EMBUEMATYCZNE SOBLESCIANA GOTFRYDA PESCHWITZA

19

dąca również symbolem zwycięskiego Rzymu, oznacza tu dokonania Ja-
na III Sobieskiego i wyraża nadzieje związane z jego panowaniem. Dziel-
ność i mądrość króla ma odwracać niebezpieczeństwa, gwarantować po-
kój, dobrobyt i przynosić zwycięstwa.
Trzeci emblemat t(il. 6) odróżnia się wyraźnie od pozostałych przedsta-
wień w tym zespole swą treścią anegdotyczną. Temat odbiega tu całko-
wicie od konwencjonalnych stemmatów, w których akcent spoczywał
wyłącznie na symbolicznym znaku czy wręcz przedmiocie. Rysownik
wprowadza grupę figuralną złożoną z czterech rycerzy. Trzej z nich pod-
trzymują nad głowami tarczę, na której stoi czwarty rycerz. Tak skon-
struowana wersja tematyczna ma charakter ceremonialnej demonstracji.
Zgeometryzowana i hieratyczna grupa prezentuje określony uroczysty ce-
remoniał: podniesienie wodza na tarczy. Zwraca uwagę, że symetrycz-
nie i stabilnie usytuowane postacie ludzkie scharakteryzowane są jako
Polacy. Polskie stroje — kontusze, półzbroje i karabele — to realia po-
zwalające określić tę „pomnikową” scenę jako odnoszącą się do polskie-
go zwyczaju i do aktualnego wydarzenia, tj. elekcji Jana III. Młodzi
polscy rycerze podnoszą na tarczy w aplauzie nowo wybranego króla,
scharakteryzowanego jako jeden z nich.
Obyczajowa, anegdotyczna strona sceny nie powinna zasłaniać jej
symboliki, z ukrytym stemmatem: królewski elekt wznoszony jest na tar-
czy, która pojawiać się będzie wielokrotnie w emblematyce Sobieskiego.
Do tarczy odnosi się treść lemmatu umieszczonego pod sceną — QVO
VIRTVS ET AMOR, co znaczy: dokąd /prowadzi] cnota i miłość. Virtus
oznaczało w starorzymskim pojęciu to, co cechuje prawdziwego męż-
czyznę (vir), jako ideał postawy obywatelskiej i ludzkiej. Walka z wro-
giem była najwyższym dowodem virtus, w życiu publicznym zaś ozna-
czała aktywność na forum i w senacie. Praktyka virtus pozyskuje mi-
łość i oddanie obywateli oraz najwyższe w kraju godności12. Wyniesio-
ny w ten sposób młody wódz w półpancerzu, przy karabeli i z laską do-
wódcy promienieje jak słońce.
Opisany obyczaj ma bardzo odległą w czasie orientalną genezę. Nie
jest jasne, jaki ikonograficzny prototyp tego ujęcia mógł mieć na uwa-
dze inwentor sceny. Dyspozycja kompozycyjna całości bowiem, a także
analogia tematyczna nie wyklucza znajomości — chociaż to zastanawia-
jące w owej epoce — wzorów bizantyjsko-ruskich. Analogiczną scenę
w biblijnej wersji (wybór Ezechiasza na króla) spotykamy w ilustracji

MDXCVI, Gap. XI. s. 747, De Medusa i Gap. XII, s. 759, De Gorgo nibuis, .szeroko
interpretuje obie nazwy i symbolikę; G. de T erva rent, o,p. cit., s. 50. Bouclier,
La sagesse victo rieuse des vices, Attribut de Minerve, Attributs de la Victoire.
12 J. Kor panty, Z dziejów rzymskiej -virtus, Znak, 1975, rar 252, s. 701 - 703.