RODCZENKO — PRODUKTYWIZM — PROLETKULT

189

w impas najbardziej żałosny i być może nigdy słowo kryzys nie miało
dźwięku tak posępnego jak aktualnie dla sztuki współczesnej. [. . .] kon-
struktywiści imitują naiwne konstrukcje techniczne bez dyskutowania
ostatecznej użyteczności, która jest sensem ich bytu, i w ostateczności pra-
cują na materiałach dla materiału i tworzą formy bez celu, w sztuce od-
dzielonej od życia” 4.

Karginow w malarskiej (laboratoryjnej) twórczości Rodczenki widzi
proces, który doprowadził do tej sytuacji. Artysta rezygnując z malarstwa
figuratywnego, a następnie wyrzekłwszy się również koloru — w serii
obrazów „biało-szaro-czarnych” — doszedł w okresie linearyzmu do tego
nawet, że „pociągnięcie pędzla zmarło w jego sztuce” 5. Ostatnie słowo wy-
powiedział Rodczenko podczas wystawy „5X5 = 25” w Moskwie (1921),
pokazując trzy obrazy równej wielkości, pomalowane jednolicie farbą
niebieską, czerwoną i żółtą. Wielki eksperyment konstruktywistyczny zo-
stał definitywnie zakończony. Tarabukin określił ten artefakt jako „ostat-
ni obraz wykonywany przez malarza” 6.

Wystawa „5X5=25”, jak i uwagi Tarabukina, dotyczące tego wyda-
rzenia, wygłoszone w 1921 r. wskazują na ostateczne zamknięcie anality-
cznej fazy konstruktywizmu. Zwrot artystów i teoretyków ku produkty-
wizmowi rozpoczął się jednak już o trzy lata wcześniej. Mikołaj Punin —
podaje Karginow — w końcu 1918 r. zapowiadał nadchodzące zmiany, w
swym wystąpieniu w Pałacu Artystów (Pałac Zimowy), na spotkaniu pod
znamiennym tytułem „Świątynia i Fabryka”. Właśnie Punin odróżnił pier-
wszy raz „sztukę dekoracyjną od produktywistycznej” 7 8. Tekst Punina za-
wiera i inne równie ważne problemy, dlatego do niego jeszcze powrócę.
Dalszymi etapami prowadzącymi do krystalizacji teorii produktywistycz-
nej były: artykuł Osipa Brłka z 1918 r. zatytułowany Artysta i prole-
tariusz 8 oraz późniejsze publikacje zamieszczane również w ,,Iskusstvie
Kommuny” w ciągu 1919 roku9. Ponadto demonstracyjne opuszczenie
V Wystawy Państwowej przez 21 artystów 10, działalność Sekcji Rzemio-

4 N. Taraboukine, op. cit. s. 38.

5 G. K a r g i n o v, op. cit., s. 92.

6 N. Taraboukine, op. cit. s. 41.

7 G. K a r g i n o v, op. cit., s. 86.

8 O. B r i k, Chudożnik —: proletarij. Iskusstwo Komuny 1919, nr 2.

9 O. B r i k, Drenaż iskusstva. Iskusstvo Komuny 1919, nr 13, oraz artykuły Ku-
szera, Dunina, Arwatowa i innych.

30 „V Państwowa Wystawa organizowana przez Komisariat Oświaty (od impre-
sjonizmu do bezprzedmiotowości)” — początek 1919 r. Karginov podaje za Rodczenką:
„artyści lewicowi zaraz po otwarciu wystawy demonstracyjnie zabrali swe prace
i wystawili je we własnym Klubie [...] Wśród członków Klubu znajdowali się Tatlin,
Rodczenko. Wiesnin, Popowa, Drewin, Udalcowa, Ekster, Morgunow i inni”, Kargi-
n o v, op. cit., s. 26.