Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones ([1].1979)

NIEKTÓRE ASPEKTY TEORII ARTYSTYCZNEJ K. F. SCHINKLA

87

prawdziwa — ukazana w swej najdoskonalszej formie stanowi szereg ele-
mentów nie będących na jednakowym poziomie rozwoju. Oznacza to rów-
nież, że istnieć musi pewien punkt odniesienia, który określa używając
sformułowania Porębskiego — zwrot systemu wartości ideałów. Schinkei
nie rozwija bezpośrednio „aksjologii ideałów”. Można ją jedynie odczytać
pośrednio z całości wypowiedzi wybitnego architekta. Wśród jego wypo -
wiedzi czytamy: „Sztuka plastyczna, sztuka piękna ma za zadanie przed-
stawiać odbicie stanu duszy, ma tworzyć obraz pięknej duszy”.

Powyższe sformułowanie jest jednym z wielu, które przytacza Schin-
keł dla określenia celu i sensu sztuki. Zestawienie ich może nam pozwo-
lić sprecyzować istotę jego postulatów dotyczących immanentnych zadań
sztuki (rozumiemy pod tym określeniem takie, które odnoszą się do nie]
samej, a nie do roli i zadań o charakterze społecznym, które stanowią inny
aspekt teorii Schinkla). Do postulatów tych należą:

— ukazywanie związków i relacji Wszechbytu;

— uświęcenie natury, co jest sensem religijnym sztuki;

— ukazywanie stanu duszy;

— odbicie obrazu pięknej duszy.

Powyższe sformułowania ukazują nam, że zadania i sens sztuki odnoszą
się tak do rzeczywistości, jak i do podmiotu. Może się więc wydawać, ze
w koncepcji Schinkla istnieje jakaś sprzeczność. Istniałaby ona jednak tyl-
ko wówczas, gdyby koncepcja Schinkla zakładała opozycję między pod-
miotem a przedmiotem — duszą a naturą. Tak jednak nie jest. Opozycja
istnieje jedynie na poziomie natury fałszywej i podmiotu. Podmiot — du-
sza artysty likwiduje tę opozycję poprzez proces sublimacji natury fał-
szywej i doprowadzenie do osiągnięcia jej „prawdziwej wersji”. Ten wła-
śnie proces rozumie Schinkei jako „uświęcenie natury”. Tego też dotyczy
jego wypowiedź: „Zadaniem człowieka jest rozwijanie i przekształcanie
natury . . . ”. Proces „uświęcania” czy dalszego kształtowania natury do-
prowadza do sprowadzenia jej do szeregu „ideałów”, które dają w sumie
■obraz struktury hierarchicznej. Tak więc dzieło sztuki ukazuje naturę
uporządkowaną, przywraca jej pierwotną, harmonijną formę, formę, któ-
ra niegdyś istniała, została jednak zakłócona. Dlatego też pisze Schinkei:
„Wyszukanie pranatury jest zadaniem sztuki pięknej”. Jeżeli dzieło sztuki
jest obrazem „pięknej duszy”, a zarazem pranatury w jej pierwotnej
harmonii czy w jej pierwotnej strukturalizacji, oznacza to, że „piękna
dusza” winna posiadać identyczne właściwości jak prawdziwa natura.

Określenie istoty i właściwości „pięknej duszy” staje się więc kolejnym
zadaniem naszych rozważań. Zanim jednak do tego przystąpimy, warto
zwrócić uwagę na pewną interesującą zbieżność między hierarchiczną
strukturą natury a niektórymi koncepcjami organicystycznymi przełomu
XVIII i XIX wieku. Jak pamiętamy, ideały, chociaż stanowiące najwyższe