewy przy antytetycznie
pojętym drzewie i Żyjący Krzyż są połączone w jedną kompozycję.
Upoważnia to do wysunięcia hipotezy o istnieniu niezachowanego pier-
wowzoru ikonograficznego, na którym oparł się zarówno autor programu
malowidła koprzywnickiego, jak i bołońskiego. Malowidło koprzywmckie
stanowiłoby więc pierwsze znane ogniwo w rozwoju redakcji tego tematu.
Mimo iż dolna strefa malowidła zawiera dwa oddzielne od siebie przedsta-
wienia, pozostają one ze sobą w jak najściślejszym związku treściowym.
Obok bowiem antytezy Ewy i Marii, Eklezji i Synagogi można tu mówić
0 paraleli Ewy i Synagogi, a także Marii i Eklezji. Bowiem, jak spraw-
czyni duchowej śmierci ludzkości Ewa, zwiedziona przez węża, jest pier-
wowzorem zaślepienia Synagogi, tak Maria, nowa mater viventium, jest
pierwowzorem Kościoła. „Hircor(um) sanguis me decipit velut anguis”,
a także Marii i Eklezji „Sanguine doctata su(m) xpi spo(n)sa vocata” 82.
Na malowidle koprzywnickim zobrazowana została również antyteza
1 paralela Drzewa Wiadomości i Drzewa Krzyża, która przejęta z symboliki
owoców obu drzew uwydatnia odkupicielskie dzieła Chrystusa, a zatem
ukazana została antyteza i paralela Ewy i Marii. Dzięki bowiem ukrzyżo-
waniu Chrystusa ludzkość otrzymała możliwość zbawienia, zmazania grze-
chu pierworodnego, którego symbolem jest wąż opleciony wokół drzewa
i Ewa. „Ewa dała nam przez jabłko z drzewa potępienie, Maria poprzez,
drzewo uwolniła nas od tego przekleństwa, ponieważ to Chrystus, jak
owoc na drzewie wisiał. Jak przez drzewo umieramy, tak poprzez drzewo
do życia obudzeni zostaliśmy [. . .]”. „Jedno drzewo strąciło nas w ogień
grzechu, drugie ofiarowuje nam ochłodę w płomieniach grzechu”. „Docze-
sną strawę dało nam drzewo rajskie, niebiańską drzewo krzyża”. „W drze-
wie wiadomości zawarta jest śmiertelna przynęta, która per viam contra-
riam przemieniła się w eucharystyczne, niebiańskie pożywienie” 63.
We wspomnianym poemacie Guliaume de Deguilleville’a Pelerinage de
l’ame występuje wizja ogrodu z dwoma drzewami: zielonego pokrytego
listowiem i uschłego. Gdy' „sprawiedliwość” przybija jabłko do drzewa,
pokrywa się ono natychmiast listowiem. Jabłko jest tu oczywiście symbo-
62 Napisy na banderolach trzymanych w dłoniach przez Synagogę i Eklezję na
fresku z przedstawieniem Żyjącego Krzyża Giovanii da Modena, por. E. Guldan
op. cit., il. 152 i 153.
M Ps. Augustinus, Sermo I, De Adam et Eva et Sancta Maria. Por, E. Guldan,
op. cit., s. 136.