DOI Artikel:
Brendel, János: Rodczenko - produktywizm - Proletkult: uwagi na marginesie monografii artysty
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0244
192
J. BHENDEL
W tym sporze Proletkult opowiedział się za kulturą proletariacką. Dopie-
ro po kilku latach okazało się, że Bogdanowowska propozycja drogi ku
nowej kulturze była sprzeczna z leninowsko-partyjną teorią. Spowodowało
to mnożące się w trakcie rozwoju państwa ataki na organizację, której
początki sięgają 1920 roku. W 1925 r. podporządkowano Proletkult Związ-
kom Zawodowym, a ostatecznie w 1932 roku — rozwiązano.
Reakcje awangardy na propozycję teoretyczną Proletkultu pojawiły się
w chwili jej rozpowszechnienia, co zbiegło się z nowymi poszukiwaniami
w kręgach konstruktywistów. Warto zwrócić uwagę na fakt, że wypowie-
dzi Punina i Brika, ogłoszone zostały w kilka miesięcy po Ogólnorosyjskiej
Konferencji Proletkultu. Zawierały one, jak już wspomniałem, pierwsze
zapowiedzi teorii produktywistycznej, wprowadzając do niej również pe-
wne elementy programu Proletkultu. Punin pisał: „Na razie byłoby za
wcześnie mówić o sztuce proletariackiej. Takiej jeszcze nie ma. Ale ona
będzie, musi powstać. [. . .] Proletariat tylko rozszerzy pojęcia sztuki na
codzienne otoczenie i życie [. . .] Obecnie potrzebujemy przedmiotów użyt-
kowych dobrze wykonanych, prostych i artystycznych. Ci [artyści — J.B.]
którzy chcą i potrafią pracować niech idą do [. . .] fabryk” 1S. O. Brik wy-
raził podobny pogląd w artykule z 1918 r. pod znamiennym tytułem „Ar-
tysta proletariusz”. W innym miejscu, w kilka miesięcy później, pisał „Pro-
dukcja i sztuka połączą się w jednolitą całość, a twórczość i praca w świa-
dome dzieło” 19. Już w tych pierwszych wypowiedziach ujawnia się ukryta
troska o awangardę, o to co stanie się z artystami-intelektualistami, a nie
robotnikami. Był to jeden z zasadniczych problemów, jakie stawiali ci
artyści wobec Proletkultu. Być może, że najprostszym wówczas rozwiąza-
niem wydawało się wprowadzenie artysty do fabryki, aby tam stał się
robotnikiem. Widzenie tego zagadnienia jednak wyłącznie jako odpowiedź
na proletkultowski protest byłoby zbyt jednostronną interpretacją. W oce-
nie tych wypowiedzi na pewno należy brać pod uwagę ówczesne potrzeby
społeczne, które wyrażone zostały w słowach Punina, jak również w fak-
cie ogłoszenia przez Związki Zawodowe konkursów na projekty domów,
wnętrz mieszkań robotniczych, projekty ubrań, serwisów do herbaty, a w
końcu projektów sztućców 20.
Problem artysty-robotnika nie był jedynym — jak zobaczymy punk-
tem stycznym teorii Proletkultu i produktywizmu, nie sytuował się rów-
nież tylko we wskazanej już płaszczyźnie.
Robotnik, przemysł i produkcja odgrywały wyjątkową rolę w teorii
Bogdanowa. Jego zdaniem przyszła rewolucja społeczna mogła się dokonać
16 Cytuję za: Karginov, op. cit., s. 86.
19 O. B r i k, Drenaż . . ., op. cit., cytuję za: L. Svecova, A Lef, Helikon XII, Buda-
pest 1966, s. 51.
28 Podaje K a r g i n o v, op. cit. s. 85.
J. BHENDEL
W tym sporze Proletkult opowiedział się za kulturą proletariacką. Dopie-
ro po kilku latach okazało się, że Bogdanowowska propozycja drogi ku
nowej kulturze była sprzeczna z leninowsko-partyjną teorią. Spowodowało
to mnożące się w trakcie rozwoju państwa ataki na organizację, której
początki sięgają 1920 roku. W 1925 r. podporządkowano Proletkult Związ-
kom Zawodowym, a ostatecznie w 1932 roku — rozwiązano.
Reakcje awangardy na propozycję teoretyczną Proletkultu pojawiły się
w chwili jej rozpowszechnienia, co zbiegło się z nowymi poszukiwaniami
w kręgach konstruktywistów. Warto zwrócić uwagę na fakt, że wypowie-
dzi Punina i Brika, ogłoszone zostały w kilka miesięcy po Ogólnorosyjskiej
Konferencji Proletkultu. Zawierały one, jak już wspomniałem, pierwsze
zapowiedzi teorii produktywistycznej, wprowadzając do niej również pe-
wne elementy programu Proletkultu. Punin pisał: „Na razie byłoby za
wcześnie mówić o sztuce proletariackiej. Takiej jeszcze nie ma. Ale ona
będzie, musi powstać. [. . .] Proletariat tylko rozszerzy pojęcia sztuki na
codzienne otoczenie i życie [. . .] Obecnie potrzebujemy przedmiotów użyt-
kowych dobrze wykonanych, prostych i artystycznych. Ci [artyści — J.B.]
którzy chcą i potrafią pracować niech idą do [. . .] fabryk” 1S. O. Brik wy-
raził podobny pogląd w artykule z 1918 r. pod znamiennym tytułem „Ar-
tysta proletariusz”. W innym miejscu, w kilka miesięcy później, pisał „Pro-
dukcja i sztuka połączą się w jednolitą całość, a twórczość i praca w świa-
dome dzieło” 19. Już w tych pierwszych wypowiedziach ujawnia się ukryta
troska o awangardę, o to co stanie się z artystami-intelektualistami, a nie
robotnikami. Był to jeden z zasadniczych problemów, jakie stawiali ci
artyści wobec Proletkultu. Być może, że najprostszym wówczas rozwiąza-
niem wydawało się wprowadzenie artysty do fabryki, aby tam stał się
robotnikiem. Widzenie tego zagadnienia jednak wyłącznie jako odpowiedź
na proletkultowski protest byłoby zbyt jednostronną interpretacją. W oce-
nie tych wypowiedzi na pewno należy brać pod uwagę ówczesne potrzeby
społeczne, które wyrażone zostały w słowach Punina, jak również w fak-
cie ogłoszenia przez Związki Zawodowe konkursów na projekty domów,
wnętrz mieszkań robotniczych, projekty ubrań, serwisów do herbaty, a w
końcu projektów sztućców 20.
Problem artysty-robotnika nie był jedynym — jak zobaczymy punk-
tem stycznym teorii Proletkultu i produktywizmu, nie sytuował się rów-
nież tylko we wskazanej już płaszczyźnie.
Robotnik, przemysł i produkcja odgrywały wyjątkową rolę w teorii
Bogdanowa. Jego zdaniem przyszła rewolucja społeczna mogła się dokonać
16 Cytuję za: Karginov, op. cit., s. 86.
19 O. B r i k, Drenaż . . ., op. cit., cytuję za: L. Svecova, A Lef, Helikon XII, Buda-
pest 1966, s. 51.
28 Podaje K a r g i n o v, op. cit. s. 85.