DOI article:
Brendel, János: Rodczenko - produktywizm - Proletkult: uwagi na marginesie monografii artysty
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0247
RODCZENKO — PRODUKTYWIZM
PROLETKULT
195
cji” — i ich konfrontacja z teorią produktywistyczną może potwierdzić
hipotezą o wspólnych źródłach produktywizmu i proletkultu. Analiza ta
wykazuje, że odwoływanie się do proletkultu ma swoje głębsze motywa-
cje. Związek ten dotyczy nie tylko relacji wyrażonych w sloganach Pro-
letkultu, lecz sięga bezpośrednio do wspólnego źródła, jakim są sformuło-
wania Bogdanowa. Należy przypomnieć o olbrzymiej popularności filozofii
Bogdanowa i prestiżu jego osoby jako „wodza” Proletkultu. Uważano go
„za przedstawiciela ideologii proletariackiej i jej oficjalnego filozofa” 23.
Fakt ten uzasadniłby zainteresowanie i ufność teoretyków produktywizmu
do chociażby niektórych sformułowań Bogdanowskiej filozofii. Uwagi te
odnoszą się do opisanego już i także dalej omawianego zagadnienia, a więc
do problemu funkcjonowania pojęcia „organizacji” w obydwóch systemach
myślowych, chociaż w tym ostatnim wypadku, jak to zobaczymy dalej,
stosunek produktywizmu do Bogdanowa nie jest przekonujący.
Częste występowanie zagadnień organizacyjn y c h w teorii
produktywistycznej nie może być wytłumaczone tylko popularnością tego
pojęcia. „Człowiek — pisał Bogdanów — nie stwarza sobie innych zadań
niż zadania organizacyjne” 29. W walce klasowej proletariusz dąży do tego,
aby stać się organizatorem, „robotnikiem-organizatorem”. Pojęcie robot-
nika-organizatora eliminuje istnienie klas antagonistycznych, burżuazji
i proletariatu. W myśl tej teorii, robotnik pracujący przy maszynie jest
wykonawcą, a jednocześnie organizuje swą pracę na określonym odcinku
technologicznym. Dla Bogdanowa rewolucja społeczna uzależniona jest od
wysokiego, określonego poziomu rozwoju kulturalnego proletariatu. Pozio-
mu tego proletariat nie osiągnął, czyli w przekonaniu filozofa, Paździer-
nik nie dokonał rewolucji. Zadanie to czeka na spełnienie, pomocną w tym
ma być sztuka, która jest „najpotężniejszym środkiem organizacyjnym sił
klasowych w społeczeństwie klasowym” 30. Tezę tę możemy uważać za
podstawową wykładnię działalności Proletkultu.
Funkcja organizacyjna sztuki występuje również prawie u wszystkich
konstruktywistów, ustosunkowujących się do produktywizmu. Cytowałem
już Rodczenkę. O. Cziczagowa pisała również, że „zadaniem konstrukty-
wizmu jest organizacja komunistycznego bytu” S1, a Gan, kierując swą
uwagę ku zagadnieniom produktywizmu, twierdził, że zadaniem tej dzia-
28 a. Udalc ov, K kritike teorii klasov u A. A. Bogdanowa. Pod znamenem
marksizma 1927, nr 7-8, s. 83; cytuję za: K. Ochocki, Spory filozoficzne w literaturze
radzieckiej lat dwudziestych. Warszawa 1972, s. 21.
29 A. B o g d a n o w, Tektologija, op. cit., s. 23.
30 A. Bogdanów, Projekt uchwały — wygłoszony i przyjęty na I Ogólnorosyj-
skiej Konferencji Proletkultów, 20 września 1920 r. Proletarskaja Kultura 1918, nr 5,
cytuję za Szocialista realizmus, op. cit. s. 283.
31 O. C i C a g o w a, Konstruktiuizm. Korabl, nr 7 - 8, s. 44.
13*
PROLETKULT
195
cji” — i ich konfrontacja z teorią produktywistyczną może potwierdzić
hipotezą o wspólnych źródłach produktywizmu i proletkultu. Analiza ta
wykazuje, że odwoływanie się do proletkultu ma swoje głębsze motywa-
cje. Związek ten dotyczy nie tylko relacji wyrażonych w sloganach Pro-
letkultu, lecz sięga bezpośrednio do wspólnego źródła, jakim są sformuło-
wania Bogdanowa. Należy przypomnieć o olbrzymiej popularności filozofii
Bogdanowa i prestiżu jego osoby jako „wodza” Proletkultu. Uważano go
„za przedstawiciela ideologii proletariackiej i jej oficjalnego filozofa” 23.
Fakt ten uzasadniłby zainteresowanie i ufność teoretyków produktywizmu
do chociażby niektórych sformułowań Bogdanowskiej filozofii. Uwagi te
odnoszą się do opisanego już i także dalej omawianego zagadnienia, a więc
do problemu funkcjonowania pojęcia „organizacji” w obydwóch systemach
myślowych, chociaż w tym ostatnim wypadku, jak to zobaczymy dalej,
stosunek produktywizmu do Bogdanowa nie jest przekonujący.
Częste występowanie zagadnień organizacyjn y c h w teorii
produktywistycznej nie może być wytłumaczone tylko popularnością tego
pojęcia. „Człowiek — pisał Bogdanów — nie stwarza sobie innych zadań
niż zadania organizacyjne” 29. W walce klasowej proletariusz dąży do tego,
aby stać się organizatorem, „robotnikiem-organizatorem”. Pojęcie robot-
nika-organizatora eliminuje istnienie klas antagonistycznych, burżuazji
i proletariatu. W myśl tej teorii, robotnik pracujący przy maszynie jest
wykonawcą, a jednocześnie organizuje swą pracę na określonym odcinku
technologicznym. Dla Bogdanowa rewolucja społeczna uzależniona jest od
wysokiego, określonego poziomu rozwoju kulturalnego proletariatu. Pozio-
mu tego proletariat nie osiągnął, czyli w przekonaniu filozofa, Paździer-
nik nie dokonał rewolucji. Zadanie to czeka na spełnienie, pomocną w tym
ma być sztuka, która jest „najpotężniejszym środkiem organizacyjnym sił
klasowych w społeczeństwie klasowym” 30. Tezę tę możemy uważać za
podstawową wykładnię działalności Proletkultu.
Funkcja organizacyjna sztuki występuje również prawie u wszystkich
konstruktywistów, ustosunkowujących się do produktywizmu. Cytowałem
już Rodczenkę. O. Cziczagowa pisała również, że „zadaniem konstrukty-
wizmu jest organizacja komunistycznego bytu” S1, a Gan, kierując swą
uwagę ku zagadnieniom produktywizmu, twierdził, że zadaniem tej dzia-
28 a. Udalc ov, K kritike teorii klasov u A. A. Bogdanowa. Pod znamenem
marksizma 1927, nr 7-8, s. 83; cytuję za: K. Ochocki, Spory filozoficzne w literaturze
radzieckiej lat dwudziestych. Warszawa 1972, s. 21.
29 A. B o g d a n o w, Tektologija, op. cit., s. 23.
30 A. Bogdanów, Projekt uchwały — wygłoszony i przyjęty na I Ogólnorosyj-
skiej Konferencji Proletkultów, 20 września 1920 r. Proletarskaja Kultura 1918, nr 5,
cytuję za Szocialista realizmus, op. cit. s. 283.
31 O. C i C a g o w a, Konstruktiuizm. Korabl, nr 7 - 8, s. 44.
13*